Dúnıejúzilik bank Qazaqstanda landshafttardy turaqty qalpyna keltirý jobasyn iske qosty
Qazaqstan sońǵy onjyldyqta ormandardyń azaıýy jáne ormandaǵy bıoalýantúrliliktiń joıylý problemasyna tap boldy. Sondaı-aq, elde ormandy qalpyna keltirý jáne ekojúıeni saqtaý úshin mańyzdy bolatyn orman tuqymdarynyń mol resýrstaryna ıe. Atalǵan máselelerdi sheshý maqsatynda Dúnıejúzilik bank Qazaqstanda landshafttardy turaqty qalpyna keltirý jobasyn iske qosty. Onyń aıasynda orman tuqymdardyń genetıkalyq banki qurylady.
Orman tuqymdarynyń genetıkalyq banki – ósimdikterdiń genetıkalyq materıaldarynyń saqtaý qoımasy bolyp tabylady. Ol ormandardyń ártúrliligin jáne genetıkalyq tutastyǵyn saqtaýǵa múmkindik beredi. Elimizdiń ár óńirinen jınalǵan túrli orman tuqymdaryn saqtaıtyn erekshe platformanyń biri. Bul bank genetıkalyq aqparat qorynyń qyzmetin atqaryp, órtten, aýrýlardan, kesýdan jáne túrli tótenshe jaǵdaılardan keıin ormandy qalpyna keltirýge múmkindik beredi.
Qazaqstanda tuqymdardyń genetıkalyq bankinde saqtalatyn aǵash túrleriniń bastapqy tizbesi túrlerdi qorǵaý, landshaftta taralýy, zııankester men aýrýlarǵa tótep beretin krıterııler boıynsha suryptalyp jasaldy.
Tizimge Qyzyl kitapqa engen biregeı jáne sırek kezdesetin aǵash ósimdikteriniń 46 túri, belsendi abattandyrý is-sharalary úshin áleýeti bar perspektıvaly túrler, orman qurýda mańyzdy ról atqaratyn orman qurýshy túrler kirdi.
«Tuqymdar bankinde ósimdikterdi saqtaý jáne olardyń túrlerin kóbeıtý jumystary elimizdiń landshafttarynyń uzaq merzimdi turaqty damýyna qajetti qadamdardyń biri bolmaq. Ol ormandardy qalpyna keltirýge, bıoalýantúrlilikti kóbeıtýge jáne jerdiń degradatsııasy men klımattyń ózgerýimen kúresýge múmkindik beredi», - dep habarlady QR ETRM Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi komıtetiniń tóraǵasynyń orynbasary E.Qutpanbaev.
Dúnıejúzilik bankpen birlesken joba aıasynda orman tuqymdarynyń genetıkalyq bankiniń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn qurýǵa qoldaý kórsetildi. Orman tuqymdaryn saqtaý men keptirýge, olardy qabyldaýǵa qajetti qurylǵylar, aspaptar jáne avtotransport satyp alyndy. Budan basqa, zerthananyń blogy qajetti tehnıkamen jáne jıhazben jabdyqtalyp, orman tuqymdaryn tekserý úshin shyǵyn materıaldary men olardy saqtaýǵa arnalǵan arnaıy jabdyqtarmen qamtamasyz etildi.
Joba jetekshisi E.Muratovtyń aıtýynsha, zerthanada mıkroklondaý ádisi arqyly jappaı tırajdaý úshin vırýssyz, genetıkalyq birtekti otyrǵyzý materıalyn alý ádisi sátti júzege asyp jatyr. Bul ósimdikterdi kóbeıtýdiń qysqa ári jedeldetilgen joly. Ol barlyq mańyzdy genetıkalyq erekshelikterdi saqtaýǵa múmkindik beredi.
Zerthana jumysy barysynda klondyq otyrǵyzý materıalyn alý ádisi ázirlenip, aǵash-butalardyń ártúrli túrlerin «invitro» jaǵdaıynda saqtaıtyn merıstemalyq tuqymdar banki quryldy. Olardyń ishinde Іle-Alataý taramynyń sıvers alma aǵashtary, karel qaıyńy, manchjýr qaıyńy, qaǵaz qaıyń jáne t.b. Mundaı tuqymdyq qor – qundy qazynanyń biri.
Kásiporynnyń orman bıotehnologııa zerthanasynda jabyq tamyr júıesi arqyly torańǵy ósirýdiń jańa tehnologııasy ázirlenip, synaqtan sátti ótti. Bul Qazaqstannyń torańǵy ormandarynyń genetıkalyq ártúrliligin saqtaýǵa múmkindik beredi.
2018 jyly Qazaqstan Bonn shaqyrýy aıasynda 2030 jylǵa qaraı 1,5 mln ga orman alqaptaryn qalypqa keltirýge mindettemeni aldy. Joba respýblıkanyń orman qoryn ulǵaıtyp, jerdiń tozýyn azaıtady.
Tuqymdardyń genetıkalyq bankiniń basty ıdeıasy Qazaqstannyń ár aımaǵynyń klımattyq jaǵdaıynyń, topyraqtyń quramy men basqa da faktorlar boıynsha erekshelenýinde, tek ishki tuqym qory ormandy qalpyna keltirýdi qamtamasyz ete almaıdy. Ár óńirdiń genetıkalyq materıaldaryn saqtaý arqyly naqty ekojúıeler úshin tuqymdardyń qajetti sortyn tańdaýǵa bolady. Ol landshafttardy qalpyna keltirý jobasynyń tıimdiligin arttyrýǵa septigin tıgizedi.
Orman tuqymdarynyń genetıkalyq banki Qazaqstanda landshafttardy turaqty qalpyna keltirý jáne bıoalýantúrlilikti saqtaý salasy boıynsha jańa múmkindikterdi ashady. Ol tabıǵatty saqtaýǵa jáne bolashaqta turaqty ómir súrý ortasyn qurýǵa baǵyttalǵan ekologııalyq jaýapty is-sharalardyń táýelsiz quralyna aınalady. Joba jasyl ekonomıka men Qazaqstannyń turaqty damýyn qurýdaǵy mańyzdy qadam bolmaq.
Ósimdikterdiń bıoalýantúrliligin saqtaý maqsatynda 152 elde tuqym bankteri qurylǵan. Qazirgi ýaqytta álemde 1000-nan astam aýyl sharýashylyǵy daqyldarynyń, tabıǵı floranyń, jemis ósimdikteriniń jáne t.b. tuqym banki bar.