El-jer aralaǵanda Qazaqstannyń ádemi jerlerin tanystyryp, qonaqqa shaqyra júremiz – saıahatshy

<p>PETROPAVL. KAZINFORM &ndash; Petropavl turǵyny Saıran Hamza &ndash; avtokólikpen saıahatty nasıhattap júrgen jandardyń biri. Kún jylyna salysymen ol ózi sııaqty dostarymen birge temir tulparyna otyryp, jolǵa shyǵady. Avtosaıahatty súıikti isine aınaldyrǵan ol elimizdiń batysyn da, shyǵysyn, ońtústigin de &ndash; bar kórikti jerin aralap shyqqan. Al jaqynda &laquo;Pamır -2024&raquo; ekspedıtsııasynan oraldy.</p>

- Saıran, siz tájirıbeli saıahatshysyz. Saıahattaýǵa áýestik qalaı paıda boldy?

- Bir ret saıahattap jolǵa shyqqan adam alǵan áserin umyta almaıdy, únemi qyzyqty saparǵa tartady da turady. Meniń joldastarymmen avtosaıahatym Balqash kóline barýdan bastaldy. Bes jyl qatarynan osy kólge kelip, balyq aýlap, shomylyp, demalyp ketip júrdik. Ár barǵan saıyn bizdiń týrıske qajet jabdyqtarymyz kóbeıe berdi. Keıin bizdiń Altaıǵa baryp kóremiz dep sheshtik. Osydan keıin basqa da ekspedıtsııalar boldy jáne jolymyz uzara berdi. Osy aralyqta Qazaqstanymyzdyń bar aımaǵyn aralap óttik, keıde qolda bardy baǵalamaı jatamyz.

- Osy ýaqytqa deıin qaı elderge bardyńyz?

- Jalpy 19 eldi aralap shyǵyppyn. Al avtokólikpen biz Qazaqstanmen shekaralas elderdiń barlyǵyna derlik bardyq. Olar – Reseı, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Grýzııa, búkil Kavkazdy derlik júrip óttik. Túrkııanyń bir bóligi jáne Tájikstandy aralap shyqtyq.

- Qazir siz negizinen kólikpen saıahattaısyz, nege?

- Buryn otbasymen birge teńizge jıi baryp, demalatynbyz. Biraq jaǵajaı demalysy maǵan arnalmaǵanyn túsindim. Barǵan jerimdi kóbirek aralap, sol el jaıynda bilgendi jáne jolda táýelsiz bolǵandy unatamyn. Sondyqtan avtokólikpen saıahattaǵannyń men úshin artyqshylyǵy kóp. 

Foto: Keıipkerdiń jeke muraǵaty

- Birer kún buryn «Pamır-2024» ekspedıtsııasynan oraldyńyzdar. Sapar jaıynda aıtyp berińizshi. Uıymdastyrýshy kim, nege bul baǵyt tańdaldy?

- Úsh jyl buryn saıahat barysynda biz QazaqExpedition Club-tyń múshelerimen tanystyq, bizge klýbtyń mıssııasy unady. Ol – «Shekarasyz álem, armandarymyzdy júzege asyra otyryp, ómirimizdi jáne basqalardy baqytty etý». Sodan beri biz osy klýbpen birge saıahattap kelemiz. Bul sapardy da osy klýb uıymdastyrdy. Osy ekspedıtsııanyń jetekshisi boldym.Marshrýtty ázirleý, saparǵa qatysty barlyq máseleni sheship, onyń oıdaǵydaı ótýin qamtamasyz etý meniń mindetime kirdi.

Ádemi peızajǵa toly jáne joly oqtaýdaı túzý Shý traktinen ótip bara jatqanda, bizge budan da keremet Pamır traktisi bar ekenin aıtty. Ol – álemdegi kórinisi ádemi jáne TMD elderimen ótetin eń bıik taý joldarynyń biri. Osylaısha biz aldymyzǵa maqsat qoıyp, bıyl 6,5 myń km joldy aman-esen artta qaldyrdyq.

Jalpy, klýb ekspedıtsııasynyń bir jyldyq kestesin jasaımyz. «Pamır-2024» ekspedıtsııasy – bıylǵy birinshi sapar. Bir mezgilde basqa top Mańǵystaýǵa ekspedıtsııaǵa attandy, maýsym aıynda Mońǵolııaǵa jáne sol jerden ıAkýtııaǵa ekspedıtsııa bar. Budan basqa radıaldy ekspedıtsııalar bolady, ıaǵnı Qazaqstan boıynsha qysqa saparlar.

- Bul sapardyń maqsaty ne?

- Eń bastysy jer kórý, alys sapardan áser alý. Ekspedıtsııa barysynda baýyrlas elderdi bir sheńberge biriktire aldyq. Ózbekstan arqyly biz Tájikstanǵa, sol jerden Qyrǵyzstanǵa ótip, keıin Otanymyzǵa oraldyq. Biz baýyrlas halyqtarmyz, bizde ortaq nárse kóp, dinimiz bir. Tipti, «Assalaýmaǵaleıkúm» dep amandasyp, «raqmet» dep alǵys aıtýymyz da uqsas. Osy elderdi aralap júrip, biz ol jerdiń sulýlyǵymen tanysyp qana qoımaı, Qazaqstan týraly, bizdiń ádemi jerlerimiz týraly aıta júrdik. Jergilikti saıahatshylarmen kezdesip, tájirıbe almastyq, qonaqjaı elimizdi kórýge shaqyrdyq. 

