Elimizdiń ómirinde ólsheýsiz iz qaldyrǵandar máńgilik esimizde
Baıan Janǵalov (1914 j. 15 shildesi - 2013 j. 30 qańtary)
2013 jyldyń 30 qańtarynda 99-ǵa aıaq basqan kezinde, týra Jambyl Jabaevtyń jasynda Sotsıalıstik Eńbek Eri, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty, eki márte Lenın, Eńbek Qyzyl Tý, Qyzyl Juldyz, І-dárejeli Otan soǵysy ordenderimen marapattalǵan bizdiń qadirmendi aǵamyz Baıan Janǵalov dúnıe salǵany belgili. Ol kisi uzaq ta ǵıbratty ǵumyr keshti. Uly Otan soǵysynyń qan maıdanyna qatysyp, elimizdi jaýdan erlikpen qorǵady. Túrli memlekettik jaýapty ári basshylyq qyzmetterdi zor abyroımen atqaryp, uıymdastyrýshylyq darynymen, joǵary adamgershilik qasıetterimen tanyldy. Eren eńbektiń úlgisin kórsetip, úlken abyroı men bedelge, memlekettiń eń joǵary marapattaryna ıe boldy. Dúnıeden ótkenshe árdaıym halqymyzdy yntymaq pen birlikke shaqyryp júrdi.
2013 jyldyń 30 qańtarynda kórnekti memleket jáne qoǵam qaıratkeri, Uly Otan soǵysynyń ardageri, Sotsıalıstik Eńbek Eri, Aqmola oblysynyń qurmetti azamaty Baıan Janǵaluly Janǵalov 99 jasqa qaraǵan shaǵynda dúnıeden ozdy.
Baıan Janǵalov Aqmola oblysy Zerendi aýdany Jamantuz aýylynda 1914 jyldyń 15 shildesinde dúnıege kelgen. 1952 jyly Almaty qalasyndaǵy Qazaqstan Kommýnıstik partııasy Ortalyq Komıteti janyndaǵy Joǵary partııa mektebin bitirdi. Eńbek jolyn 1931 jyly aýyldyq keńes hatshylyǵynan bastady.
Uly Otan soǵysy jyldary Panfılov atyndaǵy 8-shi gvardııalyq dıvızııanyń quramynda Stalıngrad, Harkov, Kýrsk, Prıbaltıka maıdandarynda shaıqastarǵa qatysty.
Baıan Janǵalulynyń munan keıingi ómiri týǵan jeri Kókshetaý topyraǵyndaǵy partııalyq-sharýashylyq jumyspen tyǵyz baılanysty boldy. 1956 jyly Rýzaev aýdandyq atqarý komıteti tóraǵasy qyzmetinde eńbektenip júrgende, oǵan Sotsıalıstik Eńbek Eri ataǵy berildi. Osy marapat Rýzaev aýdanynyń memleketke 35 mıllıon put astyq tapsyrǵan jemisti eńbeginiń nátıjesi edi. Bul kórsetkish KSRO-da ekinshi, al Qazaqstanda - birinshi bolatyn.
Ábilmájin Jumabaev (1930 j. 22 naýryzy - 2013 j. 28 naýryzy)
Ótip bara jatqan osy jylda Almatyda 85 jasqa qaraǵan shaǵynda qazaqtyń belgili jazýshysy jáne aýdarmashy Ábilmájin Jumabaev dúnıeden ótti.
