Elimizdegi saılaý ýchaskeleriniń barlyǵy kezekten tys Prezıdent saılaýyna saqadaı saı– OSK múshesi T.Ohlopkova
Osy oraıda saılaýaldy naýqanynyń qalaı júrip jatqandyǵy jáne baıqaýshylardy tirkeý jumysynyń qalaı bolǵandyǵy týraly OSK múshesi Tatıana Ohlopkovamen bolǵan suhbatymyzdy nazarlaryńyzǵa usynamyz.
- Tatıana Vıtalıevna, keshe OSK kezekten tys Prezıdent saılaýyn baqylaıtyn sheteldik baıqaýshylardy jáne halyqaralyq uıymdardyń baıqaýshylaryn tirkeýdi aıaqtaǵany belgili. Baıqaýshylardy tirkeý qalaı júrgizildi? Sol jaıynda aıtyp berseńiz.
- Iá, keshe QR Ortalyq saılaý komıssııasy kezekten tys Prezıdent saılaýyn baqylaý maqsatynda elimizge uzaq merzimge jáne qysqa merzimge kelgen baıqaýshylardyń barlyǵyn tirkeýdi aıaqtady. Olardyń barlyǵy QR Syrtqy ister mınıstrliginiń usynysy negizinde tirkeldi. Osylaıshaldaǵy saılaýdy uzyn-sany - 1059 baıqaýshy baqylaıtyn bolady. Olardyń 357-si Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtasty uıymynyń Demokratııalyq ınstıtýttar men adam quqyqtary jónindegi bıýrosy mıssııasynan, 426-sy Táýelsiz memleketter dostastyǵy mıssııasynan, 13-i Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń mıssııasynan, 100-i tórt halyqaralyq uıymdardan, sondaı-aq 25 shet memleketten 163 baıqaýshy tirkeldi.
Osy rette aıta keterligi, kezekten tys Prezıdent saılaýyn tek baıqaýshylar ǵana emes, olarmen teń dárejede elimizdiń Syrtqy ister mınıstrliginde tirkelgen sheteldik buqaralyq aqparat quraldarynyń ókilderi de baqylaı alady. Qazirgi tańda Syrtqy ister mınıstrliginde ýaqytsha jáne turaqty tirkelgen sheteldik buqaralyq aqparat quraldarynyń sany - 212-ni qurap otyr. Ortalyq saılaý komıssııasy sheteldik jáne halyqaralyq buqaralyq aqparat quraldarynyń ókilderin tirkeýdi aıaqtady. Al Syrtqy ister mınıstrligi aqparat quraldarynyń ókilderin 3 sáýirge, ıaǵnı saılaý ótetin kúnge deıin, tipti sol kúni de tirkeı beredi. Baıqaýshylardyń quzyryna keletin bolsaq, bizdiń «Saılaý týraly» konstıtýtsııalyq zańymyzda oǵan arnalǵan tutastaı bir bap bar. Basqasha aıtqanda baıqaýshylardyń múmkindikteri óte zor. Halyqaralyq jáne sheteldik baıqaýshylardyń quqyqtyq múmkindikteri elimizdiń baıqaýshylarymen birdeı dese de bolady.
Qazaqstandyq baıqaýshylarǵa keletin bolsaq, 3 sáýirge taǵaıyndalǵan kezekten tys Prezıdent saılaýynda saıası partııalar men qoǵamdyq birlestikterdiń, Prezıdentikke kandıdattardyń senimdi ókilderi jáne buqaralyq aqparat quraldarynyń ókilderi baıqaýshy bola alady. Ol úshin qazaqstandyq baıqaýshylarda ózi ókildik etetin uıymnyń kýáligi bolýy kerek. Kýálikte azamattyń saılaýdy baqylaýǵa quqy bar ekendigi jáne onyń aty-jóni kórsetilýi tıis. Sondaı-aq qujatty bergen uıymnyń mórtańbasy men onyń jetekshisiniń qoly bolýy qajet. Al saılaýdy baqylaıtyn buqaralyq aqparat quraly ókiliniń redaktsııa bergen qyzmettik kýáligi jáne redaktsııanyń tapsyrmasy ekendigin rastaıtyn qaǵazy bolsa jetkilikti. Osy qujattardyń barlyǵyn rastaıtyn baıqaýshynyń óziniń jeke kýáligi bolýy kerek. Oraıy kelgende aıta keteıin, bizdiń tájirıbemizde teleoperatordy saılaý ýchaskesine kirgizbeı qoıǵan kezder boldy. Sebebi onyń aty-jóni redaktsııanyń tapsyrmasyn oryndaýshylardyń tiziminde bolmaǵan. Osy turǵydan kelgende saılaý ýchaskesi ókiliniń operatordy saılaýǵa jibermeı qoıǵandyǵy durys sheshim bolyp shyqty. Bul jýrnalıster qaýymynyń qaperinde bolýy tıis másele dep oılaımyn.
