EAEO-nyń syrtqy saýda salasyndaǵy múddesi jyldan jylǵa keńeıip keledi - QR Prezıdenti
Sammıtke Qazaqstan Prezıdentimen qatar Qyrǵyzstan Prezıdenti – JEEK tóraǵasy Sadyr Japarov, Armenııa Premer-mınıstri Nıkol Pashınıan, Belarýs Prezıdenti Aleksandr Lýkashenko, Reseı Prezıdenti Vladımır Pýtın, EAEO janyndaǵy baqylaýshy memleketterden – Kýba Prezıdenti Mıgel Dıas-Kanel, Ózbekstan Premer-mınıstri Abdýlla Arıpov, TMD Atqarýshy komıtetiniń tóraǵasy – Atqarýshy hatshysy Sergeı Lebedev, sondaı-aq Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıssııa alqasynyń tóraǵasy Mıhaıl Mıasnıkovıch qatysty.
Qasym-Jomart Toqaev, eń aldymen, qonaqjaılyq kórsetkeni, otyrysty joǵary deńgeıde uıymdastyrǵany úshin qyrǵyz tarapyna jáne Sadyr Japarovtyń jeke ózine alǵys aıtty.
Memleket basshysy EAEO-ǵa múshe elderdiń prezıdentteri jeltoqsan aıyndaǵy kezdesýlerde dástúrli túrde birlesken jumysty qorytyndylap, aldaǵy kezeńde atqaratyn mindetterdi aıqyndaıtynyn atap ótti.
– Biz búginde álemdegi saýda-sattyqty aıtarlyqtaı shekteıtin túrli tyıymdar, kvotalar men baj salyqtary engizilip jatqanyn kórip otyrmyz. EAEO aıasyndaǵy yntymaqtastyǵymyz jahandyq úrdisterden erekshelenetini keleshekke senim uıalatady. Syrtqy faktorlardyń qysymyna qaramastan, Qazaqstannyń EAEO-ǵa múshe eldermen taýar aınalymy bıyl qańtar-qazan aılarynda 7 paıyzǵa ósip, 23 mıllıard dollarǵa jetti. Birlesken aýqymdy jobalar júzege asyrylyp jatyr. Ózara esep aıyrysýda ulttyq valıýtalardyń úlesi artyp keledi. Bul ózara is-áreketterdiń deńgeıi joǵary jáne ıntegratsııalyq seriktestigimizdiń áleýeti mol ekenin anyq kórsetedi, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdenttiń aıtýynsha, qazirgi geosaıası turaqsyzdyq jaǵdaıynda EAEO-ǵa múshe elderdiń ekonomıkalyq baılanystardy saqtaýy jáne nyǵaıtýy, ortaq qaǵıdattar men maqsattar aıasynda saýda-ekonomıkalyq qatynastardy damytý úshin kúsh biriktirýi asa mańyzdy. Osyǵan oraı Memleket basshysy birqatar basym máseleni atap ótti.
– Álemdik ınflıatsııanyń elderimizdiń ekonomkasyna keri áserin azaıtý mańyzdy. Halyqaralyq uıymdardyń boljamdary kóńil kónshitpeıdi. Halyqaralyq valıýta qory 2023 jyly álemdik ekonomıkanyń ósimine qatysty boljamdy 2,7 paıyzǵa deıin, Dúnıejúzilik saýda uıymy 1 paıyzǵa deıin tómendetti. Osyǵan oraı Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıssııanyń deregi boıynsha, EAEO-ǵa múshe elderdegi tutyný baǵasy ósip keledi. Qazan aıynda Odaqtaǵy ınflıatsııa deńgeıi 11,5 paıyzdy qurady. Onyń negizgi ósimi azyq-túlik jáne azyq-túlik emes taýarlarǵa tıesili. Munyń bári azamattarymyzdyń satyp alý qabileti men áleýmettik ál-aýqatyna aıtarlyqtaı áser etedi. Belgili sanktsııalyq shekteýler EAEO-ǵa múshe barlyq memlekettiń ekonomıkasyna qysym jasaıtynyn moıyndaý qajet. Sondyqtan, bizdiń pikirimizshe, elderimizdiń komıssııalary men úkimetteri bul máselege erekshe nazar aýdaryp, atalǵan sanktsııalyq shekteýlerdiń áserin jeńildetý joldaryn usynýy kerek, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent halyqaralyq ekonomıkalyq yntymaqtastyqty damytý máselesin ekinshi basymdyq retinde atap ótti.
