«Elektrondyq úkimettiń» mańyzdylyǵyn jiti túsinbeı otyrǵan memlekettik organdar da bar ? B.Qurmanǵalıeva

ASTANA. Aqpannyń 19-y. QazAqparat /Gúlmıra Álıakparova/ - 2006-2008 jyldarǵa arnalǵan «elektrondyq úkimet» Memlekettik baǵdarlamasy qujat aınalym barysynda sybaılas jemqorlyqqa jol bermeı, onyń negizgi sebepshisi - adamı faktordyń aralasýyn anaǵurlym azaıtatyn birden-bir jol. «Ulttyq aqparattyq tehnologııalar» AQ Basqarma tóraıymy Bıkesh Qurmanǵalıeva osy

baғdarlamanyң қalaı jүzege asyp jatқandyғy týraly әңgimeleıdi. - Bıkesh Қadyrқyzy! «Elektrondyқ үkimet» baғdarlamasynyң jүzege asyryla bastaғanyna eki jyldan astam ýaқyt өtti. Nәtıje қandaı? - Қazir «elektrondyқ үkimet» Memlekettik baғdarlamasyn damytýdyң ekinshi kezeңi jүzege asyrylyp jatyr. «Elektrondyқ үkimettiң» birinshi kezeңinen keıin memlekettik organdar daıyn ınfraқұrylym negizinde қyzmetter kөrsete alatyndaı bazalyқ құramdaýyshtar әzirlendi. Oғan shlıýz, portal, Ұlttyқ kýәlandyrýshy ortalyқ, tөlem shlıýzy men memlekettik organdardyң biregeı transporttyқ ortasy jatady. Ekinshi kezeң naқty қyzmet kөrsetýlerge arnaldy. 2008 jyly bazalyқ құramdas bөlikterdiң tүgeli derlik өnerkәsiptik paıdalanýғa engizildi. Bүginde memlekettik қyzmetter tiziminde tұrғan 132 қyzmetti elektrondy formatқa aýystyrý қajet. Қazir osy baғytta әrbir memlekettik organmen tyғyz jұmystar atқarylyp jatyr. Biz қyzmet tүrlerine қol jetimdilikti қamtamasyz ettik, ınfraқұrylymdy әzirledik. Al ol қyzmetterdi өzderiniң aқparattyқ jүıeleri negizinde memlekettik organdardyң өzderi jүzege asyrýy tıis. Әrıne, ol jүıeler «elektrondyқ үkimettiң» ınfraқұrylymyna sәıkes kelýi үshin barynsha jetildirilgen, tıisti operatsııalyқ, әsirese veb servısterge jaýap berýi tıis. Bұl қyzmetterge negizdelgen arnaıy tehnologııalar bar. Ol - servıske baғdarlanғan arhıtektýra. Өkinishke қaraı, barlyқ memlekettik organdardyң aқparattyқ jүıeleri atalmysh arhıtektýraғa negizdelmegen. Olardyң aқparattyқ jүıeleri daıyndalғan bes-on jyl bұryn bұl arhıtektýra jөninde eshkim bilmegeni tүsinikti. Қazir osy baғytta memlekettik organdardy belsendirýge tyrysyp jatyrmyz. Alaıda bұl jұmystar қosymsha ýaқyt pen қarajatty қajet etedi. Bұl baғytta belsendilik tanytyp, elektrondyқ қyzmet kөrsetýge arshyndy қadamdar jasap otyrғan Қarjy mınıstrligi men Әdilet mınıstrligin atap өtýge bolady. Қolғa alynғan bұl istiң maңyzdylyғyn jiti tүsinbeı otyrғan memlekettik organdar da bar. - Halyқ memlekettik organdardyң қyzmetterin үıinen shyқpaı ınternet-resýrstar arқyly қoldaný mүmkindigine қashan jete alady dep boljanýda? Jәne oғan қandaı faktorlar septigin tıgizýi tıis? - Birinshiden, halyқtyң әl-aýқatynyң artýyna eldiң jalpy ekonomıkalyқ jaғdaıy septigin tıgizýi tıis. Sonda ғana azamattar kompıýterge, ınternetke қol jetkize alady. Қyzmetterdi үıden shyқpaı alý үshin, sondaı-aқ elektrondy sandyқ қoltaңba bolý қajet. Қazir ol tegin, bıýdjet esebinen ұsynylyp otyr. Biraқ ýaқyt өte kele bұl aқyly қyzmetke aınalýy mүmkin. Өıtkeni ınternet arқyly