El birligi doktrınasy - ulttyq saıasat salasyndaǵy jańa strategııalyq qujat - M.Baıramqulova
- Márııa Albotqyzy, qarashaı, balqar, cherkes jáne qabarda ulttarynyń ókilderi Qazaqstanǵa alǵash qaı jyldary qonystandy jáne búginde olardyń eldegi sany qansha?
- Osydan 65 jyl buryn, naýryz aıynyń 7-i men qarashanyń 8-i aralyǵynda qabardalar men balqarlar saıası jáne ulttyq sebeptermen, ózderiniń myńdaǵan jyldar boıy tutastyqta ómir súrip kele jatqan Soltústik Kavkaz jerinen qýyldy. Deportatsııa - ult úshin úlken tragedııa boldy. Bir mezette ondaǵan myń adam sotsyz jáne tergeýsiz halyq jaýy atandy. Baspanasyz, múliksiz jáne azyqsyz olar Qazaqstannyń sheksiz dalasyna jóneltildi. Solaı, Qazaqstan olardyń ekinshi Otanyna aınaldy. Ózderiniń dáýletteri tasymaı jatsa-daǵy rýhanı kúızelisten, kemsitýshilik pen ashtyqtan aman alyp qalyp, nan-tuzymen bóliskeni úshin, balqarlar men qabardalardyń Qazaq halqyna aıtar alǵysy sheksiz.
Mine, sodan beri qazaqtardyń keń peıil, baýyrmal qasıeti bizdiń boıymyzǵa urpaqtan-urpaqqa sińip keledi. Bir ǵana mysal keltirip óteıin. Óspen aýdanynda úlken, ádemi ári eńbekqor Janǵozynovtar otbasy turady. Otaǵasy Janǵozynov Hasan Shapqoıuly - balqar. Qazaq Aqpash Jańǵozynov ony balalar úıinen asyrap alyp, ósirdi, bilim berdi. Búgingi kúni onyń uldary, qyzy men nemereleri memlekettik organdar men bıznes salasynda jaýapty qyzmetterdi atqaryp otyr.
Men de ata-anammen birge qazaq januıasynda uzaq ýaqyt boıy qoıan-qoltyq ómir súrdim. Tólebaevtar 8 adam boldy, biz - 11. Biz turǵan bir bólmeli úı qashanda shattyq pen ózara syılastyqqa toly boldy.
- Sizdiń basqarýyńyzdaǵy «Elbrýs» etno-mádenı birlestigi atalmysh ult ókilderiniń Qazaqstandaǵy eń iri ortalyǵy ekenin bilemiz. Qazaqstan halqyn biriktirý, olardyń aýyzbirshiligin nyǵaıtý turǵysynda qandaı sharalar atqaryp jatyr?
- Pavlodardaǵy «Elbrýs» Soltústik Kavkaz jerinde ǵasyrlar boıy ǵumyr keshken qarashaılar, balqarlar, cherkester men qabardalardy bir shańyraqtyń astyna biriktirip otyrǵan birlestik. Bizdiń oblysta bul ulttardyń 1200-den astam ókili turady, onyń 900-i balqarlar.
Áli jas bolsa da (4 jyl) bizdiń birlestik óziniń tanymal ókilderimen, talantty jastarymen jáne danagóı qarııalarymen Qazaqstan halqy Assambleıasynyń Pavlodar oblysyndaǵy tolyqqandy múshesi retinde qalyptasty. Jýyrda Prezıdent N.Á.Nazarbaev ashqan Dostyq úıinde shyǵarmashylyq ujymdar úshin barlyq jaǵdaı jasalǵan. Pavlodar oblysynyń ákimi, QHA tóraǵasynyń aımaqtaǵy orynbasary Baqytjan Saǵyntaev oblystaǵy etno-mádenı birlestikterdiń jumysyn belsendirý isimen júıeli túrde aınalysady.
Búginde biz ózimizdi Assambleıa dep atalatyn Qazaqstan halqy birlestiginiń alqa gúlindegi kishkentaı gaýhar tas retinde sezinemiz. Bizdiń ult ókili Lıýdmıla Hochıeva Májilis depýtaty bolǵanyna asa qýanamyz jáne ony maqtan etemiz. Qýǵyn-súrginge ushyraǵan az ult ókili eldiń joǵarǵy organynyń múshesi bolýyn otandastarym erekshe iltıpat dep biledi. Jalpy bizdiń dıasporada Qazaqstan ekonomıkasynyń damýy men gúldenýi jolynda tynbaı eńbek etip júrgen azamattar kóp. Olardyń arasynda Muhtar Haıtaev ta bar. Bul kisi oblystaǵy eń iri mal ósirý sharýashylyǵyna ıe. Qazaq tilin jetik meńgergen ol, sondaı-aq bizdiń birlestiktegi Aqsaqaldar keńesine tóraǵalyq etedi.
Aıta keteıin, bizdiń ortalyqta tek atalmysh ult ókilderi ǵana emes, sondaı-aq burynnan baýyrlas bolyp ketken - qazaqtar jıi qonaqta bolady. «Elbrýs» EMB ústimizdegi jyly balqarlardyń Qazaqstan jerinde turyp jatqanyna 65 jyl tolýyn úlken mereke retinde atap ótti. Sondaı-aq bıyl alǵash ret qaıta jańǵyrtý mektebinde balqar tilin úıretý bólimshesi ashyldy. Onda qazir 30-dan astam bala bilim alýda. «Elbrýs» ortalyǵy tek óz ultynyń mádenıetin, tilin, dástúri men saltyn jańǵyrtý jumystaryn júrgizip qana qoımaı, sondaı-aq qazaq tilin úıretýdi de basym isterdiń biri dep sanaıdy. «Tildi bilseń, halqyn tanısyń» degen halyq danalyǵy da bar emes pe?!