- Burynǵy saılaýlarda saılaý ýchaskelerinde bolýy tıis baıqaýshylardyń sanyna shekteý qoıylǵan jaǵdaılardyń bolǵandyǵyn bilemiz. Bul týraly ne aıtar edińiz?
- Mundaı shekteýler sheteldik baıqaýshylar úshin emes, qazaqstandyq baıqaýshylar úshin qoıylǵan. Jalpy saılaý týraly zańnamaǵa sáıkes, saılaý bolatyn kúni saılaý ýchaskelerinde ár kandıdattyń 1 senimdi ókili men 1 saıası partııanyń nemese qoǵamdyq birlestiktiń ókilderi bolýy kerek. Qazir elimiz boıynsha 9 myń 725 ýchaskelik saılaý komıssııalary bar. Sondyqtan saılaýdy baıqaýshylar jetkilikti bolady degen oıdamyn. Senimdi ókilderdi aýmaqtyq saılaý ýchaskeleri tirkeıdi. Sondyqtan kandıdattardyń senimdi ókilderine aýmaqtyq saılaý ýachskelerine habarlasyp, saılaý ótetin kúnge deıin, ıaǵnı 3 sáýirge deıin tıisti qujat alýlaryna bolady. Prezıdentikke kandıdat senimdi ókilin ózi anyqtaıdy jáne kandıdat óziniń senimdi ókilinen bas tartýǵa nemese olardy saılaý kúni basqa senimdi ókilderimen almastyrýǵa quqyly.
- Saılaý ýchaskeleriniń saılaýǵa daıyndyq barysy qalaı?
- Joǵaryda atap ótkenimdeı, elimizde 9 myń 725 ýchaskelik saılaý komıssııalary bar. Olardyń barlyǵy kezekten tys Prezıdent saılaýyna daıyndyq jumystarymen aınalysady. Olardyń árqaısysynyń 7 múshesi bar. Qazir ýchaskelik saılaý komıssııalary saılaýshylardyń tizimderin naqtylaý jumystaryna kirisip ketti. 18 naýryzdan bastap, saılaýshylar tizimi tanysý úshin qalyń kópshiliktiń nazaryna usynyldy. Elimizdiń árbir azamaty óziniń tirkelgen jeri boıynsha ýchaskelik saılaý komıssııasyna kelip, óziniń saılaýshylar tiziminde bar-joǵyn teksere alady. Eger saılaýshy 3 sáýir kúni ózi tirkelgen jerinen daýys bere almaıtyn bolsa, ýchaskelik saılaý komıssııasynan shyǵarý kýáligin ala alady. Ol kýálik 2 sáýirge deıin beriledi. Osy kýálik arqyly elimizdiń kez-kelgen jerinen daýys berýge bolady. Al saılaýshy densaýlyq jaǵdaıynyń nasharlyǵyna baılanysty daýys berýge kele almaıtyn bolsa nemese aýrý azamatty kútip qarap otyrǵan adam saılaýǵa kele almasa, ýchaskelik saılaý komıssııasyna ótinish berip, saılaý kúni daýys beretin bıýlletender salynatyn jáshikti úıine aldyrta alady. Bul másele boıynsha ótinishter sáýirdiń 3 -i kúni saǵat 12-00-ge deıin qabyldanady.
Men osy suhbatty paıdalana otyryp, elimizdegi 9 mıllıonnan astam saılaýshylarǵa ótinish jasaǵym kelip otyr. Elimizdiń azamattary ózderiniń azamattyq belsendilikterin tanytyp, saılaýshylar tizimimen aldyn ala tanysqandary abzal bolady. Sebebi, qazir saılaý ýchaskeleri óte qaýyrt jaǵdaıda jumys istep jatyr. Qazaqstandyqtar osy máselege túsinistikpen qarap, meniń sózimdi nazarǵa alady degen úmittemin. Elimizdiń azamattaryn 3 sáýir kúni saılaý ýchaskesine kelip, ózderi tańdaǵan kandıdatqa daýys berýlerin suraımyn.
