Elimizde AES-tiń bolmaýy - álemdik kóshten qalyp jatqanymyzdyń belgisi – Qaırat Balabıev
Onyń aıtýynsha, búginde 50 shtat, 400 mıllıondaı halqy bar AQSh-ta 94 AES jumys istep tur eken. Olar 1967-1990 jyldar aralyǵynda salynǵan. 2021 jyldan beri taǵy eki AES boı kóterip keledi.
«Burynǵy tehnologııamen salynǵan elektr stantsııalarynyń shyǵyny kóp, shyǵymy az bolǵandyqtan, jańa tehnologııamen AES salýǵa álem betburys jasap jatyr. Dúnıe júzinde 450-ge jýyq AES bar. Al, Qazaqstannyń resýrstyq baılyǵy rekordtyq kórsetkishke jetse de, birde-bir AES-tiń bolmaýy álemdik kóshten kesh qalyp jatqanymyzdyń belgisi. Tirlikke tııanaqty memleketter óz múmkindikterine qaramastan zor múmkindikterge qol jetkizip jatyr. Sondyqtan da eldiń ekonomıkasy men energetıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin AES salatyn ýaqyt jetti», - deıdi depýtat.
Qaırat Balabıev AES jaıdan jaı salynbaıtynyn jetkizdi. ıAǵnı, mundaı jobany júzege asyrý erikkenniń ermegi emes. Ony qaýipsiz ári tıimdi etip salýdy talap etetin ári baqylaıtyn MAGATE qaýipsizdik normalary men ózge de tehnıkalyq jarııalanymdar ázirleıtinin atap ótken jón.
«Atom energııasy ekologııalyq tazalyǵymen, joǵary qýattylyǵymen jáne tıimdiligi joǵary tásilmen energııa alýdyń eń ońtaıly nusqasyn usynady. Sebebi, jylý elektr stantsııalarymen salystyrǵanda atom elektr stansalarynyń otyn shyǵynyn únemdeıdi, qorshaǵan ortany tútin gazdary, kúl nemese quramynda munaı ónimderi bar aǵyndy sýlar sııaqty zııandy zattarmen lastamaıdy, tabıǵatqa kómir sııaqty keri áser etpeıdi. Bul, ásirese, otyn-energetıkalyq resýrstarmen qamtamasyz etý problemalary men qazba otyn óndirý qunynyń ósimi bar óńirler úshin paıdaly bolmaq», - dedi ol.
Belgili bolǵandaı, qazir elimizdegi 222 elektr stansasy qýattylyǵy 24,6 GVt energııa óndiredi. Al, tutynýshylyq koeffıtsıenti 112,9 mlrd kVt qurap otyr. Al, elektr stantsııalarynyń 57 paıyzy tozyp tur. Keleshekte energııasyna tutynýshylyq suranys saǵatyna 152,4 mlrd kVt qa jetpek.
«Ol kezde bizge qýattylyǵy 26,5 GVt energııa óndirisi kerek bolady. Bizge AES qazirgi jáne bolashaq qajettilikti qamtamasyz etý úshin qajet. Óıtkeni adam sany men bıznes kóbeıgen saıyn, tutynýshylyq suranys ta arta beredi. AES ózge kózderge qaraǵanda balamasy joq energııa óndirýshi bolyp tabylady. Alpaýyt memleketter AES-ke súıenip, senim artyp otyr. Sebebi sońǵy 50 jylda atom elektr stantsııalarynda energııa óndirýdiń arqasynda kómirtekti shyǵaryndylar aıtarlyqtaı azaıǵan. AQSh-ta – 95, Frantsııa men Qytaıda – 56, Reseıde – 36, Ońtústik Koreıada – 26, Japonııada – 12 AES jumys istep tursa, taǵy alpys AES salynyp jatyr», - dedi Qaırat Balabıev.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev byltyr atom energetıkasyn damytý basty ekonomıkalyq jáne saıası aspektige aınalǵanyn aıtqan edi. Jýyrda AES qurylysy jalpyulttyq referendým arqyly sheshiletin boldy.
