EKSKLıÝZIV: «Men qazaqpyn, sonymen sóz bitti!» - álem kýbogynyń jeńimpazy, konkıshi Darsıl Essamombo (FOTO)
Biz Darsılmen poıyzda tanystyq. Astanadan Almatyǵa qaıtyp bara jatqan bir top sportshylar bizdiń vagonǵa kelip kirdi. Іshinde afrıkalyq qara násildi jigit te bar. Júıitkigen poıyz Qaraǵandy oblysynan da asyp ótken tusta vagon ishin tazalaýshy qyz kelip, qazaqsha: «Ana qorap kerek pe?» dep otyrǵandardan surady. Orys balalary suraqty túsinbegen keıip tanytty. Qarsymda otyrǵan jańaǵy qara bala qazaqsha «Iá, kerek!» dep jaýap berdi. Meniń nazarym birden aýdy. Bul kim? Oılanyp jatpastan: «qazaqsha qaıdan bilesiń?» dep suradym. Ol jaýap berdi, osylaı ekeýimiz áńgimelesip kettik. Ol «QazAqparat» halyqaralyq aqparattyq agenttigine suhbat berýge kelisti. Osylaı tosyn kezdesýdegi sportshymen bolǵan suhbatty oqyrman nazaryna usynamyz.
- Darsıl, sportqa qalaı keldiń?
- Men sportpen shuǵyldanýdy erte bastadym, mektepke deıin tennıs kortyna kelip, osy sport qasıetterin damyta bastadym, al 6 synypta, kúzde, konkımen júgirýdi bastadym, sol jyly qysta óz jas tobymda Qazaqstan chempıony atandym. Sport men úshin sabaqtan tys bos ýaqytymdy arnaıtyn óte qyzyqty is-sharalardyń biri boldy. Sonymen qatar, mýzykamen aınalystym, fortepıanoda oınadym, sýret saldym, matematıkaǵa qyzyqtym jáne de bizdi qorshaǵan álem týraly kóp oqydym.
Konkımen júgirý sportymen aınalysý men úshin qyzyqty bolǵannyń sebebi, bul sport túri adamnyń reaktıvti jyldamdyq qabiletin damytady, kúshti, jigerli, shydamdy bolýǵa tárbıeleıdi. Bul qysqy sport túri komandalyq rýhty jasaıdy jáne sizge tek jarqyraǵan muz jolynda zymyraǵanda keletin erekshe sezim beredi.
- Álem kýbogynyń júldegeri atandyń, bolashaǵynan úmit kúttiretin sportshylar tizimine endiń, ataq-dárejege mastanyp qalmadyń ba? Óıtkeniń, óz ortańda esimiń 20-ǵa jeter jetpes jasyńda shyǵa bastady.
- Iá, men álemdik deńgeıde qos altyn utyp aldym, biraq bul joǵary jetistik meniń basymdy aınaldyrmady, tek qana jańa jeńisterge qol jetkizýge jeteledi.
- Bir suhbatyńda: «Men qazaqpyn, sonymen sóz bitti!» depsiń, osy týraly keńirek aıtyp berseń?
- Ótken suhbattarymnyń birinde maǵan, eger seni basqa eldiń atynan óner kórsetýge shaqyryp jatsa, qalaı qaraısyń, degen suraq qoıǵan kezde aıtylǵan sóz bolatyn. Men álemdegi eń tereń Kongo ózeniniń jaǵalarynda dúnıege kelgem, sol jaqta turatyn halyqtyń kúshti geni boıyma sińgen, biraq, men ózim ósken Qazaqstannyń týyn álemdik deńgeıge kóteretin sportshylardyń biri boldym. Munda, Alataýdyń bókterinde. Sondyqtan da, Qazaqstan - meniń otanym, osymen sóz bitti.
- Qazaq tilin qaıdan bilesiń?
- Men qazaq tilin bilemin, sebebi, meniń oıymsha, árbir adam óziniń anasynyń tilin bilý kerek. Meniń anam - qazaq, ol maǵan frantsýz, orys, aǵylshyn tilderin úıretti, biraq ta qazaq tiline erekshe kóńil bóldi.
- Bos ýaqytyńda nemen aınalysqandy jaqsy kóresiń?
- Meniń bos ýaqytym az desede bolady, sebebi ýaqytymnyń kóbisin oqý-jattyǵý jıyndary men jarystarda ótkizemin. Úıge kelgende barlyq ýaqytymdy ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-degi sabaǵyma arnaımyn, tek odan qalǵan ýaqytta otbasymmen demalýǵa, dostarymmen kezdesýge, olarmen taýǵa shyǵýǵa, sýret salýǵa kezek keledi.
