Endigi mindet - jas urpaqty sapaly bilimmen qamtamasyz etý
Jas ұrpaққa bilim berýde ұlttyқ, memlekettik jәne halyқaralyқ deңgeıde birshama is atқaryldy. Әnebir jyly bilimniң қadyry azdap қashyңқyrap edi, әlemniң tynys-tirshiligi jaңa tehnologııaғa aýғanyn aңdaғan ilkimdi el ilim-ғylymғa shұғyl den қoıdy. Ras, osydan bir ғasyr bұrynғy oқýғa shөlirkegen aғa ұrpaқtyң құlshynysyndaı bolmasa da, balalarymyz өz kezeңine laıyқty үlgerip jatyr. Osy kүnniң oқýshylary bilim berýdiң jaңa tehnologııasy ә dep tarap үlgergenshe, әdisteme ıeleriniң aldyna tүsip ıgerip, ınteraktıvti taқtany, elektrondy oқý құraldardy meңgerip ala қoıady. Әrıne, oғan үkimet tıisinshe қoldaý da, mүmkindik te jasap otyr.
2005 jyldan bastap mektepterdi mýltımedııalyқ jabdyқtaý keң үrdis aldy. 2007 jyly bastalғan ınteraktıvti tehnologııa қanat jaıyp, bүginde 3 myң 821 mektep sabaқty jaңasha өtkizýge kiristi. Өtken jyldyң өzinde 1 myң mektep ınteraktıvti taқtamen қamtamasyz etilgen. Osy mektepter өzara ınternet arқyly aқparat, tәjirıbe almasyp, bilim berýdiң ozyқ әdisine kөshti. Bilim jәne ғylym mınıstrliginde ornatylғan ınteraktıvti stýdııa arқyly respýblıka kөleminde apta saıyn jaңashyl jәne tәjirıbeli mұғalimder sabaқ jүrgizip, pedagogıkalyқ keңester өtkiziledi. Mınıstr Janseıit Tүımebaevtyң aıtýynsha, Eýropanyң damyғan memleketteriniң birқatarynda mektepteri osynaý jaңa tehnologııamen, sony әdispen keң kөlemde, tolyқ jabdyқtalmaғan eken. Әr mektep өziniң қolda bar resýrsyna қaraı қamtylsa kerek. Olar zamanaýı tehnologııanyң қazaқ eliniң bilim berý isine dendeı enip jatқanyna қyzyғa қaraıtyn kөrinedi. «Osyny estigende tөbem kөkke eki eli jetpeı қaldy» dedi ol Astanada өtken mұғalimderdiң tamyz keңesinde. Oқýlyқtardyң 77 paıyzy elektrondy nұsқaғa kөshirildi. Bұl da TMD kөlemindegi eң ozyқ, eң joғarғy kөrsetkish.
Bүgingi taңda Қazaқstan saýattylyқ jaғynan dүnıe jүzindegi 170 eldiң mektepteriniң ishinde 14-orynda. Naryқtyқ қoғamnyң jәne ekonomıkalyқ daғdarys sekildi saıası-әleýmettik қıyndyқtarғa қaramastan, bilim berýde қazaқtyң әlemde aldyңғy қatardan tabylýy - ұstazdardyң eren eңbegi. Elbasynyң «Daғdarys arқyly jaңarý men damýғa» Joldaýynda bilim salasyna erekshe kөңil bөlindi. Osy tұrғyda ұstazdar қaýymyna birқatar jaýapty mindetter jүkteldi. Olardyң bastysy - jaңa oқý jylynda damyғan elý eldiң bilim salasyndaғy tәjirıbesin zertteý. Bұl jөninen bizdiң өrender өz elimiz tүgili, halyқaralyқ bilim saıysynda aıryқsha өrelik tanytyp үlgerdi. Bүginde Қazaқstannyң oқýshylary naқty ғylym men jaratylystaný salasynda әlemde aldyңғy lekten kөrindi. Қazaқ balalary matematıkadan 5-orynda, jaratylystaný pәni boıynsha 11-orynda. Jalpy komandalyқ esepte 2-orynғa kөterildik. Bұl - өzimiz bәsekelestikke ұmtylyp jүrgen Eýropa, Gonkongpen қatar, Amerıka, Japonııa, Sıngapýr sekildi eldermen bilim jөninen үzeңgi қaғysa bastaғannyң kөrinisi. Eýropada, Ұlybrıtanııada basylymdar Қazaқstan mұndaı nәtıjege қalaı қol jetkizdi degen taқyrypta maқalalar jarııalady. Al solardyң deni - қazaқ mektebiniң oқýshylary. Endeshe, ondaı mektepte bilimge ýyzynan jarymasa, bala osy deңgeıge қaıtip kөteriledi?
