Elektrondy temekiniń zııany orasan – Dáriger ókpe kútimi týraly keńes berdi
– Roza Aǵybaıqyzy, ókpe saýlyǵyna qandaı syrtqy faktorlar teris áser etedi?
– Tynys alý organdarynyń aýrýy sekildi problemalar búkil álemdegideı Qazaqstanda da ózekti bolyp otyr. Kóp jaǵdaıda bul qalalar men aýyldyq jerlerdegi ekologııalyq jaǵdaıdyń nasharlaýymen, eń aldymen adam tirshiligimen jáne ónerkásiptiń damýymen baılanysty. Ásirese sońǵy jyldary túrli jańa vırýstyq ınfektsııalar da paıda boldy. Shylym shegý, onyń ishinde elektrondy temeki shegý sııaqty zııandy ádetterdiń de halyq arasynda keń taralýy baıqalady. Árıne temeki shegýdiń jáne sozylmaly bronhıttiń basqa faktorlarynyń, ókpeniń sozylmaly aýrýynyń, sonyń saldarynan adamnyń fızıkalyq belsendiligin shekteıtin tynys alý jetkiliksizdigi úshin jyldar qajet ekeni belgili. Al elektrondy temeki shegý kezinde tynys alý joldary men ókpeniń zaqymdanýy birneshe apta nemese aı ishinde óte tez júredi jáne ókpede aýyr buzylýlardyń bolýyna, tynys alý jetkiliksizdigine jáne keı jaǵdaılarda ólimge ákeledi.
Mundaǵy eń ókinishti nárse – balalar men jasóspirimderdiń elektrondy temeki men veıp shegýi jıiledi. Bul qazirdiń ózinde ulttyń densaýlyǵyna, ıaǵnı ulttyq qaýipsizdikke qaýip tóndirýde. Qazaqstanda temeki shegýge tyıym salý týraly jaqynda qabyldanǵan zań – medıtsına qaýymynyń úlken jetistigi, el basshylyǵynyń túsinýi jáne qoldaýy.
– Tynys alý júıesin saý saqtaý boıynsha qandaı usynymdar bere alasyz?
– Ókpe densaýlyǵynyń mańyzdy sharttarynyń biri – taza aýada ómir súrý jáne tynys alý. Árıne qıyn mindet, ásirese kásibı qyzmeti boıynsha shahta sekildi lastanǵan aýada, qus jáne mal sharýashylyǵynda, qurylystarda, dıirmen jáne basqa da óndiristerde jumys isteıtinder bar. Mundaı jaǵdaıda ókpeni qorǵaý quraldaryn – maskalar, respıratorlar qoldaný qajet. Kásiporyn basshylary muny qadaǵalaýy kerek, al jumysshylar aýany lastaıtyn bólshekterden, hımııalyq qosylystardan jáne shańnan qorǵaıtyn quraldardy nazardan tys qaldyrmaýy kerek.
Aýa tamshylary arqyly naýqastardan juǵatyn vırýstyq jáne bakterııalyq ınfektsııalardan aýlaq bolý kerek. Qorǵanys maskalary belgili bir dárejede juǵý qaýpin azaıtady jáne ony naýqastarmen baılanysta bolǵandar kııýi kerek.
Ókpe densaýlyǵyn saqtaýdyń eń jaqsy tásili – tynys alý joldarynyń juqpaly aýrýlarynyń aldyn alý. ıAǵnı, bul – sportpen shuǵyldaný, jumys pen demalystyń durys rejımi, durys tamaqtaný, fızıkalyq belsendilik, aǵzany shynyqtyrý, tumaýǵa qarsy maýsymdyq jáne basqa da vaktsınalardy alý. Eger adamda allergııalyq rınosınýsıt, bronh demikpesi, gıpersensıvti pnevmonıt bolsa, yqtımal nemese dáleldengen allergendermen baılanysta bolýdan múmkindiginshe aýlaq bolý kerek, durys tamaqtaný kerek.
– Ózińiz basqaratyn respıratorlyq medıtsına ortalyǵy týraly aıtyp berseńiz...