kөrsetiletin қyzmet tүrleri kөbeıgen saıyn oғan sұranys ta joғarylaıdy. Aқparattyқ қoғam kompıýterlendirý men ınternetke қosylý deңgeıiniң joғarylyғymen sıpattalady. Қazir kompıýterlendirý men ınternetke қosý deңgeıi 10-12 paıyz aralyғynda, 2010 jylғa қaraı ony 20 paıyzғa jetkizý kөzdelip otyr. Salystyrý үshin aıtyp өteıin, Sıngapýrda bұl kөrsetkish 95 paıyz deңgeıinde. Bұl elimizde elektrondy қyzmet tүrlerin jappaı қoldanýғa kedergi bolatyn birden-bir sebep. Әrıne, bұl memlekettik organdardyң қyzmetterdi elektrondyқ tүrde kөrsetýge daıyndyғynyң қarқynymen de baılanysty. Onyң үstine, bұғan deıin құқyқtyқ-normatıvtik baza қyzmetterdi dәstүrli tүrde kөrsetýge әzirlengen bolatyn. ıAғnı memorganғa kelgen azamattyң құjat aınalymynyң basym bөligi қaғaz tүrinde jүzege asyryldy. Қazir normatıvtik bazany tүbegeıli jetildirý қajet. - Elde aқparattyқ teңsizdikti anyқtaý, kompıýterlik saýattylyққa үıretý is-sharalary jүrgizilgeni belgili. Atқarylғan jұmystyң nәtıjesi қandaı? - Aқparattyқ teңsizdikti tөmendetý mәselesinde nәtıjeni birden kөrý mүmkin emes. Bұl өte baıaý jәne kөp kezeңdi үrdis. Birinshi, saýattylyқtyң alғashқy kezeңin, keıin kelesi deңgeıin eңseremiz. Bizdiң pikirimizshe, bұl maқsat oryndalyp jatyr jәne nәtıje de jaman emes. Sebebi, halyқtyң atalmysh baғdarlamaғa қyzyғýshylyғy respýblıkanyң barlyқ aýmaғynda birdeı joғary. Bүginde 800 myңғa jýyқ adam kompıýterdiң aldyna otyrý қorқynyshyn jeңip, ınternetpen jәne basқa da baғdarlamalarmen tanysty. Өkinishke қaraı, bүgin Aқparattyқ teңsizdikti joıý memlekettik baғdarlamasyn қarjylandyrý toқtap tұr. Degenmen, tıisti sheshimder қabyldanyp, joba aıaғyna deıin jetkiziledi degen үmittemiz. Өıtkeni atalmysh baғdarlama үı jaғdaıynda alғashқy kompıýterlik saýattylyққa үırenýge mүmkindigi joқ azamattarғa aıtarlyқtaı kөmek boldy. Onyң үstine oқytý memlekettik bıýdjet esebinen tegin jүrgizildi. Meniң oıymsha, baғdarlamany jalғastyrý қajet. Sebebi halyқ arasynda kompıýterlik saýattylyқtyң artý үrdisi memlekettik қyzmetterdi elektrondyқ tүrde paıdalanatyn azamattardyң sanyn kөbeıte tүsetini sөzsiz. Baғdarlamanyң ekinshi kezeңin de azamattarғa elektrondyқ қyzmetterdi қoldanýdy үıretýge arnaғan bolatynbyz. - Memlekettik elektrondyқ қyzmet tүrlerin paıdalanýғa ınternetti damytpaı қol jetkizý қıyn. Osy baғytta қandaı sharalar atқarylyp jatyr? - Internet te қarқyndy damý үstinde. Elde provaıderler men sýb-provaıderlerdiң sany artyp keledi. Atap aıtar bolsam, «Қazaқtelekomda» aımaқtarda jұmys atқaratyn sýb-provaıderlerdiң jүıesi iske қosylyp jatyr. Sondaı-aқ ınternetti қoldaný tarıfi de arzandap keledi. Memlekettiң tarıfti tөmendetý jөnindegi bұl saıasaty halyқty ınternet-resýrstardy paıdalanýғa yntalandyrý bolyp tabylady. Sondaı-aқ bizdiң maқsatymyz қazaқstandyқ ınternet jүıesin damytýғa baғyttalyp otyr. ıAғnı, Қazaқstan azamattarynyң mүddelerine jaýap beretindeı jergilikti jүıeni keңeıtý. - Қazir zaң shyғarýshy palatada қaralyp jatқan ınternet keңistikti retteý jөnindegi zaң jobasy jan-jaқty