Donorlar kóp bolsa, adam ómiri de uzara túsedi – S.Jalmuhanov
Bul data - adam qanynyń AVO tobyn birinshi ashqan avstrııalyq dáriger jáne ımmýnolog Karl Landshteınerdiń (1868-1993 jj) qurmetine belgilengen. Osy kúni óteýsiz qan tapsyratyn donorlardy yntanalandyrý jáne donorlyqqa jańa adam tartý maqsatynda aqparattyq-nasıhattyq jumystar keńinen uıymdastyrylady. Donor kúniniń mán-mańyzy jóninde Batys Qazaqstan oblystyq qan ortalyǵynyń dırektory Serik Jalmuhanov bylaısha áńgimeleıdi.
-Jyl saıyn DSU osy merekeniń jańa uranyn belgileıdi. Mysaly, 2010 jyly Donor kúni «Adamzatqa jańa qan!» degen uranmen ótti. Bul jyly negizgi maqsat jastardy donorlar qataryna keńinen tartý bolǵan edi. Al bıylǵy uranymyz - «Qan kóp bolsa, ómir uzaq!» urany, - deıdi ol.
Onyń pikirinshe, Dúnıejúzilik donor kúni - basqa meıramdardan erekshe mereke. Sebebi basqa merekelerde demalys berilip, adamdar bir-birin quttyqtap, syılyq syılap, ishimdik iship, kóńildi otyrys uıymdastyrsa, donorlar bul kúni qan ortalyqtaryna kelip aqysyz qan tapsyryp, osy arqyly adam ómirin saqtap qalýǵa qol ushyn beredi. Bul - óte qaıyrymdy, syıly, qurmetti áreket.
Árıne, donor kúni ótip ketkenmen, donor qanyna degen qajettilik bitpeıdi. 18 jastan asqan, densaýlyǵy durys, qaıyrymdy, eń bastysy, adam ómirin saqtap qalýǵa kómegin berýge daıyn kez kelgen azamattyń tól qujatyn alyp, qan tapsyrýǵa kelýine qaı ýaqytta da bolady.
Ǵylym-bilim qanshalyq qaryshtap damysa da, adam qanyn almastyratyn dárilik preparat áli tabylǵan joq. Jer betinde túrli jaǵdaıda túrli adamdarǵa qan quıýǵa qajettilik týyndap jatady. Ásirese, turǵyn sany kóp damýshy elder donor qanyna asa muqtaj.
Búginde donor qanyna qajettilik BQO-da da joǵary. Qan quıý arqyly ǵana ómirdi saqtap qalýǵa bolatyn aýrý túri óte kóp. Buǵan gemofılııa, qan azdyǵy, baýyr, qaterli isik pen kúıik alý t.b. dertterdi qosýǵa bolady. Aıaqasty apat jaǵdaıynda nemese kúrdeli operatsııa kezinde donor qanyn quıý qajettiligi de jıi kezdesedi. Ásirese, donor qany bosanǵan ananyń ómirin saqtap qalýǵa óte jıi qajet. Sonymen qatar júıeli túrde qan nemese onyń komponentterin quıý arqyly em qabyldaıtyn Blekfan-Daımond, Fankonı jáne t.b. anemııa túrlerimen, gemofılııamen aýyratyndar, hımıoterapııa, radıoterapııa qabyldaıtyn naýqastar da donor qanyna asa muqtaj.
Oblystyq qan ortalyǵy dırektorynyń aıtýynsha, munda qan tapsyratyn donorlar 100% aqysyz qyzmet kórsetedi eken. Aıta keterligi, donorlardyń kópshiligi aýdandarda turatyn bolyp shyqty. Oblysta eldi mekenderge shyǵyp, donor qany qoryn jyl boıy jınaqtaý jolǵa qoıylǵan. Ásirese, Jánibek, Jańaqala, Qaztalov, Aqjaıyq aýdandarynda bizdiń donorlar kóp.
Sońǵy jyldary oblysta jas donorlar qatary kóbeıip keledi deıdi mamandar. Ásirese, jas mólsheri 19-27 jas aralyǵynda joǵary jáne arnaýly oqý ornyndarynda oqıtyn stýdentter jıi donor bola bastapty. «Osy oraıda oblystaǵy barlyq arnaýly jáne JOO basshylary men oqytýshylaryna jastarǵa bilim berip qana qoımaı, olardy qaırymdylyq pen gýmanıstik rýhta tárbıelep otyrǵany úshin alǵys aıtamyz», - deıdi oblystyq qan ortalyǵynyń dırektory.
