EKSKLıÝZIV: Qazaq tarıhy úshin baǵa jetpes qundy qujat tabyldy (FOTO)
Onyń aıtýynsha, bul qujattar taıaýda ishki túgendeý jumystaryn júrgizý barysynda kezdeısoq tabylǵan. Árıne aty-shýly hat jáne oǵan 2,6 mln. astam adamnyń qol qoıǵandyǵy týraly málimet gazetterde ár kezeńde basylyp keledi. Biraq, onyń aldynda soǵan qatysty búkil respýblıkalyq naýqan júrgizilgenin rastaıtyn qujattar týraly esh jerde ashyq aıtylǵan emes.
«Bizdiń muraǵattyń kitaphanasynda úlken gazet qory bar. Onda 281 túrli ataýmen atalǵan gazetter saqtalǵan. Eń kóne gazet 1870 jyly Vernyı qalasynda shyqqan. Sodan, biz ótken jyly sol qordy retteý jáne katalogyn jasaý jumystaryn qolǵa alǵan edik. Bul qyrýar jumys 1 jyl 2 aıdan asa ýaqytqa sozyldy. Sodan osy taıaýda qyzdarym kelip: «Alqııa apaı, bir túsiniksiz tigindiler tabyldy. Gazetke múldem uqsamaıdy» - dedi. Men: «Qane, ákelińdershi, qaraıyn» - dedim. Olar úlken toǵyz tigindini aldyma alyp keldi» - dedi Alqııa Rahymbaeva.
Budan ári Alqııa Muhamedııaqyzy sol tigindilerdi ashyp qarap qatty tańǵalǵanyn jáne qandaı qujattar ekenin túsingen soń kózine jas alǵanyn jetkizdi.
«Bul tigindilerdiń bizge kimniń, qashan ótkizgeni belgisiz. Bul tuńǵysh ret tabylyp otyr. Men dırektor bolǵaly ony izdep bizge eshkim kelgen emes. Qujattardyń jazylý merzimine qarasaq, halyqtan qol jınaý naýqany 1943 jyldyń qańtar aıynda júrgizilipti. Sonda naqty ne istelingen deısiz ǵoı? Ár oblysta hattyń mátini gazettik formatta kóptegen tırajben shyǵarylǵan. Jáne bir ereksheligi mátin sońyna bos oryn qaldyrylǵan. Sodan, jaýapty tulǵalar, jer-jerdi, kolhoz-sovhozdardy, aýyldardy túgeldeı aralap, jınalys ótkizip, osy hatty halyqqa kádimgideı tanystyrǵan. Árbir jıyn boıynsha hattamalar toltyrylǵan» - dedi A. Rahymbaeva.
Onyń aıtýynsha, bul tabylyp otyrǵan qujattar - Qazaqstan tarıhy úshin baǵa jetpes qundylyq. Soǵan qarap, sol kezde eldegi áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıdyń qandaı bolǵanyn, eldi-mekenderdegi turǵyndardyń quramyn, naqty sanyn, kimderdiń qalaı qol qoıǵandaryn bilýge bolady.
«Ata-babalarymyzdyń tarıh tezinen joǵalyp ketpeı, kúni búginge deıin jetken qoldaryn, qaǵazdaryn kórgende janyń eljireıdi. Kózińe eriksiz jas keledi. Solarǵa qarap-aq, sol kezdegi jaǵdaıdyń óte aýyr bolǵandyǵyna kóziń jetedi. Árkim áıteýir tapqan qaǵazdaryna, tapqan qalam, qaryndashtarymen saýatynyń jetkeninshe qol qoıǵan. Tipti qolynyń ornyna plıýs nemese syzyqsha qoıǵandar da bar. Bul túsinikti ǵoı. Ol kezde eldi mekenderde kimder qaldy? Shal-shaýqandar, naýqastar, soǵystan múgedek bolyp oralǵandar jáne bala-shaǵa. Biraq bul naýqanǵa barlyǵy bir adamdaı at salysyp, qatardan qalmaı, maıdandaǵy ul-qyzdarynyń, týysqandarynyń aman-esen elge oralýyna tilektes bolyp, úlken júrekpen, úlken rýhpen osy hattamalarǵa qol qoıǵan. Halqymyzdyń rýhynyń beriktigi, qıyndyqtarǵa moıymas qaısarlyǵy osy hattardan aıqyn kórinis beredi. Bul búgingi urpaqqa oı salatyn, úlken ǵylymı zertteýlerdi talap etetin dúnıeler dep oılaımyn» - dedi A. Rahymbaeva.
Aıta ketelik, búgindikke barlyǵy 9 tigindi tabylyp otyr. Olarda Gýrev, Oral, Qyzylorda jáne Shyǵys Qazaqstan oblystarynan kelgen hattamalar ǵana jınaqtalǵan.
Hattyń mátini jazylǵan gazetterdiń astyna arnaıy oryn qaldyrylyp, ol jerge halyq aty-jónin jazyp, qol qoıǵan: árkim óz qolymen jazǵan, bir adam tizip shyqqan da ıesi óz qolyn qoıǵan, jazýlar kırıllıtsa, arab, latyn jáne koreı áripterimen jazylǵan.
Shyǵys Qazaqstan oblysynan - 15 809, Oral oblysynan - 4 613, Gýrev oblysynan - 17 511 jáne Qyzylorda oblysynan 7 602 adamntsń qol qoıǵandyǵy anyqtaldy. Barlyǵy 45 535 qol jınaqtalǵan.
Eger joǵarydaǵy hatqa barlyǵy 2,6 mln. astam adamnyń qol qoıǵanyn eskersek, aldaǵy ýaqyttarda oblystyq muraǵattarda osyǵan qatysty eski tigindilerdiń tabylyp qalýy ǵajap emes.