«Bul – Memleket basshysynyń «Halyq únine qulaq asatyn memleket» qurýdaǵy ustanymynyń dáleli. MAGATE Qazaqstannyń atom elektr stansasyn salýǵa daıyndyǵyn rastady. AES salynsa jańa jumys oryndary ashylady. Otandyq ýran qory el ıgiligine paıdalanylady. Tutynýshylar úshin turaqty tarıf bekitýge uzaq merzimdi múmkindik týdyrady. AES salyp, onyń ıgiligin kórip jatqan elderge qarap kóz toıady. Sol sııaqty elimizdiń de energetıkalyq erkindikke jetýi ımporttyq shyǵyndy azaıtyp, tabysqa kenelýge jol ashady. Qazir jyraqtaǵy jaılaýdaǵy sharýashylyqtar jeke dara jaryq stansalaryn ornatyp jatyr. Esesine energııa turǵysynan kisige kiriptarlyqtan arylǵan. Týra sol sııaqty ýranǵa baı qazaq dalasynda da energetıkalyq táýelsizdik kerek bop tur. Muny otandyq jáne sheteldik sarapshylar da áý bastan aıtyp keledi», - dedi Májilis depýtaty.
Jer betinde 415 ıadrolyq reaktor jumys isteıdi. Onyń 74 paıyzy – qysym astyndaǵy jeńil sý reaktorlary. Bul reaktorlar birde-bir apatqa ushyramaǵandyqtan, senimdi energııa kózi sanalady.
«Sol sebepti elimizde de AES-tiń osyndaı túrin salý kózdelgen. Kópshiliktiń kókeıine kúmán uıalatatyny Fýkýsıma jáne Chernobylde oryn alǵan apattar. Ol ótken ǵasyr men ótken shaqtyń synaǵy men sabaǵy. Odan beride ǵalymdar tynbaı, talmaı talaptanyp, tıimdi ári qaýipsiz tásilderin túr-túrimen tapty. Onyń eń zamanaýı úlgisi álginde aıtqan qysym astyndaǵy jeńil sý reaktorlary. Atom energııasy jónindegi halyqaralyq agenttik qazirgi reaktorlardyń qaýipsizdik deńgeıleriniń adam qasaqana apat jasaýǵa áreket etse de, qaýipsizdik júıeleri oǵan jol berilmeıtindeı etip jasalǵanyna kóz jetkizgen. Sondyqtan da MAGATE AES salatyn elderge ruqsat berip jáne qatań qadaǵalaýda. Adam demekshi Chernobyl men Fýkýsımada adamı faktordyń kesirinen de apat oryn alǵan. Al, qazir adamnyń ornyn avtomatıka basyp jatqanda, zamanaýı tehnologııalar ondaı qatelikterge boı aldyrmaıdy», - dedi Qaırat Balabıev.
Depýtattyń pikirinshe, elimizde atom energetıkasy mamandaryn daıarlaıtyn arnaıy oqý oryny men bul ispen arnaıy aınalysatyn qurylym, tipti mektepterde atomdyq fızıkaǵa qyzyqtyryp qana qoımaı, tereńdetip oqytatyn synyptar ashý qajet. AES-terdi neǵurlym tıimdi ári qaýipsiz etý talaby kúsheıtilgen saıyn, sala mamandaryna úderissiz izdenis pen biliktilik te talap etiledi.
«Sondyqtan maman daıarlaý máselesine Qytaı halqy sııaqty tıtteıinen tárbıeleýge kóńil bólý qajet. Sonda Fýkýsımo qırap qalsa da, atomdyq energetıkadan bas tartpaıtyn japondar sııaqty súıispenshilik pen jaýapkershilik qalyptasady. AES-tiń ekologııalyq, ekonomıkalyq, tehnologııalyq, áleýmettik, geosaıası artyqshylyqtary men múmkindikteri bar. Atom energetıkasynyń damýy elimizdiń atomdyq energetıka ǵylymy, tehnıkasy men energetıkasy salasynda álemdik yntymaqtastyqta jańa múmkindikterin ashyp, bedelin arttyra túsedi. AES salýǵa qatysty qoǵam pikiri ekige jarylsa da, jaqsylyqtan úmit úzbeý kerek. Jalpyulttyq referendýmda durys tańdaý jasap, memleket basshysynyń bastamasyn qoldaýǵa shaqyramyz», - dedi Májilis depýtaty.