Ábilmájin Jumabaev 1929 jyly 22 naýryzda Qyzylorda oblysy, Tereńózek aýdanynda týǵan. 1950 jyly QazMÝdiń jýrnalıstıka fakýltetin támamdaǵan. Osy kezden bastap on jyl boıy «Sotsıalıstik Qazaqstan» («Egemen Qazaqstan») gazetiniń redaktsııasynda ádebı qyzmetker, bólim meńgerýshisi bolyp qyzmet atqarǵan. 1960-1963 jj. «Qazaq ádebıeti» gazeti redaktsııasynyń jaýapty hatshysy, «Juldyz» jýrnaly bas redaktorynyń orynbasary, 1964- 1971 jj. Qazaqstan Kommýnıstik partııasy Ortalyq Komıtetinde jaýapty qyzmetker, 1970-1984 jj. «Jazýshy» baspasynyń dırektory, respýblıkalyq Kitap palatasynyń dırektory bolyp istedi. L.Tolstoı, I.Týrgenev, Dj.London, M.Gorkııdiń áńgime, povesterin aýdarǵan. K.Paýstovskııdiń «Telegeı tasqyn» (1966), «Túndeletken kúıme» (1984), A.Grınniń «Alqyzyl jelkender» (1976), M.Rıdtiń «Jumbaq saltatty» (1972), A.Dıýmanyń «Úsh noıan» (1979), J.Sımenonnyń «Megre jáne urylar» (1974), t.b shyǵarmalaryn qazaq tiline aýdarǵan. «Eńbekte úzdik shyqqany úshin» medalimen, «Qurmet Belgisi» ordenimen marapattalǵan. Qazaq KSRniń eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti stıpendııasynyń birneshe márte ıegeri.
Gúlfaırýz Ysmaılova (1929 j. 15 jeltoqsany - 2013 j. 12 mamyry)
Almatyda 12 mamyr kúni 84 jasqa qaraǵan shaǵynda Qazaq KSR halyq sýretshisi, QazKSR eńbek sińirgen óner qaıratkeri, aktrısa Gúlfaırýz Ysmaılova ómirden ozdy.
Gúlfaırýz Mansurqyzy Ysmaılova 1929 jyldyń 15 jeltoqsanynda Almaty qalasynda dúnıege kelgen. Onyń shyn esimi Qonarbaeva Kúlpash Tańsyqbaıqyzy. Baldáýren shaǵynda ony Mansur Ysmaıylov asyrap alǵan. Onyń bes perzentiniń ishinde Gúlfaırýz úlken qyzy edi. G. Ysmaılova 1949 jyly Almaty beıneleý óneri ýchılışesin támamdady, ol Qazaq KSR halyq sýretshisi A.M. Cherkasskıı sheberhanasynda tálim aldy. Sonymen birge 1956 jyly Repın atyndaǵy Lenıngrad kórkem sýret, músin jáne sáýlet ınstıtýtynyń dıplomyn ıelengen. 1957 jyldan Qazaqstannyń sýretshiler odaǵyna múshe. 1970 jyldardyń basynda Gúlfaırýzǵa Abaı atyndaǵy Qazaq memlekettik opera jáne balet teatrynyń bas sýretshisi mindeti júkteldi. Ol «Er Tarǵyn», «Chıo-Chıo-San», «Aıda» ispetti operalardyń, «Qyz Jibek» jáne t.b. kınotýyndylardyń dekoratsııasy men kostıýmdaryna eskızder ázirlegen. G. Ysmaıylovanyń portrettik jáne kórkem sýret týyndylarynyń sany 100-den asyp jyǵylady. Ol «Alıtet ýhodıt v gory» týyndysynda Tygrenanyń, «Botagóz» fılmindegi bas keıipkerdiń, «Qyz Jibektegi» Tananyń beınesin somdaýǵa at salysty. Óz isiniń maıtalmany «Qurmet belgisi»; Halyqtar dostyǵy; «Parasat» ordenderimen, ónerge qosqan súbeli úlesi úshin «Tarlan» syılyǵymen marapattaldy.