- Úsh el – Ózbekstan, Tájikstan jáne Qyrǵyzstandy aralap óttińizder. Sizge qaı el unady?

- Bul elderdi bir-birimen salystyrýǵa bolmaıdy, bári ózinshe qyzyq. Ózbekstan óziniń baı sáýlet tarıhymen keremet. Samarqannyń basty tarıhı alańy – Regıstan, ondaǵy keseneler, meshitter, medreseler óte unady. Al Tájikstan arqyly ótetin Pamır traktine kiretin avtomobıl joly keremet ári qaýipti eken. Tájikstan Ortalyq Azııadaǵy eń kishkentaı el bolyp sanalǵanymen, Pamırdiń áıgili jáne ádemi avtomobıl joly osy memleketti tutastaı derlik basyp ótedi. Aınala taý, tabıǵaty óte ádemi.

Tili – ózbek jáne qyrǵyz tilderinen aıtarlyqtaı erekshelenedi jáne parsy tiline jaqyn. Tájikter óte qonaqjaı. Dúkenderde naqty baǵa kórsetilmegen, saýdalaspasań, olar renjıdi.

Bul elde sheteldikter men qarttardan ózge er adamdarǵa saqal qoıýǵa tyıym salynǵan. Taýly Badahshannyń turǵyndary ózderin Eskendir Zulqarnaıynnyń urpaǵymyz dep sanaıdy. Ádemi Eskendir kóli bar, ańyz boıynsha áıgili qolbasshy ol jerge jıi toqtap otyrǵan eken.

Tájikstan osylaı esimde qaldy. Ásirese arǵy betinde Aýǵanstan ornalasqan Pıandj ózeniniń boıyndaǵy jol este qaldy. Álemdegi eń bıik taý joldarynyń úshtigine kiretin Aq Baıtal asýyn 4655 metr bıiktikte basyp óttik. Qyrǵyzstannyń da tabıǵaty óte ádemi. Ol ásirese Tájikstannyń taýlarynan keıin qoıý jasyl alqaptarymen erekshelenedi. Bulttarmen jáne tuman arqyly ótetin tańǵajaıyp taý asýlary da jolda boldy.

- Jolda este qalar jaǵdaılar nemese qaýipti sátter boldy ma? 

Foto: Keıipkerdiń jeke muraǵaty

- Ekspedıtsııa tynysh ótpeıdi degen túsinik bar. Árqashan jolda oqys jaǵdaı bolyp jatady, ondaıda biz «bári osymen aıaqtalsyn!» dep tileımiz. Bul ekspedıtsııada bir kóligimiz isten shyqty. Tájikstanda taýly jerlerde janarmaıǵa belgili bir qospalar qosylady eken. Saldarynan jol talǵamaıtyn kóliktiń janarmaı berý júıesinde aqaý paıda boldy. Jarty kúnge joldan qalýǵa týra keldi. Biraq bizdiń ekspedıtsııa músheleri – tájirıbeli júrgizýshiler. Bárin jóndep, ári qaraı saparymyzdy jalǵastyrdyq.

Pamır traktiniń taýly joldarymen júrý qaýipti boldy. Jol tar, bir kólik qana óte alatyndaı. Qarsy kele jatqan kólikter kóp, sondyqtan bıik jartastyń shetinde júrýge týra keledi. Sonymen qatar tastar jıi qulap, joldy alyp qalady. Mundaıda ekskavatorlar men býldozerler bul joldy birden jaýyp tastap, tazalaıdy. Biz joldardyń ashylýyn kútip, kóp ýaqyt jumsadyq.

- Kópshilik kólikpen saıahattaǵysy keledi, biraq qorqady. Qandaı keńes berer edińiz?

- I», kóptegen adam óz kóligimen saıahattaǵysy keledi. Sondyqtan ekspedıtsııaǵa aldymen biz nemese basqa klýb múshelerimen birge barýdy usynamyn. Jolda tájirıbeli saıahatshylar kóp nárseni úıretedi. Olar sizge ózińizben birge qandaı jabdyqtar, qurylǵylar, azyq-túlik pen turmystyq kerek-jaraqtardy alý kerektigin aldyn ala aıtady. Mundaı saıahatta eshkimge táýelsizsiń, kóp nárseni kórýge bolady. Taǵy bir mańyzdy ári ońtaıdy tusy – bul jaǵajaı demalysynan áldeqaıda arzan. Mysaly, bizdiń osy saparymyzda bir qatysýshy qaltasynan nebári 250 myń teńge shyǵardy.

- Endi qaı elge barasyzdar?

- Aldyn ala boljap, josparlaý qıyn. Biz bolashaq ekspedıtsııalardy qystyń bastalǵanda talqyǵa salamyz. Sonda qystyń qalaı tez ótip ketkenin baıqamaı qalasyń. Armenııaǵa, Ázerbaıjanǵa baryp, keıin búkil Italııany avtoúımen aralap ótýdi josparlap otyrmyn. Sondaı-aq, Qyrǵyzstandaǵy Ystyqkóldiń ońtústik jaǵalaýymen júrgimiz keledi.

- Áńgimeńizge raqmet!