«Bilimniң қaı salasynda bolsyn, ұlttyқ kadr daıarlamaı, kөsegemiz kөgermeıdi. Demek, bilim berý jүıesinde endigi үlken mindetimiz - oқý-bilim үıretý ғana emes, barshany sapaly bilimmen қamtamasyz etý. Sondyқtan, bұdan bylaı bar kүsh-jiger men ilim-biligimizdi oқýshylardyң bilim sapasyn arttyrýғa jұmsaýymyz kerek. Jaңarý men damýғa bilimniң sapasyn arttyrý arқyly қol jetkizemiz»,- dedi J. Tүımebaev.
«Balam deıtin el bolmasa, elim deıtin bala қaıda?» Eliniң jaқsy atyn shyғaryp jүrgen shynashaқtaı balalary osyndaı abyroı әkelgende bilimnen aıaғanyң - baladan aıaғanyң, baladan aıaғanyң - bolashaғyңnan aıaғanyң. «100 mektep, 100 aýrýhana» baғdarlamasynyң maқsaty - tozyғy jetken mektepter men oқýshylary үsh aýysymda oқıtyn aýyl, қalalarda jaңa mektep salý. Onyң syrtynda taғy da 100-den asa jaңa mektep salynady. Өıtkeni, soңғy jyldary құldyraңdaғan bөbekter mektepke syımaýғa aınaldy. 2007-2008 jyldary respýblıkalyқ bıýdjetten 112, jergilikti bıýdjettiң esebinen 55 mektep tұrғyzyldy. Үstimizdegi jyldyң soңyna deıin respýblıkalyқ bıýdjetten 63, jergilikti bıýdjetten 42, jalpy sany 105 mektep salynyp bitýi қajet. Onyң 42-si Bilim kүninde asty-үsti syңғyrlap daıyn boldy. «Jol kartasy» baғdarlamasy boıynsha 32 bilim mekemelerine 1 mlrd 85 mln teңgege jөndeý jasaldy. Elimizdiң mektepterinde ornatylғan kompıýterler jaһandyқ jelige қosylғan. Әrbir jıyrma oқýshyғa bir kompıýterden keledi. Bұl jөninen Astana aldyңғy orynda. Elordada әrbir 12 balaғa bir kompıýterden tıedi.
«Bilim berýi isine үkimet deңgeıinde қansha jerden қoldaý kөrsetilse de, jergilikti bılik қamқorlyқ etpese, eңbek dalaғa ketedi. Osy oraıda Astana қalasy әkimdiginiң elorda mektepterine, mұғalimderge jasap jatқan ıgiligi kөpke үlgi»,-dep baғalady mınıstr.
Өtken oқý jylynda elordada 1200 oryndyқ 4 jaңa mektep salyndy. № 60 mektep-lıtseıi, № 61 orta mektep jәne № 62 mektep-lıtseıi men fızıka-matematıka baғytyndaғy Prezıdenttik tұңғysh ıntellektýaldyқ mektep ashyldy. Sondaı-aқ, jetim balalarғa arnalғan 880 oryndyқ № 26 kәsiptik-tehnıkalyқ paıdalanýғa berildi.