Sátimjan Sanbaev (1939 j. 16 qyrkúıegi - 2013 j. 29 maýsymy)
Osy jyly ádebıetimiz ben ónerimiz taǵy bir aýyr qazaǵa ushyrady. 74 jasqa qaraǵan shaǵynda kórnekti qalamger, aýdarmashy, qaıratker azamat - Sátimjan Sanbaev dúnıeden ozdy. Ol 1939 jyly 16 qyrkúıekte qazirgi Atyraý oblysynyń, Maqat selosynda týǵan. Orynbor aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn, KSRO Jazýshylar odaǵy janyndaǵy Joǵary ádebı kýrsty támamdaǵan. Jazýshy» baspasynda redaktsııa meńgerýshisi, Azııa-Afrıka elderi jazýshylarymen baılanys jónindegi Qazaq komıtetinde jaýapty hatshy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda ádebı keńesshi, «Nevada-Semeı» qozǵalysynda vıtse-prezıdent, Sh.Aımanov atyndaǵy ulttyq kınokompanııada bas redaktor bolyp jemisti qyzmet atqarǵan.
Shyǵarmalaryn orys tilinde jazatyn Sátimjan Sanbaevtyń alǵashqy povesteri «I vechnyı boı», «Belaıa arýana» 1968 jyly «Prostor» jýrnalynda jaryq kórgen. Qalamgerdiń qalamynan týǵan «Belaıa arýana», «Doroga tolko odna», «Arýana», «Kolodtsy znoınyh dolın», «Vremena goda nasheı jıznı», «Kogda jajdýt mıfa», «Mednyı koloss» sııaqty kitaptary oqyrman qaýym men synshylardan joǵary baǵasyn alǵan. Shyǵarmalary qazaq tiline, sondaı-aq, kóptegen shetel tilderine aýdarylǵan. «Eńbektegi erligi úshin» medalimen, «Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
Dúkenbaı Dosjan (1942 j. 9 qyrkúıegi - 2013 j. 16 qyrkúıegi)
Bıyldyń kúzinde Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń jáne M.Áýezov atyndaǵy Ulttyq syılyqtyń laýreaty, «Mádenıet» respýblıkalyq jýrnalynyń bas redaktory, «oqyrmany qısapsyz jazýshy» Dúkenbaı Dosjan 71 jasqa kelgen shaǵynda ómirden ótti. Dúkenbaı Dosjan 1942 jyly 9 qyrkúıekte Qyzylorda oblysy, Jańaqorǵan aýdany, Qulanshy aýylynda dúnıege kelgen.
Túrkistan qalasynyń, ári birneshe aýdannyń Qurmetti azamaty, Qurmet (2001), Parasat (2008) ordenderiniń ıegeri. Alǵashqy áńgimesi 15 jasynda jaryq kórgen qalamgerdiń kitaptary álemniń 20 tiline aýdarylyp, jalpy kólemi 3,7 mıllıon taralymmen basylyp shyqqan. Kitap palatasynyń Qazaqstandaǵy «Oqyrmany qısapsyz jazýshy» kýáligin alǵan. Onyń qalamynan 11 roman, 23 hıkaıat, 100-diń ústinde áńgime týdy.
Saǵadat Nurmaǵambetov (1924 j. 25 mamyry - 2013 j. 24 qyrkúıegi)
Aǵymdaǵy jyly QR Tuńǵysh Qorǵanys mınıstri, Halyq Qaharmany Saǵadat Nurmaǵambetov dúnıeden ótti. Keńes Odaǵynyń Batyry, Halyq Qaharmany Nurmaǵambetov Saǵadat Qojahmetuly 1924 jyldyń 25 mamyrynda Aqmola oblysynyń Eńbek aýylynda (qazir Aqmola oblysy Aqkól aýdany) dúnıege keldi. Saǵadat Nurmaǵambetov 1943 jyly sáýirde Kýshka qalasyndaǵy Túrkistan pýlemet ýchılışesin bitirgennen keıin maıdanǵa jiberiledi. Soltústik Kavkaz, Ýkraın jáne Belarýs maıdandarynda vzvod, rota jáne batalon komandıri bolyp, Polsha jerinde Pılıtsa ózeniniń sol jaǵalaýyndaǵy platsdarm úshin bolǵan urysta erekshe erlik kórsetti. 1945 jyly 27 aqpanda Polsha aýmaǵynda jaýdyń myqtap bekingen qorǵanysyn buzýǵa jaýyngerlik tapsyrmany úlgili oryndaǵany, erlik pen batyldyq kórsetkeni úshin oǵan Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berildi.
