EKSPO - álemge tanylýdyń eń tóte joly - baspasózge sholý

ASTANA. QazAqparat - «QazAqparat» halyqaralyq aqparattyq agenttigi 23 shilde, beısenbi kúni jaryq kórgen respýblıkalyq buqaralyq aqparat quraldaryndaǵy ózekti maqalalarǵa sholýdy usynady.

***

Jaqynda Memleket basshysy elimizdiń múmkindikterin búkil álemge kórsetýge múmkindik beretin basty joba «EKSPO-2017» halyqaralyq mamandandyrylǵan kórmesiniń daıyndyǵyna toqtalý kezinde: «Qurylys máselelerimen qatar, basqa salalarda da merziminen keshigý baıqalyp otyr. Mysaly, arnaıy komıssardyń baryna qaramastan, áli de kórmege qansha memlekettiń qatysatyny belgisiz. Bizden keıin kórme ótkizetin elder belsendi aqparattyq jumys júrgizip jatyr, bizde bolsa tym-tyrys. Kelýshilerge qandaı jaǵdaıdyń jasalatyny týraly, kórmeniń tabysynyń qandaı bolatyny jaıly, qansha demeýshiniń tartylyp jatqany týraly, qansha ishki jáne shetel týrısteriniń bolatyny jaıly, qandaı mádenı is-sharalardyń ótetini jaıly naqty túsinik joq», degen-di. Bul týraly «Aıqyn» gazeti búgingi sanyndaǵy «EKSPO - álemge tanylýdyń eń tóte joly» atty maqalasynda jazady.

Rasynda da, búkilálemdik kórmeni ótkizý - qaı elge bolmasyn úlken syn. Búgingi maqalamyzda osy búkilálemdik kórme týraly oqyrmandarǵa birshama málimet bergendi jón kórdik.

Alǵashqy Búkilálemdik kórme 1851 jyly Londonda uıymdastyrylǵan. Bes aıdyń ishinde oǵan 6 mıllıon adam qatysypty. Odan beri halyqaralyq kórme 65 elde ótkizilgen. Amerıka Qurama Shtattarynda jıyrma ret, Parıjdiń ózinde segiz ret, Brıýsselde tórt ret uıymdastyrylǵan. 1855 jyly Parıjde ótken kórmege bes mıllıon adam qatysypty. Adamzat órkenıetiniń zor jetistigi - bý mashınalary, avtokólik, qoıyl­tylǵan sút, telefon, múgedekterge ar­nalǵan protezder, kompıýterler, IMAX jáne bas­qa kóptegen ta­ýar­lar alǵash ret osy EKSPO-da kór­setilgen. 1889 jylǵy Parıj kórmesiniń jetistigi - ataqty Eıfel munarasynyń salynǵany. Sol munaraǵa kórme kúnderiniń ózinde 2 mıllıon adam kóterilgen. 1939 jyly Nıý-Iorkte ótkizilgen Búkilálemdik kórmede teleekran alǵash ret usynylǵan. EKSPO-ny asharda AQSh Prezıdenti Rýzvelt birinshi bolyp teleekranǵa shyqqan. Al 2005 jyly Japonııanyń Aıchı qalasynda ótkizilgen kórmeniń eń áıgili eksponaty ıAkýtııanyń máńgi muz qabattarynda 18 myńdaı jyl boıy jatqan mamont bassúıegi bolǵan. Alǵash ret qazaqstandyq delegatsııa qatysqan dúnıejúzilik kórme - 1967 jyly Kanadanyń Monreal qalasynda ótken «EKSPO - 67». Oǵan 62 elden elý mıllıonnan asa adam qatysypty. Monrealdaǵy sovet pavılonynda 1967 jyly 10 shildede Qazaq KSRO kúnderi ashylǵan. Oǵan Qazaq KSRO Joǵarǵy Keńesi Prezıdıýmynyń tóraǵasy S.Nııazbekov bastaǵan respýblıka delegatsııasy qatysady.

