Elimizdiń saılaý júıesinde tyń serpilis baıqalady

<p>ASTANA. KAZINFORM &ndash; Elimizde sońǵy ýaqytta saılaý júıesi jańa qarqyn alyp jatqanyn ańǵarýǵa bolady. Aýyl ákimderin turǵyndardyń ózderi saılaýy, bıýlletendegi ózgerister, taǵysyn taǵy qoǵamnyń saılaýǵa qatysty saýatyn arttyra túskendeı.</p>

Osy rette, Ortalyq saılaý komıssııasynyń tóraǵasy Nurlan Ábdirov Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetinde «Qazaqstannyń saılaý júıesin damytýdyń ózekti trendteri» taqyrybynda sóz sóıledi. Іs-sharaǵa stýdentter men professorlyq-oqytýshylyq quram ókilderi, sondaı-aq OSK hatshysy, músheleri, komıssııa janyndaǵy Sarapshylyq keńesiniń, elimizdiń birqatar óńiriniń aýmaqtyq saılaý komıssııalarynyń músheleri qatysty.

Dáris kezinde N.Ábdirov 1993 jylǵy 8 jeltoqsanda eldiń Ortalyq saılaý komıssııasy qurylǵan sátten bas­tap Qazaqstan táýelsizdigi kezeńinde eldiń saılaý júıesi men saılaý organdarynyń damýy jáne transformatsııalanýy máselelerine toqtaldy.

«Osy kúnnen bastap komıssııa ortalyq deńgeıde jumys isteıtin turaqty ınstantsııa­ǵa, memlekettik basqarýdyń tolyqqandy organyna aınaldy», - dep atap ótti ol.

1995 jyly OSK ókilettik­terin belgilep bergen «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» Konstıtýtsııalyq zań qabyl­dandy. Komıssııa saılaý organdarynyń biryńǵaı júıe­sin basqardy jáne qurylǵan kezinen bastap memlekettik bıliktiń zańdy ınstıtýttaryn qalyptastyrýǵa tikeleı qatysa otyryp, Qazaqstannyń qalyptasý tarıhymen tyǵyz baılanysty boldy.

Kóptegen bedeldi halyqara­lyq uıymnyń belsendi múshesi bola otyra, Qazaqstan erkin jáne básekelestik saılaý ótkizýde barlyq mindettemesin ustanady. Memleket basshysy, Parlament jáne máslıhat depýtattary, sondaı-aq ákim­derdiń saılaýy elimizde ult­tyq zańnamaǵa jáne Adam quqyq­tarynyń jalpyǵa birdeı dek­laratsııasynda (1948 jyl), Azamattyq jáne saıası quqyqtar týraly halyqaralyq paktide (1966), EQYU Kopengagen Keńesiniń Qujatynda (1990) qamtylǵan demokra­tııa­lyq saılaýdyń jalpyǵa birdeı tanylǵan qaǵıdattaryna sáı­kes ótedi. OSK tóraǵasy atap ótkendeı, búginde azamattardyń saılaý quqyqtarynyń saqtalýyna kepildik beretin tolyqqandy zańnamalyq baza quryldy.

Elimizdiń saılaý organdary osy jyldarda mańyzdy 39 iri eldik elektoraldyq naýqan ótkizdi. Sondaı-aq bes eldik naýqan – el Konstıtýtsııasyna tolyqtyrýlar men ózgerister engizý jónindegi referendým, Prezıdent, Senat depýtattaryn, Májilis depýtattaryn, barlyq deńgeıdegi máslıhat depýtattaryn saılaýlar bir jyl ishinde ótkizildi. 2021 jyly engizilgen sátten bastap saılaý komıssııa­lary eki myńnan asa (2144) aýyl ákimderin saılaý naýqa­nyn uıymdastyrdy. Bul aýyl deńgeıindegi ákim­derdiń jalpy sanynyń 91,5%-yn qamtıdy. Ótken jyl­dyń sońynda alǵash ret qanat­qaq­ty rejimde aýdandar men ob­lys­tyq mańyzy bar qalalar­dyń 45 ákimin tikeleı saılaý ótti.

Búginde elimizdegi saılaý úderisi búkil saıası júıemen birge damýyn jáne reformalanýyn jalǵastyryp keledi. N.Ábdirov dáris barysynda 2022 jylǵy 5 maýsymda ótken respýblıkalyq referendýmda jalpyhalyqtyq qoldaý tapqan Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń konstıtýtsııalyq reformasyna baılanys­ty saılaý zańnamasynyń ir­geli jańalyqtary týraly aıtyp berdi.

«Ortalyqta jáne jergilikti jerlerde mem­le­kettik bılik pen bas­qarý organ­daryna laýazymdy tul­ǵalardy saılaýdyń túbegeıli jańa tártibi belgilendi», - dedi ol.

Ortsaılaýkomnyń basshysy saıası reformalar taqyrybyn da qozǵady, onyń ishinde saılaý básekelestigi úshin alańdy edáýir keńeıtken saıası partııalardy tirkeý rásimin jeńildetý bar. OSK-niń transparentti jumys formatyna kóshkenin atap ótken ol: «Ulttyq jáne halyqaralyq ınstıtýttarmen baılanystyń jańa arnalary jolǵa qoıyldy. 2022 jyly qurylǵan OSK janyndaǵy dıa­log alańdary – Sarapshylyq keńes jáne Jas saılaýshylar klýby qarqyndy damyp keledi, múgedektigi bar adamdardyń saılaý quqyqtaryn qamtama­syz etý jónindegi jumys toby­nyń qyzmeti qaıta formattaldy. Sarapshylyq keńes alańyn­­­da eldegi saılaý barysyn halyqaralyq baıqaý qorytyndylaryn keńinen, jan-jaqty jáne ashyq talqylaý dástúri qalyptasyp keledi», - dedi.

Sonymen qatar OSK mú­she­­­leriniń saılaý naýqan­dary barysynda, saı­laýa­ra­lyq kezeńderde óńir­lerdiń jurtshylyǵymen jáne jas­tarymen turaqty tikeleı, a­shyq dıalog formaty qu­ry­lyp keledi. N.Ábdirov dáriske qatysýshylarǵa saılaý salasyndaǵy halyqaralyq qatynastardyń damýy týraly aıtyp berdi. Máselen, búgingi tańda 11 eldiń ortalyq saılaý organdarymen yntymaqtastyq týraly ekijaqty qujattarǵa qol qoıylǵan.

Komıssııanyń strategııa­lyq mıssııasyna toqtalǵan N.Ábdirov: «Mindetimiz – ót­ken joldy túsiný, sondaı-aq Pre­zı­denttiń saıası reformasyn eskere otyryp, saılaý organdarynyń búkil júıe­simen birge OSK damý perspek­tıvalaryn aıqyndaý», - dedi.