Saǵadat Qojahmetuly Lenın, 2 Qyzyl Juldyz, 1,2- dárejeli Otan soǵysy, Qyzyl Tý, "Qurmet belgisi", Oktıabr revolıýtsııasy, "Otan" ordenderimen, medaldarmen, shetelderdiń orden, medaldarymen marapattalǵan. 1971-1994 jyldary birneshe márte Qazaqstan Joǵarǵy keńesiniń depýtaty bolyp saılandy.
Jaryqqa shyqqan kitaptary: «Lıtsom k ognıý», «Moı perednıı kraı», «A v pamıatı net tıshıny». 1999 jyly Astanadaǵy «Jas Ulan» Respýblıkalyq mektebi S. Nurmaǵambetovtiń atymen ataldy.
Oral Muhamedjanov (1948 j. 11 qarashasy - 2013 j. 15 qarashasy)
2013 jyldyń 15 qarashasynda belgili memleket qaıratkeri Oral Baıǵonysuly Muhamedjanov dúnıeden ozdy. Ol 1948 jyly Qostanaıda dúnıege keldi.
Oral Baıǵonysulynyń iskerlik jáne uıymdastyrýshylyq qabiletimen jastaı kózge túsip, basqarý organdarynda túrli jaýapty qyzmetter atqaryp, mol tájirıbe jınaqtaǵan. Qazaqstan Táýelsizdik alǵan alǵashqy kúnnen Prezıdent Ákimshiliginde jáne Úkimet apparatynda bólimder basqaryp, Parlament Májilisiniń depýtaty, keıin Palata Tóraǵasy bola júrip, óziniń mol bilimi men búkil qajyr-qaıratyn týǵan elimizdi kórkeıtýge, onyń quqyqtyq-zańnamalyq bazasyn qalyptastyryp, nyǵaıtýǵa jumsady.
Ermek Serkebaev (1926 j. 4 shildesi - 2013 j. 16 qarashasy)
Ótken kúzde Qazaqstannyń áıgili opera ánshisi, Sotsıalıstik Eńbek Eri, KSRO jáne Qazaq KSR halyq ártisi, KSRO jáne Qazaq KSR Memlekettik syılyqtarynyń ıegeri Ermek Serkebaev dúnıeden ozdy. Ol 1926 jyly Petropavlda dúnıege keldi. 1951 jyly Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty konservatorııasyn (vokal boıynsha) bitirgen. Stýdent kezinde Abaı atyndaǵy Opera jáne balet teatrynyń shyǵarmashylyq ujymynda qyzmet istegen. Abaı partııasyn (A. Jubanov pen L. Hamıdı, «Abaı») oryndaǵan. 1973 jyly Almaty konservatorııasynyń jeke daýysta án aıtý kafedrasynyń oqytýshysy bolǵan. Ánshi repertýarynda qazaqtyń halyq ánderi, orys jáne shetel kompozıtorlarynyń shyǵarmalary bar. 7-shaqyrylǵan KSRO Joǵarǵy Keńesiniń, 8-11-shaqyrylǵan Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty. Vokalıster konkýrsynyń (Býdapesht, 1953) laýreaty. KSRO Memlekettik syılyǵynyń (1977) jáne Qazaq KSR Memlekettik syılyǵynyń (1972) ıegeri. "Mýzyka" nomınatsııasy boıynsha 2000 j. "Tarlan" syılyǵyn jeńip alǵan.
