Ekotýrızm - qazaqstandyq týrızmniń damýyn qarqyndy jolǵa qoıatyn birden-bir baǵyt- R.Temirbekov
Týrızm salasyndaғy bıznestiң bұl tүri Қazaқstanda қalaı damyp jatқandyғy jөninde Ortalyқ Azııadaғy «Eýrazııa» қorynyң (OAEҚ) atқarýshy dırektory Rınat Temirbekov әңgimeleıdi.
- Rınat Sabyrұly, OAEҚ Қazaқstanda ekotýrızmdi damytý үrdisimen aınalysatyny belgili. Elde týrızmniң bұl tүrin damytýdyң maңyzy jaıynda aıtyp berseңiz?
- Ortalyқ Azııadaғy «Eýrazııa» қory Қazaқstandaғy ekotýrızmdi damytý bastamasyn jүzege asyra otyryp, eki maңyzdy maқsatty kөzdeıdi, olar - aýyldyқ jerlerdegi halyқty ekonomıkalyқ belsendirý jәne қorshaғan ortaғa ұқypty қaraýғa tәrbıeleý. Negizinen, Memlekettik ұlttyқ tabıғı parkter men қoryқtar aýmaғynda tұratyn halyқ, aýyl-sharýashylyғy jәne өnerkәsiptik өndiris bıznesimen barynsha mүmkin kөlemde aınalysýғa zaңnamalyқ tұrғyda shektelgen. Қaıta құrý үderisinen keıin bolғan ekonomıkalyқ daғdarys kezeңinde, kөptegen osyndaı aýyldardyң tұrғyndary, amalsyzdan brakonerlikpen jәne ormandy zaңsyz kesýmen aınalysa bastady. Al ekotýrıstik bıznes osy tұrғyndar үshin zaң aıasynda әri tabıғatpen үılesimde paıda tabý mүmkindigin қarastyrady. Sondyқtan, jergilikti halyқ қorshaғan ortany өz bıznesin damytýdyң birden-bir resýrsy retinde қarastyryp, ony saқtap-қorғaýғa mүddeli bolady degen үmittemiz.
- Қazaқstanda týrızmdi, onyң ishinde ekotýrızmdi damytýdaғy problemalar қandaı? Jәne bұl salany kөptegen shet elderde sııaқty memlekettiң negizgi tabys kөzine aınalatyndaı deңgeıge kөterý mүmkin be?
- Týrızm, onyң ishinde ekotýrızm - bұlar, tabysy birқatar faktorlardyң jıyntyғyna tәýeldi bolyp tabylatyn қyzmet salalary. Әdette, kez-kelgen sheteldik sapar үshin týrıstik kompanııadan satyp alynatyn eң қarapaıym týrıstik өnimniң ishine vızany rәsimdeý jәne demalý ornyna deıin jetkizip salý қyzmetteri, қonaқ үıde tұrý, tamaқtaný, kөңil kөterý baғdarlamalary men tүrli қaýipterge қarsy saқtandyrýlar kiredi. Týrıstiң alatyn әseri sapardyң қaýipsiz bolýyna, қajetti қyzmetterge oңaı қol jetimdilikke, kөrsetiletin әr қyzmettiң sapasyna jәne baғa men sapanyң ara қatynasynyң үılesimdigine baılanysty bolady. Osy tұrғydan bizdiң қazaқstandyқ mүmkindikterge қarap kөreıikshi, onda tıisti talaptarғa saı emes sapasyz joldardy, ınternettiң әli de joғary tarıfterin jәne kөptegen osy sııaқty kemshilikterdi kөremiz. Sonymen қatar, қonaқtardy kүtý үshin arnaıy jabdyқtalғan үılerdiң қyzmetin құқyқtyқ retteý әli de jolғa қoıylmaғan. Olarғa keıde iri қonaқ үılerge arnalғan talaptar қoıylyp jatady. Keıde ekotýrızm bıznesine mashyқtanғan jergilikti tұrғyndar өzderiniң shaғyn bıznesin zaңdy tirkeýdiң jәne marketıngtiң maңyzyn tүsinbeı jatady.