Qan ortalyǵynyń jumysy jaıly aıtqanda, qaýipsizdik sharalaryna erekshe nazar aýdarmasa bolmaıdy. Osydan biraz jyl buryn Ońtústik Qazaqstanda bolǵan oqıǵa qoǵamda zor dúmpý týǵyzdy. Jazyqsyz sábıler jazylmas SPID dertine shaldyqty.
Ortalyqta qaýipsizdik qatań baqylanady. Donor qanyn nemese onyń komponentterin daıyndaý isi tolyǵymen bir ret qana qoldanylatyn sıstemalar arqyly atqarylady. Donor men retsepıenttiń (naýqastyń) densaýlyǵyna qaýipsizdikti qamtamasyz etý maqsatynda dárigerler birneshe tekseris kezeńin júzege asyrady. Qan ortalyǵynyń zerthanalarynda qan arqyly juǵatyn VICh ınfektsııasy, V jáne S gepatıtteri, saryp pen merezge zerthanalyq saraptama júrgiziledi. Zerthanada tekserilmegen qan naýqasqa quıýǵa jiberilmeıdi. Aıtpaqshy, adam qan ortalyǵynda qan tapsyrǵanda óz densaýlyǵyn teksertip, aqysyz zerthanalyq tekserýden óte alady.
Búginde oblystyq qan ortalyǵy jańa zaman talabyna saı qajetti medıtsınalyq jáne zerthanalyq taldaý júrgizetin qural-jabdyqtarmen jetkilikti qamtylǵan. Donorlarǵa qajetti jaǵdaı tolyq jasalǵan. Donor qanyn zerthanalyq tekserý tolyq apparattandyrylǵan túrde atqarylady. BQO-daǵy qan ortalyǵy kórsetkishteri respýblıka boıynsha aldaǵy qatarda. Ortalyqta jumys isteıtin medıtsına qyzmetkerleri kásibı bilimin shet elder men Qazaqstandaǵy oqý ornyndarynda jetildirgen.
Adam ómirine arashashy bolýǵa nıettenip, óteýsiz qan tapsyrǵysy kelgen árbir jandy qan ortalyǵy qýana qarsy alady. Biraq, donor bolatyn adamnyń jasy 18-den asqan, densaýlyǵy durys ári qolynda tólqujaty bolýy shart. Sonyń ózinde kez-kelgen adam donor bola almaıdy. Óıtkeni, olar qan tapsyrar aldynda dárigerlik jáne zerthanalyq tekserýden ótkiziledi.
Jalpy, mamandar donor bolyp, qan tapsyryp otyrý adamnyń óz densaýlyǵyna da óte paıdaly ekenin aıtady. Qan tapsyrǵanda adamnyń qan aınalý jáne ımmýndyq júıesi jaqsaryp, júrek-tamyr, qaterli isik aýrýlaryna jáne tumaýǵa óte sırek shaldyǵady eken. Eń bastysy, donor óz densaýlyǵyn teksertip, ózge jannyń ómirin saqtap qalady. Donor bar-joǵy 450 ml. qan tapsyrady jáne onyń orny birneshe kún ishinde qalpyna keledi, budan adam aǵzasyna eshqandaı zııan kelmeıdi.
Qazaqstan zańdary boıynsha, tapsyrǵan qany úshin aqy alatyn donorlyq qyzmetke de ruqsat etilgen. Biraq munyń ekinshi jaǵy da bar. Sebebi aqsha úshin qan tapsyratyndar óz paıdasy úshin aýrýyn jasyrýy múmkin ǵoı. Atalmysh qan ortalyǵynda ondaılarǵa muqtajdyq joq. Óteýsiz qan tapsyratyn donorlar qajetti qan mólsherimen tolyq qamtamasyz etip otyr. Dúnıe júzi boıynsha 192 memlekette donorlyq qoldanylsa, sonyń 54-inde qan tapsyrý aqysyz júrgiziledi. Sonyń ishinde Qazaqstan da bar.