Astana әkimdigi mұғalimderdiң kәsiptik biliktiligin jetildirýden bastap әleýmettik hal-ahýalyn tүgendeýge ұdaıy қoldaý jasap otyr. Elordalyқ mұғalimderdiң sөzine қaraғanda, өtken oқý jyly kәsiptik baıқaýlar kөp өtken jyl boldy. №4 mektep-gımnazııasynyң bastaýysh synyp oқytýshysy Gaýһar Shaldybaeva «Astana қalasynyң jyl mұғalimi» atandy. Sol eңbegi үshin elorda әkimi oғan pәter kiltin tapsyrdy. Byltyrdan beri birneshe mұғalim baspanaly boldy. Bıylғy oқý jylyn әkim құraýyz atap өtken joқ, onshaқty mұғalimge taғy үı berdi. Elordanyң eң үzdik mektebi ataғyn alғan №38 mektep-lıtseıiniң 10 үzdik oқytýshysyna jalaқysyna eselep 50 paıyz үsteme қosty. Astananyң үzdik bes bilim mekemesine әkimniң granty berildi. Elordalyқ tөrt mektep respýblıka kөlemindegi үzdik tanylғan 100 mekteptiң қataryna endi.
Astana әkiminiң negizgi mamandyғy - mұғalim. Sondyқtan, jas ұrpaққa, onyң tәlimi men tәrbıesine өz bıiginen қarap, қoғamdyқ maңyz beredi. Sol sebepti mұғalimderdiң tamyz konferentsııasynda Imanғalı Tasmaғambetov pedagogıka jәne bilim berý týrasynda өzekti oılaryn ortaғa saldy:
«Elimizdegi barlyқ ınıtsıatıvalar men jetistikter elordadan bastaý alý kerek. Bүgingi қoғamnyң da, ұstazdyң da zor mindeti - bәsekege қabiletti ұrpaқ tәrbıeleý. Sebebi tәlim men tәrbıe mәselesi - қoғamymyzdyң kepili. Bүgingi kүnniң өzegi - jas ұrpaқtyң rýhanı kemeldigi. Balalardy ұlttyқ құndylyқtarғa baı, tiline, diline, tarıhyna, әdebıeti men mәdenıetine baı salt-dәstүrine berik, rýhy myқty, tanymy men taғlymy keң tұlғa retinde қalyptastyrýda salmaқ ta, syn da ұstazdarғa artylady. Ұlttyқ talғam men sana-sezimi joқ adamda otanshyldyқ rýh ta bolmaıdy. Bұl - aқıқat. Endeshe, bұl mindetterdi sheshýdiң қaınar bұlaғy - pedagogıkada. Ұstaz - balalardyң қalyptasyp kele jatқan dүnıetanymy men өmirge degen kөzқarasynyң ıesi. Balanyң tұlғa bolyp өsýi - «Әlippe» jattatқyzyp, қolғa қalam ұstatқan alғashқy ұstazdan. Endeshe, ұrpaғymyzdyң sanaly bolyp қalyptasýy mektep tabaldyryғyn alғash attaғan sәtten bastalady. Al bұl mindet keıin kele tek bir mұғalimniң emes, mekteptiң, aýyl-aımaқ, eliniң moınyna kөshedi»,-dedi ol.
Elordanyң bilim salasy өte shұғyl өsip keledi. On jyl bұryn elordada қazaқ mektebi jalғyz edi. Endi olardyң қatary 20-ғa jetti. 1998 jyly үsh қazaқ balabaқshasyndaғy 545 bala tәrbıelense, bүginde 7 myң 673 bala қazaқ balabaқshasyna baryp jүr. Bұl - jalpy kontıngenttiң 52 paıyzy. 2008-2009 oқý jylynda қalada jalpy bilim beretin 76 mektep jұmys istedi. Onyң 64-i - memlekettik, 12-si - jekemenshik. Mektepke deıingi bilim mekemesi 38 bolsa, «mektep-balabaқsha» sıpatty 5 mektep bөbekterdi mekteptke daıyndaý isimen aınalysty. Sondaı-aқ, jekemenshik 18 balabaқsha bar.
Iә, oқýshynyң týғan jeriniң perzenti, Otanynyң adal ұlany bolyp қalyptasýynda mekteptiң orny bөlek. Degenmen, otbasynyң yқpaly zor. Imandylyқty jastaıynan boıyna siңirgen, әdepti, sabaққa yntaly ұғymtal bolýy ata-anadan. Jas ұrpaқtyң rýhanı kemel bolýyna ekijaқty tәlim alғan bala bәsekeles elý eldi ғana emes, bilimimen «myңdy jyғady».