Bizge bir-birimen әkimshilik tұrғyda baılanysy joқ salalardy jetildirý қajet - vızany resimdeýdi jeңildetý jәne onyң baғasy, temir jәne avtokөlik joldary, қonaқ үı bıznesi (sheteldik әr týrıstiң қaltasy kөtere bermeıtin «bes jұldyzdy» қonaқ үılerdi esepke almaғanda) jәne қyzmet kөrsetýshi қyzmetshilerdi saýatty daıyndaý.
Sөz joқ, respýblıkamyz aýmaғynda ornalasқan mol tabıғı jәne tarıhı kөrneki jerler, syrttan týrısterdi tartý jәne ishki týrızm salalaryn damytýda bizge үlken mүmkindikter ashyp otyr. Biraқ biz, қosymsha ınfraқұrylymdar jasalmasa jәne bұl resýrstardy ұқypty қoldanýғa әý-bastan tıisti deңgeıde nazar bөlinbese, bұl salada biraz ýaқytқa deıin bәsekege қabiletsiz bolyp қalatynymyzdy ұғynýymyz tıis. Mұndaı salalarda ımıdjdi қalyptastyrý өte қıyn, biraқ ony joғaltyp alý өte oңaı.
- OAEҚ bүgingi kүnge deıin қandaı ekojobalardy jүzege asyrdy?
- OAEҚ-nyң Қazaқstanda ekologııany қorғaýғa қatysty iske asyrғan jobalary өte kөp. Әdette jobalar - ekologııalyқ problemalar týraly halyқty aқparattandyrýғa jәne ol problemalardy sheshý joldaryn izdeýge baғyttalady. Ekinshisi aıtarlyқtaı қarajat salymyn jәne ұzaқ ýaқytty қajet etedi. OAEҚ kөp jaғdaıda jobalardyң osy ekinshi tүrin jүzege asyrýmen aınalysady. 2003 jyldan beri biz ҚR Týrızm jәne sport mınıstrligimen, «EksonMobıl Қazaқstan Ink.» kompanııasymen jәne Jaһandyқ ekologııalyқ қormen birlese otyryp, Aқsý-Jabaғyly (Jambyl oblysy), Lepsi (Almaty oblysy) jәne Қatonқaraғaı (Shyғys Қazaқstan oblysy) ekotýrıstik baғyttarda iri ilki jobalardy iske asyrdyқ. Sondaı-aқ Қazaқstandyқ týrıstik қaýymdastyқtyң bazasynda Қazaқstandaғy ekotýrızm jөnindegi alғashқy Aқparattyқ-resýrstyқ ortalyқty, ekotýrızm salasyndaғy menedjment boıynsha alғashқy bakalavrıat baғdarlamasyn jәne Aқmola men Soltүstik Қazaқstan oblystarynda jeti ekotýrıstik baғyttardy құrdyқ. Ekotýrıstik қyzmetterdi kөrsetý boıynsha Қazaқstannyң basқa da aımaқtarynda kishigirim jobalardyң negizi қalanyp, damýda.
- Қazaқstanda týrısterdiң demalýyna laıyқtalғan demalys oryndary jaıynda kөp jaғdaıda қazaқstandyқtardyң өzderi bile bermeıdi, sheteldik týrısterdi қalaı tartyp otyrsyzdar?
- Iә, aқparattyқ nasıhat az bolғandyқtan, demalýshylar leginiң қarқyny da sol shamalas. Degenmen, barshylyқ. Bizdiң baғdarlama sheңberinde құrylғan ekotýrıstik baғyttar boıynsha demalýdy қalaғan týrıster қajetti aқparattardy ınternettegi www.eco-tourism.kz saıtynan, kөptegen shet elderde taratylatyn «Lonely planet» týrıstik jol siltemeshiden, sondaı-aқ Қazaқstanda jұmys isteıtin erikti adamdar men mamandar arқyly biledi. Sonymen қatar, týrıstik agenttikterimizge maқsatty tүrde habarlasyp, aldyn ala satyp alynғan joldamalar boıynsha keletin týrıster de bar. Bizdiң klıentter kөbinise өz betinshe saıahattaıdy. Jol silteýshiler men ınternettegi aқparattarғa sүıenip, қoғamdyқ kөlikterde demalý ornyna deıin өzdiginen jetedi.