– Odaqtyń syrtqy saýda salasyndaǵy múddesi jyldan jylǵa keńeıip keledi. Bul – jaqsy úrdis. Qazaqstan atalǵan baǵytty qoldaıdy. Endi preferentsııalyq kelisimder jasalǵan seriktestermen ózara is-árekettiń sapasyn arttyrýǵa nazar aýdarý mańyzdy. Bul jerde Vetnam, Serbııa jáne Iran týraly sóz bolyp otyr. Sondaı-aq Úndistan, Mysyr, Indonezııa jáne Izraılmen erkin saýda aımaǵy týraly kelisimderge qatysty jumysty jedeldetý mańyzdy. Atalǵan jumysty birlese jalǵastyrǵan jón. Bul jóninde birneshe ret aıttym. Qazaqstan Birikken Arab Ámirlikterimen erkin saýda aımaǵy týraly kelisim boıynsha kelissóz bastalǵanyn qoldaıdy. Bul bastamanyń keleshegi zor ári búkil «eýrazııalyq bestiktiń» múddesine saı keledi dep sanaımyn. Endi osy protsesti sozbalańǵa salmaý mańyzdy, – dedi Memleket basshysy.
Sonymen qatar Qazaqstan Prezıdenti EAEO aýmaǵy arqyly taýarlardyń erkin tasymaldanýyn qamtamasyz etý máselesine de toqtaldy. Onyń aıtýynsha, ıntegratsııalyq seriktestiktiń tıimdiligi «tórt erkindik» qaǵıdatyn saqtaýǵa tikeleı baılanysty. Onyń biri – taýar qozǵalysynyń erkindigi.
– Bizdiń ortaq kedendik aýmaǵymyz arqyly ótetin qazaqstandyq jáne qazaqstandyq qana emes, basqa da júkterdiń qozǵalysyn shekteıtin, kvota engizetin, kidirtetin barlyq jaǵdaıdy joıý kerek dep esepteımin. Mundaı shekteýler EAEO aıasyndaǵy ekonomıkalyq yntymaqtastyqtyń sıpatyna da, maqsatyna da saı kelmeıdi. Eń bastysy, bul ekonomıkalyq ıntegratsııanyń áleýetin júzege asyrýdy shekteıdi. Sanktsııalyq sharalarǵa baılanysty kólik-logıstıka salasynda qıyndyqtar týyndaǵan shaqta Júk tasymalyn qadaǵalaý úshin navıgatsııalyq plombylardy qoldaný týraly kelisimniń kúshine enýin jedeldetý qajet dep sanaımyz. Bul shara tsıfrlandyrýdyń ıntegratsııalyq protsesterge oń áser eter edi. Atalǵan kelisimde qarastyrylǵan memlekettik baqylaý sharalaryn ońtaılandyrý Ekonomıkalyq odaqtyń kásipkerlik jáne kólik-tranzıttik áleýetin edáýir arttyrady. Kelisimdi jedel ratıfıkatsııalaý osy máseleni sheshýge yqpal etedi dep oılaımyn, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent 2020 jyly Eýrazııalyq ekonomıkalyq ıntegratsııanyń 2025 jylǵa deıingi damý strategııasy qabyldanǵanyn eske saldy. Búginde EAEO-ǵa múshe elder úkimetteri Komıssııamen birlesip, ony júzege asyryp keledi. Memleket basshysynyń pikirinshe, Strategııany barlyq múshe memleketterdiń ulttyq múddesin tolyq eskere otyryp, kezeń-kezeńimen júzege asyrý – eń durys tásil.
– EAEO-ny damytýdyń jańa strategııasyn daıyndaýǵa, ásirese ulttyq úkimetterdiń quqyqtaryn shekteýge qajettilik joq dep sanaımyz. Qoldanystaǵy úlken Sharttyń ózi de, Odaqtyń barlyq quqyǵy da – ózara mámilege negizdelgen uzaq jyldar boıy júrgizilgen kelissózder men muqııat sáıkestendirilgen ustanymdardyń nátıjesi. Sharttyń ınstıtýtsıonaldy jáne mazmundy bóligi barlyq taraptyń ıgi erki men ekonomıkalyq pragmatızmin bildire otyryp, ulttyq jáne ultústi quziretter arasyndaǵy názik ári tıimdi tepe-teńdikti qamtamasyz etedi. Odaqqa múshe elder 8 jyldan astam ýaqyt boıy zamanaýı syn-qaterlerdi birge eńserip keledi. Bul ózara qoldaý men ulttyq múddelerdi qurmetteýdiń arqasynda múmkin boldy. Biz Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıssııaǵa, Eýrazııalyq sotqa, Eýrazııalyq damý bankine jekelegen quqyqtar berdik. Eýrazııalyq qaıta saqtandyrý uıymyn quramyz. Osy ýaqyt aralyǵynda bizdiń uzaqmerzimdi yntymaqtastyǵymyzdyń kepili – taraptar múddeleriniń tepe-teńdigi. Sondyqtan EAEO týraly sharttyń ınstıtýtsıonaldyq negizderin ustanýdy jalǵastyrý mańyzdy, – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan ıntegratsııany damytýǵa shynaıy múddeli ekenin atap ótti.