- Qazaqstandaǵy konkımen júgirý sporty týraly, sol salada júrgen sportshy retinde ne aıta alasyń? Qandaı jetistikterimiz ben kemshilikterimiz bar?
- Bizdiń elimizde jalpy sporttyń damýy úshin jáne jeke konkımen júgirý sporty úshin de kóp nárse jasalyp jatyr. Mysaly, men álemniń barlyq muz aıdyndarynda syrǵanadym, kórdim, sondyqtan, eń ádemi jáne zamanaýı muz aıdyny - Astanada salynǵan «Alaý» muz aıdyny dep aıta alamyn. Degenmen, meniń eń súıikti muz aıdynym - ol, árıne, men oqý-jattyǵý jıyndar arasynda jattyǵatyn tamasha «Medeý» muz aıdyny. Qazir, mysaly, Almatyda Ýnıversıadany ótkizýge arnalǵan mánerlep syrǵanaýshylar men hokkeıshiler úshin jańa muz arenasy salynýda.
Sonymen qatar, meniń oıymsha, bizdiń elimizde joǵary jetistiktegi sportshylardy daıyndaýdy, joǵary jetistikter sportynyń ınstıtýtsıonaldyq qurylymyn jáne onyń damýynyń quqyqtyq aspektilerin ózgertý arqyly, júıeli túrde jetildirý qajet. Másele munda, bizdiń tájirıbede joǵary jetistikter sport pen jappaı sport jeke ınstıtýttary bólinip qarastyrylmaıdy, olar kásibı sportqa qaraǵanda, áýesqoı sport júıesine jatsa da, biraq qoǵamda ártúrli maqsattar men baǵyttarǵa ıe. Bizde áli de josparly ekonomıka shartynda tıimdi bolǵan joǵary jetistiktegi sportshylardy daıyndaıtyn ınstıtýtsıonaldyq júıe jumys isteıdi: sport mektepteri - qala quramasy - el quramasy, bir bapkerlik daıyndaý ádisimen daıyndalatyn jalǵyz komanda sııaqty. Biraq álemdik arenada qazirgi jaǵdaıda joǵary jetistiktegi sportshylar aldynda turǵan mindetter, basqa, naryq talaptaryna sáıkes, joǵary dárejedegi sportshylardy daıyndaýy básekelestik, saralaý jáne daralaý qaǵıdalaryna negizdelgen júıesin talap etedi: sport mektepteri - ár qalanyń sport klýbtary - eldiń sport klýbtary. Mysaly, Nıderlandy elinde konkımen júgirý sporty óte joǵary dárejede damyǵan, olarda joǵary jetistiktegi sportshylar tipti bir kalanyń ishinde ártúrli sporttyq kórsetkishteri boıynsha ózara básekelesetin sport klýbtarynda jattyǵady. Olarda ulttyq quramasy joq, onyń sebebi osyndaı básekelestik nátıjesinde joǵary dárejedegi konkımen júgirýshiler kóp, jáne bir jattyqtyrýshy árbir sportshyǵa ártúrli tásilmen tolyǵymen kóńil bóle almaıdy.
Bul elde ulttyq quramamen teńestiriletin segiz demeýshilik quramalar bar. Ol úshin sport klýbtary ózderine shtatqa barynsha tıimdi jattyqtyrýshylardy shaqyrady, eń jaqsy jattyǵýǵa (jattyǵý alymdary, sapaly tamaqtaný, mamandandyrylǵan medıtsınalyq jáne psıhologııalyq qyzmet, ınventar, sporttyq qural-jabdyqtar) jaǵdaı jasaıdy. Árıne, bul sport klýbtarynyń qyzmetine tek memleket tarapynan emes, bıznes jaǵynan da qoldaý kórsetiledi. QR Prezıdenti N.Á.Nazarbaev óziniń halyqqa joldaýynda elimizde qoǵam, memleket jáne bıznes qyzyǵýshylyǵyn biriktirýge múmkindik beretin, memlekettik-jeke seriktestikti engizý kerektigin atap aıtty. Bul basqarý modeli elimizde sport klýbtarynyń damýyna jáne konkımen júgirý sportynyń damýyna barynsha tıimdi bolady. Nıderlandtyq konkımen júgirýshilerdiń mysaly naqty kórsetkendeı, sportta joǵary jetistikterge jetýdiń negizi bir qurama men bir bapker monopolııasynda emes, básekelestik ortada sporttyq komandalar men ártúrli ádisimen daıyndaıtyn jattyqtyrýshylar sanynyń artýynda.