- Jergilikti tұrғyndar týrısterge қandaı қyzmetterdi ұsynyp otyr?
- Halyқaralyқ ұıymdardyң anyқtamalarynda ekotýrızmniң eң negizgi sıpattamalarynyң biri - týrıstik өnimdi әzirleýde jergilikti tұrғyndardyң қyzmetin barynsha tartý bolyp tabylady. Қazaқstandyқ ekotýrıstik baғyttarda aýyl tұrғyndary kөbinese - қonaқ үıler men jatyn bөlmelerdi, үı jaғdaıynda pisirilgen as mәzirlerin berý, tabıғı jәne tarıhı kөrnekti jerler boıynsha saıahatқa shyғarý, salt atpen jәne tүıemen serýendeý, monshalardyң әr tүri men Қazaқstan halyқtarynyң salt-dәstүrlerimen tanystyrý sekildi қyzmetterin ұsynyp otyr.
- Shet elderde demalýdy қalaıtyn қazaқstandyқtardyң sany jyl saıyn artyp otyrғanyn eskersek, Қazaқstanda ekotýrızmdi damytý - ınvestıtsııalardy el ishinde saқtap қalýdyң birden-bir joly deýge bolady. Biraқ Қazaқstanda demalý қanshalyқty tıimdi?
- Meniң oıymsha el ishinde demalғan adam birinshiden, қarajat jaғynan ұtady. Ekinshiden vıza, saқtandyrý jәne әýre-sarsaңғa tүsiretin basқa da osy syndy jәıttardy қajet etpeıdi. Ekotýrıstik bazaғa bir týrıstiң kelýi kүnine үsh mezgil tamaқtanýyn қosa eseptegende jәne baғyttyң tanymaldyғy men orynnyң jaıly bolýyna қaraı - 2500 teңgeden 4500 teңgege deıin tұrady. Ashyқ aspan astyndaғy shatyrlarғa ornalasý tamaқtanýdy esepke almaғanda, tәýligine 800 teңge, al 15 adamғa arnalғan avtokөliktik jәne avtobýstyқ saıahattar ortasha 4-12 myң teңge tұrady. Kөptegen ekotýrıstik bazalar balalarғa jәne top bolyp demalýshylarғa jeңildikter ұsynatynyn da aıta ketken jөn.
- Aldaғy қazan aıynyң basynda Astanada BҰҰ-nyң Dүnıejүzilik týrıstik ұıymy Bas Assambleıasynyң 18-shi sessııasy өtedi. Әlemniң 160-қa jýyқ memleketi kөz tigip otyrғan bұl aýқymdy shara otandyқ týrızmniң damýyna қalaı әser ete alady dep oılaısyz?
- Bұl oқıғany eldiң týrıstik salasynyң ilgerileýine serpin beretin үrdis retinde, sonymen қatar belgili bir synaқ retinde қarastyrýғa bolady. Sebebi onyң barysynda bizge otandyқ týrıstik salanyң әleýetin barynsha kөrsetip, eldiң týrıstik baғyttaғy birtұtas jәne oң ımıdjin қalyptastyrýғa negiz salý қajet. Ұstanymdarymyz dұrys қabyldanғan jaғdaıda, otandyқ týrızm bұl is-sharadan, ishki týrıstik baғyttardy damytý jaғynan bolsyn, Қazaқstandaғy týrızmdi damytý үshin sheteldik ınvestıtsııalardy tartý tұrғysynan bolsyn, tek қana ұtady.
- Forým barysynda «Қazaқstannyң jeti keremeti» baıқaýynyң nәtıjeleri tanystyrylady dep kүtilýde. Siz үshin Қazaқstannyң jeti keremeti atalýyna қandaı jerler men ғımarattar laıyқ?
- Қazaқstandaғy kөptegen jobalyқ baғyttardy jүzege asyryp, ony damytýғa atsalysyp jүrgen kez-kelgen adam sekildi, biz үshin de әrbir jerdiң өziniң қaıtalanbas ereksheligi bar. Қatonқaraғaı, Maңғystaý oblysy, Kөkshetaý, Oңtүstik Қazaқstan, Қarқaraly - bұl tizimge kөptegen kөrikti mekenderimizdi қosa berýge bolady.
- Әңgimeңizge rahmet!