Al, osy mәsele әli kүnge deıin sөz jүzinde қalyp kele jatқan joқ pa? Әkiminiң sөzine қaraғanda, elordalyқ mektepter memlekettiң bilim berý salasynyң tұtas bөlshegine aınalyp үlgergen joқ. Onyң sebebi kөp. Birinshiden, pedagogıkaғa «joldan қosylғan», mұғalimdikti tұraқty aılyғy bar jұmys dep қana kөzdep kelgender balanyң boıyna bilim siңirmek tүgili, mektepti oқýshylardyң құlyқsyz keletin orynғa jetkizdi. Mұndaıda ne bala, ne mұғalim «synady». Өkinishke қaraı, nebir құıtұrқyғa үırengen үlkennen gөri, jany kәýsardaı mөldir balany «bұzyp», tұtas tolқynnyң obalyna қalyp jүrmiz. Naryқtyқ қatynasқa kөshkeli moraldyқ-mәdenı jәne patrıottyқ tәrbıe kemip ketýiniң bir sebebi - osydan. Oқýshylar arasynda moraldyқ-psıhologııalyқ ahýal dұrys emes. Oқytýshy sabaғyn berip құtylғansha asyқ. Joқ, bala tәrbıesine basyn tikken adam tәrbıeshi bola bilýi kerek. Өreli synyp jetekshisi әr balanyң ata-anasynan da jaқyn.
Қalada 7 739 pedagog eңbek etedi. Onyң 6 712-si - joғary bilimdi, 2 052 mұғalim joғary sanattylar қatarynda, 1 928-i - birinshi sanatty. Bıylғy oқý jyly қarsaңynda bilikti 443 pedagogtyң sanaty joғarylatyldy.
«Astana қaı jaғynan, da, әsirese, adamdarynyң bilimdi, mәdenıettiligi jөninen өzgelerge үlgi. Sebebi elorda - eldiң aınasy. Әr balanyң jүregine osy maқsatty siңirý - bәrimizdiң paryzymyz. Sol sebepti jaңa oқý jylynan bastap mektepterde «Men - astanalyқpyn» baғdarlamasy engizilmek. Jәne zaman talabyna oraı, bilim berýdiң menedjmenttik sıpatқa kөshpeıinshe, bilim sapaly bolmaıdy. Osynyң negizinde tәjirıbe men ozyқ әdistemeni nasıhattaıtyn jәne bilim, үlgerimi aınadan kөrinip tұratyndaı әr mekteptiң өziniң derbes veb-saıtyn ashý қajet. Ary ketkende bir aıdan soң oryndaýly kerek!»-dedi I. Tasmaғambetov.
Ғalymdardyң zertteýi boıynsha mұғalimder өz қyzmetinde 200-deı jұmys tүrin atқarýғa týra keledi eken. Mұғalimniң eң negizigi mıssııasy - oқýshynyң өzin өzi tanýyna, өzin өzi damytýғa әrdaıym yқpal jasap otyrý. Әr oқýshynyң қoғamғa, өz Otanyna қyzmet etýin sanasyna siңirý қajet. Osy oraıda Astanada tәlimgerlerge қolaıly jaғdaıdalar jasalyp keledi.
Pedagogıkalyқ jaңashyldyқ үrdis pen ıdeıalar қazaқ mektepteriniң tynysyn ashyp, zerdesin ұshtaıdy. Mektepter - қoғamnyң үnin jas ұrpaққa jetkizýde jetekshi mehanızm. Mektep damýғa bet aldy
«Ғylym tappaı maқtanba» degen Abaıdyң danalyғy naқty shyndyққa aınala bastaғandaı. Shyғys ғұlamasy «Ortasha mұғalim aıtyp beredi, jaқsy mұғalim tүsindiredi, үzdik mұғalim kөrsetedi, ұly mұғalim қanattandyrady, shabyttandyrady» deıdi. Endeshe, elimiz ben elorda mektepterinde ұly mұғalimder kөbeısin!