– Bul ortalyq ótken jyly ashyldy. Onyń negizgi maqsaty – dáleldi medıtsına qaǵıdattary negizinde bronh-ókpe júıesi aýrýlary bar naýqastarǵa joǵary bilikti mamandandyrylǵan kómek kórsetý. Bul úshin bizde barlyq múmkindikter bar jáne eń aldymen joǵary dárejeli mamandar – pýlmonologtar, rentgenologtar, endoskopıster, fýnktsıonaldyq dıagnostıka dárigerleri jumys isteıdi. Qazirgi ýaqytta bizde respıratorlyq medıtsına máselelerimen aınalysatyn úzdik mamandar toby qalyptasty.
Bizdiń aýrýhana az ǵana ýaqytta eń kúrdeli dıagnoz qoıýǵa, emdeý taktıkasyn jáne naýqastardy uzaq merzimdi baqylaý baǵdarlamasyn jasaýǵa múmkindik beretin zamanaýı joǵary tehnologııalyq jabdyqtarmen jabdyqtalǵan. Bizdiń ortalyqtaǵy sýper zamanaýı tehnologııalardyń Qazaqstanda, tipti TMD elderinde balamasy joq, olar qoıylǵan mindetterdi sátti oryndaýǵa kómektesedi. Medıtsınalyq ortalyq aýrýhanasynyń basshylyǵy mamandardyń kásibı deńgeıin arttyrý, biregeı jabdyqtar satyp alý men jańa tehnologııalardy engizý úshin úlken qarajat bóledi, oqytý is-sharalaryna kóp kóńil bóledi. Barlyq salynǵan qarajat dıagnostıka men emdeýdiń jańa tehnologııalaryn engizý arqyly mamandardyń keıingi qyzmetimen óteledi. Bul tez dıagnoz qoıýdy jáne ýaqytyly terapııany qajet etetin naýqastardy kóbirek tartady.
Ortalyq mamandary tynys alý organdary aýrýlarynyń keń aýqymyn – bronh demikpesin, ókpeniń sozylmaly aýrýyn, bronh-ókpe dısplazııalaryn, vırýstyq jáne bakterııalyq pnevmonııalardy, aýtoımmýndy aýrýlardaǵy ókpeniń zaqymdanýyn, bronh-ókpe júıesiniń onko-patologııasyn dıagnostıkalaýmen jáne emdeýmen aınalysady.
Ortalyqtyń ǵylymı-klınıkalyq qyzmetiniń eń kúrdeli jáne basym baǵyty – 200-den astam klınıkalyq-morfologııalyq nusqalary bar ókpeniń ınterstıtsıaldy aýrýlary bolyp otyr. Bizdiń ortalyq – halyqaralyq standarttar talaptaryna sáıkes, osy máselemen aınalysatyn eldegi jalǵyz medıtsınalyq mekeme. Bul aýrýlardy dıagnostıkalaý qıyn, emdeý de qıyn, boljamdary da jaqsy bolmaıdy. Olar tek ókpeniń ǵana emes, júrek-tamyr júıesiniń de aýyr buzylýlarymen qatar júredi. Bul dıagnozy bar naýqastar tez múgedektikke ushyraıdy jáne kóbinese, ómir súrý sapasy nasharlaıdy.
Biz bul ortalyqta halyqaralyq standarttardyń talaptaryna saı keletin barlyq qajetti dıagnostıkalyq ádisterdi engize aldyq. Dıagnozdar naýqastardyń ómir sapasyna az áser etetin tehnologııalardy qoldanady jáne qysqa merzimde qoıylady.
Respýblıka boıynsha ókpeniń bronhopýlmonaldy lımfa túıinderi medıastınasy men lımfa túıinderine transbronhıaldy bıopsııa jasaıtyn jalǵyz ortalyq osynda. Bul patsıenttiń ómir súrý sapasyn saqtaı otyryp, tereń zertteýler júrgizýge múmkindik beredi.
Bul ortalyq Qazaqstanda buryn bolmaǵan ókpeniń dıffýzııalyq qabiletin zertteý, bodtpletızmografııa, ókpeniń joǵary sapaly kompıýterlik tomografııasy sııaqty eń zamanaýı tehnologııalardy engizdi. Kompıýterlik tomografııa júrgizýde ókpe tininiń eń jińishke qurylymdaryna deıin qarastyrýǵa, terapııanyń tıimdiligine monıtorıng júrgizýge múmkindik beretin baǵdarlamalar qoldanylady. Bizdiń jumysymyzda klınıkalyq-dıagnostıkalyq, mıkrobıologııalyq zerthanalar, genomdyq zerthana, sondaı-aq pozıtrondy-emıssııalyq tomografııa kórsetkishteri boıynsha oryndalatyn ıadrolyq medıtsına bólimi úlken kómek kórsetedi.