Vladımır Katsev (1929 j. 7 qyrkúıegi - 2013 j. 10 jeltoqsany)
Bıylǵy qystyń alǵashqy aıynda 84 jasynda qazaqstandyq belgili sáýletshi Vladımır Katsev dúnıeden ozdy. Ol 1929 jyldyń qyrkúıeginde Ýkraınada ómirge keldi. 1953 jyly Harkov ınjenerlik-qurylys ınstıtýtynyń sáýlet fakýltetin támamdady. Ol 1959 jyly «Qazqalaqurylysjobanyń» bas sáýletshisi qyzmetin atqardy. 1989 jyldan Qazaqstan Respýblıkasy Sáýletshiler odaǵynyń sáýlettik qor jobalarynyń bas sáýletshisi. 2010 jyldan QR Sáýletshiler odaǵynyń Almaty qalalyq fılıalynyń tóraǵasy. V. Katsev QR Úkimeti janyndaǵy Qazaqstannyń Memlekettik syılyqtar boıynsha komıssııasynyń beıneleý óneri men sáýlet sektsııasynyń múshesi boldy.
Roza Jamanova (1928 j. 16 sáýiri - 2013 j. 27 jeltoqsany)
Jaqynda Almatyda 86 jasqa qaraǵan shaǵynda KSRO halyq ártisi Roza Úmbetqyzy Jamanova uzaqqa sozylǵan aýyr naýqastan keıin qaıtys boldy. Roza Úmbetqyzy 1928 jyldyń 16 sáýirinde Aqtóbe qalasynda týdy. Sheber ánshiniń oryndaýyndaǵy án tilmashty qajet etpeı-aq mýzyka tiliniń qupııalyǵymen halyq júregine jete aldy. Ol Kanadada, Úndistanda, Italııada, Shvetsııada, t.b. da elderde qazaq mýzyka ónerin, klassıkalyq operalarynda partııalardy asa sheberlikpen tanytty.
Abaı atyndaǵy qazaqtyń Memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatrynda 1953 j. qyzmet isteıdi. Jamanova Jibek pen Aqjúnistiń (E. Brýsılovskııdiń "Qyz Jibek" jáne "Er Tarǵyny"), Saranyń (M. Tólebaevtyń "Birjan men Sarasy"), Ajardyń (A.Jubanov pen L. Hamıdıdiń "Abaıy"), Tatıana men Iolantanyń (P. I.Chaıkovskııdiń "Evgenıı Onegıni" men " Iolantasy"), Amelııanyń (Dj. Verdıdiń "Bal-maskarady") jáne t. b. operalardaǵy basty beınelerdiń qaıtalanbas tulǵasyn jasady. Roza Jamanova kúmis yrǵaqty ózindik daýysy bar ánshi. Ózi somdaǵan beınelerdi jete seziný, joǵary vokaldyq mádenıet - onyń oryndaý mádenıetiniń erekshelikteri.
Roza Jamanovanyń taǵy da bir eleýli eńbegi - onyń ustazdyǵy. 1987 jyldan beri Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııada professor, vokal boıynsha dáris beredi. Mýzykalyq joǵary oqý oryndarynda vokaldyq ánshiler úshin oqý baǵdarlamalaryn qurastyrýǵa qatysty, al 2008 jyldan konservatorııada aqylshy-ustaz. Ol 1962 - 1979 jyldar aralyǵynda Qazaq teatr qoǵamynyń tóraıymy boldy. 1968 jyldan Halyqaralyq teatr ınstıtýtynyń múshesi. KSRO halyq ártisi Roza Jamanova Lenın, Eńbek Qyzyl tý, Halyqtar dostyǵy, "Parasat" ordenderimen marapattaldy. Sonymen qatar oǵan Mońǵol memleketiniń, Eston Respýblıkasynyń, Sheshen-Ingýsh avtonomııalyq respýblıkasynyń qurmet gramotalary berildi.