Ne desek te, EKSPO-nyń 2017 jy­ly elimizdiń Astanasynda ótetini zor maqtanysh. Alǵash ret Qazaqstan dele­gatsııasy qatysqan EKSPO men bul EKSPO-nyń arasyn tutas jarty ǵasyr bólip jatyr. «Elý jylda - el jańa» degendeı, qazir elimiz jańarǵan, eko­nomıkamyz ósken, mol tájirıbe jınaq­talǵan. Álem keńistiginde biz qazir bu­rynǵydaı bir nárseni suraýshy nemese úırenýshi retinde emes, óz ornyn biletin, óz isine myqty, óz keleshegin boljaı biletin elmiz, halyqpyz. Táýelsiz Qazaq memleketi bolyp qalyptastyq. Qorymyz bútin, qorjynymyz toly. Endeshe, EKSPO-2017 - elimizdi álemge taǵy bir ret barynsha aıǵaqtar zor múmkindik, - deıdi avtor. Atalǵan basylymnyń « Internet-bızneske ınvestıtsııa tartýǵa múmkindik joǵary » degen taqyryptaǵy maqalasynda elimizde ǵalamtor arqyly óz bıznesin júrgizip, otandyq brendti tanytamyn deıtinder úshin múmkindik joǵary delingen. «The Farm» ınvestıtsııalyq kompanııasy júrgizgen zertteý nátıjesi «Qazaqstanda ınternet arqyly óz kásibin júrgizetinder úshin bıznes-aýdıtorııanyń tolyq qalyptasqanyn» kórsetti. - Biz Ortalyq Azııa elderiniń ІT salasyna ınvestıtsııany kó­birek tartýdy josparlap otyr­myz. Áleýmettik jelilerge qa­tysty zertteý jumystarynyń nátıjesine súıensek, Facebook-ti jalpy, qazaqstandyqtardyń 30 paıyzy paıdalanady. Twitter-de 300 myń tirkelýshi bar, al Instagram-ǵa jazylýshylardyń sany bir aıda 600 myńnan asady. Demek, qazaqstandyqtardyń ın­ternet salasynda bıznesin júr­gizýge, brendin tanytýy úshin qa­jet aýdıtorııa bar. ıAǵnı múm­kindik joǵary, dep atap ótti «The Farm» ınvestıtsııalyq kompa­nııanyń marketıng jáne saýda jónindegi dırektory Anna Osı­pova.

Elimizde ǵalamtor qyzmeti men elektrondy júıeniń qar­qyndy damýyn, sondaı-aq ha­lyqtyń tsıfrlyq saýatynyń ar­typ kele jatqanyn Inves­tı­tsııalar jáne damý mınıstrligi de joqqa shyǵarmaıdy. Qazaqstan BUU-nyń «Halyq úshin elek­trondy úkimet» reıtınginde 193-tiń 28-ornyna taban tiregen. Mınıstrliktiń málimetine súıen­sek, búginde elektrondy úkimet halyqqa 700-den astam qyzmet túrin usynady. 2012 jyldan beri barlyq lıtsenzııa túrleri elek­trondy túrde berilip keledi. Mobıldi qosymshalar arqyly azamattarǵa Úkimettiń 50 qyzmet túri kórsetilse, 2016 jyly bul kórsetkish 100-ge jetedi dep jos­parlanǵan. Budan bólek, jyl saıyn Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵy kórsetetin memlekettik qyzmet túrleriniń sany artýda. HQKO bir jyldyń ishinde ha­lyqqa 25 mln qyzmet kórsetken. Mınıstrlik memlekettik organdardyń ǵalamtor arqyly qyzmet kórsetý qaýipsizdigin qam­tamasyz etý men 2014 jyly 64,1 paıyz bolǵan halyqtyń tsıfrlyq saýatyn arnaıy daıyndalǵan zań jobasy negizinde 2020 jylǵa qaraı 80 paıyzǵa jetkizýdi jos­parlap otyr. *** Din - adamzat tarıhymen birge ómir súrip kele jatqan eń ejelgi qundylyqtardyń biri. Adamzat qoǵamyndaǵy dinniń róli men mańyzy taǵdyrdyń eshbir tálkeginde joǵalǵan emes. Munyń aıǵaǵyn biz qoǵamnyń búginge deıin eshbir dinsiz kezeńi bolmaǵandyǵynan kóremiz. Sebebi, adam balasy úshin din álemdi, qorshaǵan ortany jáne ózin tanýdyń eń tıimdi quraly boldy. Sondaı-aq, din arqyly qoǵam ómirindegi adamı jáne moraldyq qarym-qatynastar rettelip otyrdy, dep jazady Atyraý oblysy din isteri basqarmasynyń basshysy, teolog Erkinbek Shohaev « Egemen Qazaqstan » gazetiniń búgingi sanyndaǵy « Dinsiz adam bolǵanmen, dinsiz qoǵam bolmaıdy » degen maqalasynda.