pikirtalastar týғyzýda. Bұғan sizdiң pikiriңiz қandaı? - Meniң oıymsha tıisti zaңnamasyz birde-bir isti, onyң үstine mұndaı aýқymdaғy isti қaraýғa bolmaıdy. Internettiң қol jetimdilik pen aқparat taratý tұrғysyndaғy mүmkindikteri joғary. Al aқparat joғary nәtıjeli қarý sekildi, ony beıbit jәne destrýktıvti maқsatta қoldanýғa bolady. Destrýktıvti saldarғa jol bermes үshin tıisti erejelerdi engizý қajet. Mұnda gýmanızmge қaıshy keletindeı eshteңe joқ. Өıtkeni bұl baғytta barlyқ elder jұmys istep jatyr. Mysaly, Қytaı қazir өz ınternet қyzmetin өte қataң baқylaýda ұstap otyr. - Ғalamtor arқyly aғylyp jatқan, dilimizge jat tүrli pornografııalyқ jәne өzge de osyndaı baғyttaғy saıttar bүginde memleket tarapynan rettelip otyr ma? - Mұndaı resýrstardy қosatyn provaıderler tarapynan jaýapkershilik bolý үshin de zaңnamalyқ aktilerge tolyқtyrýlar engizilgeli jatyr. Әrıne, tyıym salynbasa, ol rұқsat etilgen bolyp esepteledi. Bizdiң jastarymyzғa ondaı keleңsiz resýrstar negizinde tәrbıelenýge jol bere almaımyz. Biraқ өkinishke қaraı, tәrbıe berý tұrғysynan balalarғa ata-analardan gөri, ınternet keңistik kөp yқpal etip jatyr. - Sonda bұғan deıin eshқandaı қadaғalaý bolmaғan ғoı? - Әrıne, vedomstvoishilik jergilikti sıpattaғy aktiler bar. Қazir ony jalpyғa birdeı zaңnamalyқ deңgeıde jasaý ұsynylyp otyr. Өzimizdiң tarapymyzdan, ondaı destrýktıvti resýrstardyң enýin қıyndattyқ. Degenmen, olardyң қarқyny tym joғary bolғandyқtan, barlyғyn jiti қadaғalaý mүmkin emes. Onyң үstine, olar әdette bizdiң ғalamtorғa tүpki pıғyldaryn bүrkeý arқyly enedi. - Al endi osy ınternettiң mүmkindigin biz memlekettik tildiң aıasyn keңeıtetin birden bir құral retinde қanshalyқ paıdalanyp otyrmyz? Basқasha aıtқanda, elektrondyқ қyzmet kөrsetý jelisindegi қazaқ tiliniң salmaғyn arttyrý mәselesi қalaı jүzege asýda? - Biz memlekettik organdardyң resmı saıttary mindetti tүrde үsh tildi standartta bolýyn қadaғalap otyramyz. Қazir basқa da resýrstardy jasaýdy қolғa alyp jatyrmyz. Mәselen, «Mәdenı mұra» portaly қazaқ jәne orys tilderinde әzirlenip, onyң aғylshyn tildegi nұsқasy daıyndalý үstinde. Bүginde қoldaғy materıaldar қaғaz jәne beıne fılmder tүrinde қatty kөshirmelerde ornalasқan. Olardy ınternet segmentine aýystyrý mәselesimen ҚR Aқparattandyrý jәne baılanys agenttigi, «Ұlttyқ aқparattyқ tehnologııalar» AҚ jәne «Arna-Medıa» holdıngi aınalysýda. Sondaı-aқ қazir «kaztube» ? eң iri қazaқstandyқ vıdeoportal jasalyp jatyr. Onda negizinen Қazaқstanғa қatysty týyndylar saқtalatyn bolady. Қazir avtorlyқ eңbekterdi құқyқtaryn bұzbaı, atalmysh resýrsқa ornalastyrý үshin barlyқ tele, radıo kompanııalarmen, prodıýserlik ortalyқtarmen jәne stýdenttik қoғamdastyқtarmen kelissөzder jүrgizilýde. Bұnyң barlyғy қoғamnyң қazynasy bolmaқ. Өıtkeni қazaқstandyқ jas rejısserlardyң týyndylaryn ortalyқ kanaldardan kөrý mүmkin bola bermeıdi. Kaztube-ke ұқsas, Youtube jәne Rutube resýrstarynan mazmұny jaғynan өzinshe erekshelenip, biregeı bolady dep senemiz. - Әңgimeңizge rahmet!