Ókpeniń ınterstıtsıaldy aýrýlary óte sırek kezdesetin aýrýlarǵa jatqyzylǵanymen, mundaı naýqastar az emes. Bul dıagnozdy qoıý úshin sapaly jabdyqtar, mańyzdy fýnktsıonaldyq synaqtar qajet. Bizge ókpeniń ınterstıtsıaldy aýrýynyń naqty morfologııalyq nusqasyn anyqtaýǵa kómektesetin ómir boıy ókpe bıopsııasyn engizý boıynsha jumys isteýge týra keldi. Biz Qazaqstanda alǵash ret progressıvti fıbrozy bar ókpeniń ınterstıtsıaldy aýrýlaryn dıagnostıkalaý men emdeýdiń klınıkalyq hattamalaryn ázirlep, klınıkalyq praktıkaǵa engizdik, antıfıbrotıkalyq terapııa ádistemesi alǵash ret engizildi. Jáne bul jumys jalǵasýda.
Dıagnoz qoıylyp, terapııa baǵdarlamasy jasalǵan soń, naýqastar ári qaraı baqylaý úshin óz óńirindegi emdeýshi dárigerlerine oralady. Óńirlerde sheshilmeıtin jaǵdaılar týyndaǵan jaǵdaıda, bul naýqastar óz problemalarymen, suraqtarymen bizge oralady jáne biz olardy emdeýdi jalǵastyramyz. Biz eldiń kez kelgen aımaǵynan kelgen barlyq naýqastarǵa ashyqpyz.
Ortalyq qyzmetkerleri respıratorlyq aýrýlar salasyndaǵy jetekshi mamandarmen birlesip, ókpeniń ınterstıtsıaldy aýrýlary bar naýqastardyń tirkelimin ázirledi. Ony jasaý úshin shamamen 2 jyl qajet boldy. Interstıtsıaldy aýrýlary bar barlyq naýqastar tizilimde eskeriledi dep úmittenemiz jáne el boıynsha naqty statıstıkalyq derekterdi alyp, Qazaqstanda osy aýyr patologııanyń taralýyn taldaı alamyz, osy naýqastardyń dıagnostıkasy men emdelýin jaqsartý boıynsha ári qaraıǵy jumysty josparlaı alamyz.
Sonymen qatar, biz sheteldiń jetekshi klınıkalyq ortalyqtarymen seriktestik qarym-qatynas ornatyp kelemiz. Bıyl jeltoqsan aıynda QR respıratorlyq medıtsına salasyndaǵy barlyq mamandardy, sondaı-aq kóptegen jetekshi sheteldik klınıkalyq ortalyqtardy biriktiretin Respıratorlyq medıtsınanyń úshinshi ulttyq kongresi ótedi. Bizdiń ulttyq respıratorlyq medıtsına qoǵamy 2023 jyly Eýropalyq Respıratorlyq qoǵamnyń quramyna ujymdyq múshe retinde kirdi. Bul bizge Qazaqstanda respıratorlyq aýrýlardy dıagnostıkalaý men emdeýdiń jańa tehnologııalaryn izdeý jáne engizý maqsatynda halyqaralyq aýqymdaǵy is-sharalarǵa qatysýǵa múmkindik beredi.
Óńirlik aýrýhanalar mamandarynyń jumysyn jaqsartý úshin bizdiń ortalyq qyzmetkerleri óz tájirıbelerimen bólisedi, oqytý semınarlaryn, trenıngter men sheberlik synyptaryn ótkizedi. Ókpeniń ınterstıtsıaldy aýrýlarynyń dıagnostıkasyn oqytý úshin biz ótken jyly oblystarǵa 30-dan astam sapar jasadyq, onda fıbrozy bar ókpeniń ınterstıtsıaldy zaqymdanýlarynyń klınıkalyq jáne kompıýterlik-tomografııalyq dıagnostıkasy boıynsha sheberlik synyptaryn, semınarlar men trenıngter ótkizdik. Ortalyq bazasynda biliktilikti arttyrý kýrstary ótkiziledi, rezıdentter oqytylady, dıssertatsııalyq zertteýler aıasynda ǵylymı zertteýler júrgiziledi.