Onyń jazýynsha, qazirgi Qazaqstanda dinı jáne etnos­tyq tatýlyq pen to­le­ranttylyq qalyptasady dep aıtýǵa tolyq negiz bar. Demokratııalyq qoǵam qurý protsesinde memleket pen dinı birlestikterdiń qarym-qatynasy túbegeıli ózgerdi. Qazirgi tańda elimizde memleket pen dinı birlestikter arasyndaǵy qarym-qatynastyń turaqty úlgisi qalyptasty. Al bul jetistikti damytý memleket tarapynan da, azamattyq qoǵam, onyń ishinde dinı birlestikter tarapynan da qajymas jumysty qajet etedi. Eldegi dinı sala men dinı ahýal tıisti taraptardyń ózara árekettestigi negizinde únemi zerdelep otyrýdy talap etedi. Qazaqstandaǵy konfessııaaralyq qatynastardyń negizin qalap otyrǵan negizgi prıntsıpter bar. Táýelsizdik jyldaryn­da mem­leketimizde dinı máseleler­di retteıtin quqyqtyq negiz qalyp­tasty. Elimizdiń Konstıtýtsııasy men zańdary senim bostandyǵynyń qorǵalýyna kepil bolady, konfessııaaralyq, ultaralyq jáne basqa da kez kelgen kemsitýge, qysym kórsetýge tyıym salady. El Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń bastamasymen Qazaqstan halqy Assambleıasy sııaqty organnyń qurylýy osynyń basty aıǵaǵy. Sondaı-aq, tek Din isteri basqarmalary ǵana emes, óńirlerde ótken jyly qurylǵan Terrorızmge qarsy komıssııalardyń sheń­berinde memlekettik organdardyń tarapynan turaqty negizde dinı turaqtylyqty, dinaralyq keli­simdi nyǵaıtýǵa jáne dinı ekstre­mızmniń aldyn alýǵa baǵyttalǵan aqparattyq-nasıhat jumystary júrgizilýde. Halyqaralyq, res­pýblıkalyq ǵylymı-tájirıbelik konferentsııalar men semınarlar ótkizilýde. Din salasyna júıeli monıtorıng pen taldaý júrgizip otyrý jolǵa qoıylyp keledi. Elimizdiń dinı saladaǵy tájirıbesin BUU, ıÝNESKO, EQYU sııaq­ty uıymdar zerdelep otyr. Halyqaralyq arenada Qazaqstan ulttar men dinderdiń kelisim alańy, beıbitshilik ornaǵan el retinde tanylyp otyr. Muny biz halqymyzdyń meıirbandyǵy men keńdiginiń, el basshylyǵynyń dana saıasatynyń nátıjesi dep uǵynýymyz qajet. Biz osyndaı qysqa ǵana merzim­de qol jetken jetis­tik­terimizdi álde­bireýlerdiń aqy­maqtyǵy men ekstremıstik áre­ketteriniń sal­darynan joǵaltýǵa jol bermeýi­miz kerek. Sondyqtan, dinı ekstre­­mızm men radıkalızm ıdeıa­laryna qarsy tek memleket qana emes, saıa­sı jáne qoǵam kóshbas­shylary, rýhanı jáne jas­tar uıym­dary­nyń jetekshileri, zııal­y qaýym ókilderi birlese otyryp taban­dy jumys júrgizýge tıis. Biz sonda ǵana elimizdiń táýel­sizdi­gin, beıbit ári mamyrajaı ómiri­mizdi saqtap qalmaqpyz. Bizdiń eń qundy ári ­bas­ty baı­­­­ly­­ǵymyz - táýelsizdigimiz ekenin ­eli­mizdiń árbir azamaty árqashan este saqtaýy qajet, deıdi avtor. Osydan 12 jyl buryn, sol tustaǵy Bilim jáne ǵylym mınıstri Jaqsybek Kúlekeevtiń janashyrlyǵymen, sol vedomstvoǵa qaraıtyn «Daryn» respýblıkalyq