Ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde Oraldaǵy Karev úıinde de gospıtal ornalasty
BQO memlekettik arhıviniń dırektory Aıjan Saýǵabaevanyń aıtýynsha, evakýatsııalyq gospıtaldardy uıymdastyrý soǵys bastalǵan jyly-aq qolǵa alynǵan.
Bastapqyda Oralda SSSR qorǵanysy halyq komıssarıaty qajeti úshin jalpy sany 1 myń tósektik eki gospıtal (onyń bireýi aýrýhanalar, ekinshisi beıimdelgen ǵımarat esebinen) ázirleý kózdelgen.
Bul gospıtaldardyń jaralylardy 1941 jyldyń 25 qyrkúıegine deıin qabyldaýǵa daıyn bolýy kerektigi atap kórsetilgen.
Gospıtaldardy maman-dárigerlermen, medıtsınalyq quraldarmen, kóliktermen, jıhaz jáne basqa kerek-jaraqtarmen qamtamasyz etý qajettigi de aıtylady.
Eńbekshiler depýtattary oblystyq keńesi atqarý komıteti men oblystyq partııa komıteti bıýrosynyń «Oralǵa keletin evakogospıtaldardy ornalastyrý týraly» qaýlysynda qalada 1500 adamǵa arnalǵan evakogospıtal ornalastyrylatyny aıtylǵan. Bul úshin Sovet (qazirgi N.Nazarbaev dańǵyly) kóshesi 81-mekenjaıyndaǵy aýyl sharýashylyǵy tehnıkýmy jataqhanasy, Sovet kóshesi 103-tegi memlekettik parohod sharýashylyǵy basqarmasy, Sovet kóshesi 109-daǵy pedınstıtýttyń burynǵy ǵımaraty, Sovet kóshesi 108-degi №5 orta mektep jáne qymyzben emdeý ornyn (Kýmysolechebnıtsa) berý kózdelgen.
Arhıv qujattaryna qaraǵanda, Oralda gospıtaldyń ekeýi 1941 jylǵy 9 qazannan jáne bireýi 17 qazannan jumys jasaı bastaǵan.
Úsh qabatty Kırov (Karev) úıinde ornalasqan №3974 gospıtaldyń bastyǵy 2 dárejeli áskerı dáriger Ostretsov, komıssary aǵa saıası jetekshi Korolevskıı bolǵan. Smeta boıynsha gospıtal 500 tósekke eseptelgen.
Batýrın (qazir M.Yqsanov) kóshesindegi №3975 gospıtaldyń bastyǵy 3 dárejeli áskerı dáriger I.Kýznetsov, komıssary saıası jetekshi Gorbachev bolǵan. Burynǵy perzenthana, týbdıspanser jáne jetijyldyq qazaq mektebi ǵımaratynda oryn tepken bul gospıtal 600 tósekke eseptelgen 5 korpýstan turǵan.
Qaladan 15 shaqyrym jerdegi Kýmyskada ornalasqan 155 tósektik №4111 gospıtalǵa 2 dárejeli áskerı dáriger A.Svırıdov pen komıssar Kostıýkov basshylyq etken.
Gospıtaldardyń aldyńǵy ekeýi SSSR Densaýlyq saqtaý halyq komıssarıatyna baǵynsa, endi bireýi Búkilodaqtyq kásipodaqtardyń ortalyq keńesine (VTsSPS) qaraǵan.
Sonymen qatar úkimet sheshimine sáıkes 1942 jyldyń 1 qańtaryna deıingi merzimge jaralylardy qabyldaý úshin qosymsha 200 tósektik evakogospıtaldy jasaqtaý qajet bolǵan. Soǵan sáıkes eńbekshiler depýtattary oblystyq keńesi atqarý komıteti burynǵy №5 mektepte №3011 jáne burynǵy pedınstıtýt ǵımaratynda №2997 gospıtaldy ornalastyrý jóninde sheshim qabyldaǵan.
Aqtóbe jáne Batys Qazaqstan oblystaryndaǵy evakogospıtaldardy tekserý kezinde birqatar iri kemshilikterdiń anyqtalǵany, soǵan baılanysty jaýapty adamdardyń ornynan alynǵany da arhıvte kórinis tapqan.
Batys Qazaqstan oblystyq densaýlyq saqtaý bólimi 1942 jyly 1 qańtarda oblys aýmaǵynda 5 evakogospıtaldyń bolǵandyǵyn málimdegen:
| Gospıtal nómiri | Tósek sany | Qyzmetkerler sany |
| 3 974 | 500 | 186 |
| 3 975 | 600 | 206 |
| 4 111 | 200 | 105 |
| 3 011 | 200 | 105 |
| 2 997 | 300 | 138 |
Taǵy bir arhıvtik qujatta №3974, №3975 jáne №4111 gospıtaldaǵy tósek sany 1 300 bolsa, 1942 jylǵy 1 mamyrdaǵy málimet boıynsha sonyń 824-inde jaralylar jatqan.