- Jýyrda Qazaqstan halqy Assambleıasynyń kezekti HV sessııasy bolyp ótti. Sizdiń pikirińizshe, Assambleıanyń qoǵam ómirindegi mańyzy qandaı?
- Iá, el Prezıdenti, Qazaqstan halqy Assambleıasynyń tóraǵasy N.Nazarbaevtyń basshylyǵymen ótken kezekti XV sessııa - bul etnıkaaralyq árekettestik pen memlekettik ulttyq saıasatty júzege asyrýshy tıimdi qural, ári elimizdi qonystanǵan etnostardyń ózara baılanysyn qamtamasyz etip otyrǵan áserli alańy - Assambleıasynyń mol tájirıbesin kórsetken shara boldy.
Sessııa barysynda QHA - etnosaralyq jáne konfessııaaralyq kelisimniń mehanızmi retinde óziniń tıimdiligin dáleldegeni jáne onyń búgingi kúngi jumysyna jańa baǵyttar engizý qajettigi atap ótildi. Bul degenimiz úkimettik emes uıymdarmen, saıası partııalarmen jáne azamattyq qoǵam ınstıtýttarymen jańa formýlalardy pysyqtaý qajet degen sóz.
Sondaı-aq, Elbasy óziniń baıandamasynda jete nazar aýdartqan másele - Qazaqstannyń Ulttyq birlik doktrınasy boldy. Doktrına árbir qazaqstandyqtyń «ústel kitaby» bolýǵa laıyqtalǵan. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti BAQ-da etnosaralyq jáne konfessııaaralyq qatynastar taqyrybyn yjdaǵatpen jazý arqyly adamdardyń boıyna QR aýmaǵynda turatyn ulttardyń mádenıeti men dástúrine qurmet sezimin darytýdyń mańyzdylyǵy men qajettigin atap ótti. Onyń Assambleıa janynan etnosaralyq qarym-qatynastar máselesi boıynsha Jetekshi jýrnalıster men sarapshylar klýbyn qurý usynysy da oryndy jáne bul qazirgi zaman aǵymynda asa qajetti qural dep sanaımyn. Biz Assambleıany - etnıkaaralyq saladaǵy memlekettik saıasatty júzege asyrýshy, tıimdi úılestirýshi retinde kórsek, Ulttyq birlik doktrınasy bul úrdistegi ózindik konstıtýtsııa bolmaq.
Sondaı-aq Assambleıanyń XV-shi sessııasynda Memleket basshysy-QHA tóraǵasy bul biregeı ınstıtýttyń aldynda turǵan aýqymdy mindetterdi belgilep, Assambleıa sarabdaldyq kezge engenin jáne endi onyń jumysy jańa júıeli qasıetterdi tabýy tıistigin aıqyndady.
Damyǵan álemde «ulttyq birlik» uǵymy - ortaq memleketti birlesip jasaý, toleranttyq, azamattyq jáne óz eliniń memlekettik tilin mindetti túrde bilý qaǵıdattarymen ólshenedi. Meniń oıymsha, bul faktorlar Qazaqstannyń Ulttyq birlik doktrınasynda - memlekettiń ulttyq saıasat salasyndaǵy jańa strategııalyq qujatynda kórinis tabady. Al birtutas baǵdarlamanyń jobasy búginde ázirlendi.
Assambleıanyń alǵashqy jyldary bul qurylymnyń ómirsheńdigine biri senimsizdikpen qarasa, biri onyń qysqa ǵumyryn kesip aıtqan bolatyn. Biraq ótken jyldar ultaralyq qatynastar úılesimdiginiń tıimdi úlgisi tabylǵandyǵyn kórsetip otyr jáne osy ýaqytqa deıin QHA konsýltatıvti-keńestik dárejesinen konstıtýtsııalyq organǵa deıingi joldan ótti.
- 2010 jyly EQYU-ǵa tóraǵalyq etý merziminde ultaralyq tatýlyqtyń qazaqstandyq úlgisin Eýropa elderine engizý múmkin bolady dep oılaısyz ba?
- Qazaqstan 2010 jyly EQYU-nyń tóraǵasy, al 2011 jyly - Islam konferentsııasynyń basshysy retinde saılandy. Keler jyl, sondaı-aq QHA-nyń 15 jyldyq mereıtoıymen tuspa-tus kelip otyr.
Halqymyzdyń tutastyǵy men birligi Qazaqstanda kóptegen nárseni júzege asyrýǵa múmkindik beredi. Ekonomıkalyq daǵdarysty eńserip ǵana qoımaı, odan saıyn myqty derjavaǵa aınalýǵa múmkindigimiz jeterlik. Sondyqtan, Qazaqstannyń EQYU-ǵa tóraǵalyq etýi kezinde eldiń ultaralyq kelisim men dinder arasyndaǵy dıalogtyń jemisti tájirıbesin Uıymǵa múshe barlyq elderdiń keńistiginde qoldanýǵa ábden bolady dep sanaımyn.