– Qazaqstan tarapynan ıntegratsııalyq protsesterdi tejeý týraly sóz bolýy múmkin emes. Qazaqstan, kerisinshe, Odaqqa múshe barlyq memlekettiń múddesin, árıne, elimizdiń ulttyq múddelerin eskere otyryp, EAEO týraly shartqa tolyq saı keletin ekonomıkalyq ıntegratsııa protsesin jetildirý jáne ońtaılandyrý úshin barlyq kúsh-jigerin jumsaıdy. Bizdiń halyqtarymyz, árıne, Qazaqstan halqy da, ásirese, kásipkerlerimiz mundaı ıntegratsııanyń paıdasy men nátıjesin kórýge tıis. Bizdi belgili bir baǵyttardaǵy protsesterdiń «kibirtikteýi» alańdatady. Atap aıtqanda, Odaqtyń tsıfrlyq kún tártibi týraly sóz bolyp otyr. Qazaqstan bul baǵytta aıtarlyqtaı ilgeriledi. BUU málimeti boıynsha, búginde biz álemdegi tsıfrlandyrylǵan otyz memlekettiń qataryna kiremiz. Qazaqstanda memlekettik qyzmetterdiń 90 paıyzdan astamy elektrondy formatta kórsetiledi. ІT tehnologııalar men ınnovatsııalardyń damýy úshin zańnamalyq negizder jasaldy. Astana Hub IT startaptarynyń halyqaralyq tehnoparki jumys isteıdi. Krıptoındýstrııa damyp, tsıfrlyq teńge engizilip jatyr. Bul tájirıbeni ıntegratsııany damytýda, jalpy eýrazııalyq aýqymdaǵy jobalardy jasaýda paıdalanýǵa bolady dep esepteımin. Odaq retinde bizdiń mindetimiz jańa tsıfrlyq tehnologııalar, krıpto-ekojúıeler jáne fınteh salasynda jetekshi ról atqarý dep sanaımyn. Bul mindetti oryndaýǵa bolady. Oǵan qosa, Reseı, Belarýs, Armenııa bul salalarda tarıhı turǵydan aıtarlyqtaı tájirıbege ıe. Odaqqa múshe elderdi osy baǵyttaǵy jumysty kúsheıtýge shaqyramyz, – dedi Memleket basshysy.
Prezıdent eńbek mıgratsııasy máselesine de erekshe nazar aýdarý qajet dep esepteıdi. Onyń pikirinshe, qazirgi syn-qaterler bul salanyń mańyzdy ekenin aıqyndaı túsedi.
– Bir orynda turyp qalmaı, jańa tásilderdi usyný mańyzdy. Sonyń ishinde jumys izdeý, jumysqa ornalastyrý rásimderin jeńildetý, eńbek mıgranttary men olardyń otbasylaryna áleýmettik kepildikter berý isine jańa tásilder kerek. Azamattar ıntegratsııalyq jobanyń paıdasyn tolyq sezinýi kerek. Taǵy bir sala – týrızm. Bul baǵytta Odaqtyń áleýeti zor, týrızmniń barlyq túri bizge qoljetimdi. Halyqtar arasynda ıntegratsııany ilgeriletýge jaǵdaı jasaıyq. Komıssııa úkimettermen birlese otyryp, osy salada mańyzdy ári shynaıy jobalardy ázirleı alady dep sanaımyn, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy sózin qorytyndylaı kele, Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq elderi birlesken kúsh-jigerdiń arqasynda qazirgi syn-qaterlerdiń saldaryn tabysty joıyp keledi.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev sóziniń sońynda qyrǵyz tarapyn jáne Sadyr Japarovty Qyrǵyzstan tóraǵalyǵynyń tabysty aıaqtalýymen quttyqtady. Memleket basshysy kelesi jyly bul mártebeli mıssııa Reseı tarapyna ótetinin jetkizdi. Onyń pikirinshe, Reseı tóraǵalyǵy tabysty bolatyny kúmánsiz. Qasym-Jomart Toqaev iri ekonomıka retindegi Reseı Federatsııasynyń kúsh-jigeri EAEO-nyń damýyna tyń serpin beretinine senim bildirdi.
Jıyn qorytyndysy boıynsha birqatar qujat qabyldandy.
Foto: akorda.kz