- Almaty men Astana elimizdiń ózge aımaqtaryndaǵy qalalarǵa qaraǵanda erekshe qarqynmen damyp otyr. Osy qalalarda saılaý ýchaskeleriniń sany burynǵysynsha ma, joq álde kóbeıdi me?
- Ózińiz aıtyp ótkendeı, Astana men Almaty elimizdiń basty qalalary. Bul qalalarǵa kelip-ketýshiler de, turaqtap qalýshylar da jeterlik. Basqasha aıtqanda, bul qalalardaǵy mıgratsııa salasymen baılanysty jaǵdaı kúnde ózgerip otyrady. Tıisinshe atalǵan qalalardaǵy ýchaskelik saılaý komıssııalarynyń sany da buǵan deıingi saılaýlar kezindegiden kóbirek. Saılaý ýchaskeleri saılaýǵa daıyn. Onda daýys berýge arnalǵan kabınalar da ornalastyryp, daýys beretin úı-jaı talapqa saı bezendirilgen. Jalpy biz Ortalyq saılaý komıssııasynyń májilisteriniń birin Astanadaǵy saılaý ýchaskeleriniń daýys berý kúnine daıyndyǵyna arnaǵan bolatynbyz. Onda kóp usynys, pikirler, aıtyldy. Olardyń barlyǵynan qalyń kópshilik habardar. Osy aıtylǵan usynys-pikirlerdiń barlyǵy ýchaskelik jáne aýmaqtyq saılaý komıssııalaryna joldandy.
- Saılaýaldy naýqany barysynda úgit-nasıhat quraldaryn ornalastyrý máselesi boıynsha kandıdattar tarapynan eshqandaı narazylyq týyndaǵan joq pa?
- Kandıdattar tarapynan bul másele boıynsha eshqandaı narazylyq bolǵan joq. Bul rette meniń OSK múshesi emes, Qazaqstan azamatshasy retindegi aıtarym, bizge qazir ózge kandıdattardyń emes, Memleket basshysynyń úgit-nasıhat jumystaryna kúsh salý qajet sııaqty. Sebebi ózge kandıdattardyń úgit-nasıhat jumystary óte jaqsy júrip jatyr. Olar týraly materıaldar aqparat quraldarynan kúndiz-túni kórsetilýde. Al Elbasy úgit jumystaryn júrgizýden bas tartty.
- Saılaýaldy naýqanyna baılanysty júrgizilip jatqan jumystarǵa shaǵymdanǵan azamattar bar ma ?
- Azamattardan bas-aıaǵy 300-den astam aryz-shaǵymdar tústi. Tek Astananyń ózinen ǵana 160 shaǵym tústi. Olardyń basym kópshiligi Ortalyq saılaý komıssııasynyń quzyryna múldem jatpaıtyn máseleler. Bizge tipti úleskerler de shaǵymdanýda. Biz, árıne, olardyń muń-muqtajdaryn túsinemiz, olarǵa janymyz da ashıdy. Biraq bul bizdiń quzyrymyzdaǵy másele emes. Sondyqtan biz shaǵymdanýshy azamattarǵa tek túsindirý jumystaryn júrgizýmen ǵana shektelýge májbúrmiz. Onyń ústine, keıbir azamattardyń «máselemizdi sheship bermeseńder, kezekten tys Prezıdent saılaýynda daýys bermeımiz» degen mazmundaǵy málimdemeleri qynjyltady. Sebebi biz olardyń máselelerin sheshe almaımyz. Ekinshiden, osyndaı qadamǵa baryp otyrǵan azamattar ózderiniń konstıtýtsııalyq eń mańyzdy quqyqtaryn shektep otyr. Árbir azamattyń basynda ózindik problemalary bar. Al eldiń keleshegi úshin asa mańyzdy osyndaı naýqandy paıdalanyp, qaraqan basynyń problemasyn sheship qalýǵa tyrysý abyroı ákelmeıtin is dep baǵalaımyn.