ǵylymı praktıkalyq ortalyǵynyń sol kezdegi dırektory Tildash Bıtýovanyń uıymdastyrýymen alys, jaqyn shetelderdegi baýyrlardyń ul-qyzyn babalarynyń qut mekenine tartý maqsatynda «Qazaqstan - atajurtym, qasıetim-ana tilim» atty qazaq tili men ádebıeti páninen oqýshylardyń halyqaralyq olımpıadasyn ótkizý úrdisi qolǵa alynǵan bolatyn, dep jazady atalǵan basylym « Ultym, ulysym, tynysym! » atty maqalada. Onyń alǵashqy tusaýkeseri elordada ótti. Odan keıin Otanymyzdyń 9 oblysynda, kıeli Túrkistan qalasynda jalǵasyn tapty. Sodan beri babalarynyń kindik qany tamǵan, tabanynyń izi qalǵan qazaqtyń qasıetti topyraǵyna álemniń ár túkpirinen myńnan asa ul men qyz kelip meıirimge bólenip, shapaǵatqa keneldi. Olar alǵashynda az edi, keıin kóbeıdi. Eýropadaǵy qandastardyń, Irandaǵy baýyrlardyń urpaqtary da at izin sala bastady. Júzden asa talapker elimizdiń joǵary oqý oryndaryna túsip, jaqsy bitirip Otanyna eńbek etip júr. Shańyraq kóterip ult demografııasyna úles qosqandar da barshylyq. Bıylǵy ult tili men ádebıetine arnalǵan olımpıada Memleket basshysy «Syr-el anasy» dep ataǵan Qyzylorda qalasynda boldy. Irannan, Qytaıdan, Túrikmenstannan, Ózbekstannan, Mońǵolııadan, Reseı Federatsııasynyń Samara, Omby oblystarynan, Máskeý qalasynan aǵylyp, saǵynyp kelgen olımpıadanyń júrek tebirenter ashylý sátinde Qyzylorda oblysynyń ákimi Qyrymbek Kósherbaev sóz alyp, shyn nıetpen, ystyq yqylaspen aq tilegin tolqı turyp jetkizip, bar qazaqtyń saıa­ly báıteregi sanalatyn Qazaq eliniń, óńirdiń arǵy-bergi tarıhyn tarata aıtyp, jat jerde júrse de ana tiline den qoıǵan búldirshindeı ul men qyzǵa rızalyǵyn bildirdi. Qorqyt baba jatqan kıeli dalanyń danalaryn, Syr súleılerin, ǵaryshqa qyrandardy ushyryp jatqan Baıqońyr kesheni jaıly jan-jaqty habardar etip, úmitin úkilep kelgen botakóz balapandarǵa sáttilik tiledi. Úsh kezeńde ótken bilim saıysynda qazylar alqasy úmitkerlerdiń jazbasha jumystaryn, aýyzsha, óner, tanymdyq izdenisterin tarazy basynda teńdeı kelip, Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń I, II, III dárejeli dıplomdaryn jáne Qyzylorda oblysy ákiminiń baǵaly syılyqtaryn tabys etti. Olımpıada ashylýynda da, jabylýynda da óńir jurty, oblystyq bilim basqarmasy barlyq múmkindikti qarastyrdy. Qalanyń kórikti jerlerimen tanystyryp, Syr boıyna, kıeli Qorqyt ata basyna apardy. Sol jerde Irannan kelgen balalar baba rýhyna bas ıip, quran baǵyshtap jatty. Olımpıada qorytyndysy boıynsha birinshi dárejeli dıplomdy N.Qydyrbaev, G.Turdalıeva (Ózbekstan), Ahmad Tanı (Iran) ıelense, ekinshi dárejeli dıplomdy Qytaı, Mońǵolııa memleketterinen kelgenderdiń enshisine, úshinshi dárejeli dıplom Túrikmenstan, Reseı, taǵy basqa elderdiń ul-qyzdarynyń enshisine tıdi.