Tekserýshiler bolǵan kezde №3975 gospıtalda (bastyǵy Kýznetsov, komıssary Kýdrıashov) jaralylardy emdeý jumysy jaqsy uıymdastyrylǵany atap ótilgen. Gospıtal basshylyǵy emdelip shyqqan jaýyngerler men komandırlerden alǵys alsa, qabyrǵa gazetinde bólimshe bastyǵy, dáriger Lıdııa Belovaǵa rızashylyq bildirilgen. Sondaı-aq saıası-kópshilik jáne mádenı-tárbıelik jumystardyń kóptep ótkiziletini de aıtylǵan.
1942 jylǵy 1 qańtar men 1 mamyrdyń aralyǵynda №3974 gospıtalda emdelgenderdiń 42 paıyzy, №3975 gospıtaldan 37,1 paıyzy jáne №4111 gospıtaldan 0,9 paıyzy jaýyngerler sapyna qaıta qosylǵan.
Aıta keteıik, №3974 gospıtal ornalasqan Karev úıi sol qalpynda saqtalǵan. Zamanynda asa kórnekti bolǵan ǵımaratty belgili kópes Aleksandr Karev 1900 jyly saldyrǵan. Qazirgi N.Nazarbaev dańǵyly men A.Karev kósheleri qıylysynda turǵan úsh qabatty ǵımaratta bastapqyda qonaqúı, ofıtserler jınalysynyń klýby bolǵan. Keńes dáýirinde Kırov úıi dep atalǵan ǵımaratta kóptegen mekemeler, sonyń ishinde oblystyq «Oral óńiri» jáne «Prıýrale» gazetteriniń redaktsııalary ornalasty. Keıin munda Ǵ.Qurmanǵalıev atyndaǵy oblystyq fılarmonııa men J.Moldaǵalıev atyndaǵy oblystyq ǵylymı-ámbebap kitaphanasy qaldy.
Óńirge tanymal ardager-ustaz, tyl eńbekkeri, 95 jastaǵy Merýert Joldyqaıyrova soǵys jyldary Oral pedagogıkalyq ınstıtýtynda bilim ala júrip, jumys ta jasaǵan.
«Men 1942 jyly ınstıtýttyń 1 kýrsynda oqıtyn edim. Jaǵdaıdyń qıyndyǵyna baılanysty №4 qazaq orta mektebinde (qazir daryndy balalarǵa arnalǵan mamandandyrylǵan S.Seıfýllın atyndaǵy №11 oblystyq mektep-ınternaty) aǵa pıoner vojatyı bolyp eńbek ettim. Gospıtaldardy aralap, pıonerlerdiń kúshimen kontsert qoıatynbyz. Solardyń ishindegi eń úlkeni Karev úıindegisi edi. Jaralylardyń hat jazýyna, boı jazyp, serýendeýine kómektesetinbiz. Stalıngrad maıdanynyń jaqyndyǵyna baılanysty basqa mekteptermen qatar bizdiń bilim ordasy da jabylyp, ǵımaraty gospıtalǵa aınaldyryldy. Keıin mektepter qaıta ashyldy», - deıdi ol.
BQO qorǵanys isteri jónindegi departamentten alynǵan málimetke qaraǵanda, soǵys kezinde oblysqa №2343, 1806, 304, 2997, 3011, 4111 jáne 3261 jyljymaly gospıtaldar kóship kelgen. 1941 jyldyń shilde aıynda oblystyq áskerı komıssarıattyń sheshimimen №3974 (bastyǵy – 3 dárejeli áskerı dáriger Ostretsov), №3975 (bastyǵy – 3 dárejeli áskerı dáriger Kýznetsov) gospıtal qurylyp, oǵan oblys dárigerleri tartylǵan.
Oblystyń Jánibek aýdanynda №1584 evakogospıtalda Stalıngrad maıdanynda jaralanǵan 750 adam emdelip shyǵyp, 93 adam qaıtys bolyp, baýyrlastar zıratyna jerlengen.
Stalıngrad maıdanyna tıip turǵandyqtan, Batys Qazaqstan oblysynyń Jánibek, Orda (qazir Bókeı ordasy) aýdandary soǵys jaǵdaıynda dep jarııalanǵany málim. Osy mańdaǵy turǵyndar soǵys demin aıqyn sezindi. Jaý, ásirese, temirjol ótetin Jánibek, Saıqyn, Shońaı stansalaryn jıi-jıi bombalady.
Ólketanýshy-jýrnalıst, soǵystan qaıtpaı qalǵan bozdaqtar taǵdyryn zerttep júrgen Ahmedııar Batyrhanov Stalıngradtan Jánibekke №1584 gospıtaldyń kóshirilgenin jetkizdi. Osyndaǵy mektepte ornalasqan evakogospıtal 1942 jylǵy shildeden 1943 jyldyń jazyna deıin jumys istegen.
«Jánibektegi evakogospıtalda buryn 140 jaýynger qaıtys boldy delinip keldi. Jaqynda reseılik iz kesýshiler taǵy 71 adamnyń Jánibek gospıtalinde kóz jumǵanyn anyqtady. Sonda qazir 211-ge jetti», - deıdi A.Batyrhanov.
Demek, Batys Qazaqstan oblysynda ornalasqan gospıtaldar tarıhy áli de naqtylaı túsýdi qajet etedi.