Qazaqstanda konkımen júgirý sporty barynsha tanylsa eken deımin, bul sport túriniń jyldamdyǵy, ádemiligi barlyq qazaqstandyqtarǵa qýanysh ákele bersin deımin. Men, sportshy retinde, bul damýǵa óz úlesimdi qosýǵa tyrysamyn. Qazir biz «Ýnıversıada -2017» oıyndaryna daıyndyq protsesinde kelesi starttarǵa daıyndalyp jatyrmyz, meniń jattyqtyrýshym A.Son meniń aldyma belgili bir mindetterdi qoıady, al men olardy oryndaımyn.
- Bolashaqtaǵy maqsatyń ne? Negizgi mamandyǵyń týraly josparlaryńmen bólisseń.
- Qazirgi tańda bizdiń jattyqtyrýshymen birge qoıǵan maqsatymyz -Ýnıversıadada laıyqty óner kórsetý. Jalpy bolashaqta, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-degi oqýymdy magıstratýrada jalǵastyrýdy josparlaımyn.
- Otbasyń týraly keńirek aıta ketseń?
- Meniń otbasymda anam, apam jáne inim Patrık bar. Men úsh jasqa tolǵanda, Kongoda soǵys bastalyp, anamdy Qazaqstannyń azamaty bolǵandyqtan TJM menimen birge Almatyǵa kóshirgen. Genetıka jáne selektsııa salasynda ǵalym bolǵan ákemmen Kongoda bolǵan azamattyq soǵys kezinde baılanys úzilgen. Meniń damýyma úlken úles qosqan - meniń naǵashy atam, onyń dúnıeden ótip, bizdiń aramyzdan ketkenine 3 jyl boldy. Bala kezimizde ol bizben saıabaqta birneshe saǵattap qydyratyn, túrli oıyndar oınatatyn, bizdi alǵash ret velosıped aıdaýǵa úıretti, keıinnen Patrık ekeýmizdi tennıstik kortqa alyp baratyn. Atam meniń oqýdaǵy jáne sporttaǵy jetistikterimmen maqtanatyn. Ol tipti álemdegi men jattyqqan jáne jarystarda óner kórsetken qalalardy jalaýlarmen belgilegen karta jasaǵan. Іnim de sportpen aınalysqan, biraq qazir ol tolyǵymen ýnıversıtettegi oqýyna den qoıǵan. Anam QazUÝ-de dotsent bolyp jumys isteıdi.
- Qazaqstan atynan qara balanyń álemdik dodalarda óner kórsetýi kóp suraq týǵyzatyny jasyryn emes, basyńnan ótken qıyndyqtar týraly aıtyp berseń?
- Qazir Qazaqstan halqy, ásirese jastar, jumys babymen nemese oqýmen jıi shetelderge barady, halyqaralyq kompanııalarda jumys isteıdi, aǵylshyn tilin jaqsy meńgerip jatyr, jáne shetel azamattaryna, basqa mádenıet, ult jáne násil, din azamattaryna degen qatynasy ashyq jáne dostyq bolyp keledi. Men adamdarmen tanysqan kezde, olar meniń qazaq ekenimdi estip, óte tań qalady. Biraq olardyń tań qalýlary tez maǵan jáne meniń sporttyq qyzmetime degen dostyq pen shynaıy qyzyǵýshylyqqa aýysady.
- Darsıl, basyńnan ótken este qalarlyq qyzyq oqıǵany aıtsań, sosyn sóz sońynda «QazAqparattyń» oqyrmandaryna tilek bildirseń.
- Eger qyzyqty oqıǵalardy eske túsirer bolsaq, olardyń birin aıtyp bere alamyn: bir ret biz Almaty qalasynda kafede dosymnyń týǵan kúnin atap óttik. Men kelgende, kórshi ústelde otyrǵan qyzdardy baıqadym. Meni kórgen soń, olar sheteldik azamatpen, ıaǵnı menimen, kim aǵylshynsha sóılesetinin qazaq tilinde talqylaı bastady. Olardyń sózderinen men olardyń shet tilder ýnıversıtetinde oqıtynyn túsindim. Olardyń bir kelisimge kelýi qıyn bolǵanyn kórgen soń, men dosymmen olardyń janyna baryp qazaq tilinde tanysa bastadym. Olardyń sol ýaqytta uıalǵany men tań qalǵanyn kórseńiz ǵoı! Áńgimelesý barysynda olardyń da qurbysynyń týǵan kúnin atap ótip jatqany málim boldy. Nátıjesinde, biz bir ústelge birigip, týǵan kún ıeleriniń merekesin toıladyq. Qyzyq boldy!
Men barsha «QazAqparat» oqyrmandaryna osy suhbat úshin, sportqa jáne bizdiń sportshylarymyzǵa degen qyzyǵýshylyq úshin alǵys bildiremin jáne barshańyzǵa densaýlyq, jaqsylyq jáne kóp qyzyqty suhbattar tilegim keledi!
Suhbattasqan: Almas Muqashuly