Dintaný páni fakýltatıvten mindetti sabaq deńgeıine ótýi kerek -Keńshilik Tyshqan
– Qazaqstanda dinı ekstremızmniń paıda bolý sebebi ne? Din týraly bilimniń azdyǵy basty sebeptiń biri dep aıtýǵa bola ma?
- Iá, árıne. Jalpy din týraly bilimniń azdyǵy, ekstremıstik toptardyń maqsat-mindetterin jete bilmeý el azamattarynyń, sonyń ishinde jastardyń dinde eshqandaı problema joq dep oılap, soǵan kirýine túrtki bolady. Kirip, keıin birtindep boı úırengennen keıin ondaǵy ýaǵyz ben nasıhattardyń yqpalymen aqyryndap qatelikke boı aldyra bastaýy múmkin. Sondyqtan, eń aldymen, árıne, bul jerde din jóninde bilimniń jetispeýi úlken ról oınaıdy dep aıtýǵa tolyq negiz bar.
– Qazaqstandyqtardyń, ásirese jas býynnyń ekstremıstik jáne terrorıstık toptarǵa qosylýynyń aldyn alý úshin ne isteý kerek?
- Bul maqsatta memlekettik deńgeıde qolǵa alynǵan sharalar bar. «Dintaný jáne zaıyrlylyq negizderi» degen pán bar. Bul pán mektepterde jetkilikti deńgeıde oqytylýy kerek jáne oqytylýyn qadaǵalaý qajet. Fakýltatıv dárejesinen mindetti sabaq deńgeıine ótýi kerek. Áıtpese, muǵalimder de, balalar da, mektep basshylyǵy da oǵan múddeli bolmaıdy jáne oqylmaıdy. Bizde joǵary oqý oryndarynyń keıbirinde «dintaný» páni bar. Osy máseleni qolǵa alýymyz kerek. ıAǵnı, jastarmen, mektep bitiretin túlekterdiń dinı saýatyn joǵary deńgeıde qamtamasyz ete almasaq, keıin olardy qoǵam bolyp ustaı almaımyz. Mektep, ýnıversıtet qabyrǵasynan ketkennen keıin olardy qandaı da bir tetikter arqyly dinı-aǵartýshylyq jumysqa tartý óte qıyn. Bul ásirese dinı ekstremıstik toptarǵa kirip ketken azamattarǵa qatysty.
– Adamdardyń ekstremıstik uıymdarǵa bet burýyna rýhanı jetilmeýi sebep bolýy múmkin be? ıAǵnı, adasyp, ómirden óz ornyn taba almaı, nanym-senimi durys qalyptaspaǵan adamdardyń ishindegi «bos keńistikti» sektalar almastyra ala ma sonda?
- Rýhanı jetilý degenimiz – kúrdeli másele. Barlyq adamnyń birdeı rýhanı jetilýi múmkin emes. Qarapaıym adam retinde de ómir súrýge bolady. Óz múddesi bar toptar jastardy rýhanı jetildirmeı, belgili bir shekteýler qoıyp, olarǵa kóp máseleden habardar bolýǵa kedergi keltiredi. Mysaly ımamdardyń ýaǵyzyn tyńdatpaıdy, balamaly kitaptardy oqytqyzbaıdy, ár túrli áleýmettik jeli, teledıdar, ınternet resýrstaryn paıdalandyrmaıdyy, ıaǵnı munyń barlyǵyna tyıym salady.–Adamdardyń óz aınalasynda ǵana tuıyqtalýy azamattardyń ekstremıstik kózqarastarǵa qaraı beıimdelýine yqpal jasaıdy. Adasyp, ómirden óz ornyn taba almaı, nanym-senimi durys qalyptaspaǵan adamdardyń ishindegi bos keńistikti sektalar almastyra almaıdy, árıne. Biraq ol sony «almastyrdym» dep oılaıdy. ıAǵnı, bos keńistikti, ómirdiń mánin túsindirý máselesin sol qundylyqtar arqyly sheship, «tyǵyryqtan shyqtym» dep oılaıdy. Biraq bul problemadan shyǵý emes, kerisinshe bul – sol problemaǵa kirý. Óıtkeni ekstremıstik toptarǵa kirgen, keıin odan shyqqan kóptegen azamat eshqandaı qundylyq almaǵanyn, ýaqytynyń bosqa ketkenin, tipti óz ómirine zııan keltirgenin aıtyp jatyr. Sırııadan kelgen azamattardyń da pikiri osyǵan saıady.
– Durys berilgen bilim adamdy destrýktıvti ıdeologııanyń yqpalynan saqtaıtyn kepil bola ala ma?
- Árıne, durys berilgen bilim adamdy destrýktıvti ıdeologııanyń yqpalynan saqtaı alady. Óıtkeni ol aq pen qarany ajyratady, álemde ne bolyp jatqanynan habardar, ekstremızmniń ne ekenin biledi. Jalpy óziniń ómirdegi mıssııasy ne ekenin, qoǵamdaǵy orny qandaı ekenin biledi. Alǵa qoıǵan maqsaty bar. Mundaı máseleler kóp ról oınaıdy.
- Teris dinı aǵymdardyń jeteginde ketpeý úshin adamǵa qandaı qasıetter qajet?
- Adam quqyǵyn bárinen bıik qoıyp, teris dinı kózqarastarǵa boı aldyrmaý úshin adamda baısaldylyq, izdenimpazdyq, jan-jaqty zerdeleý degen qasıet bolýy kerek. Órkenıetti, quqyqtyq qoǵamda ómir súrip jatqanyn túsinýge tıis. Ol úshin zııaly, zaıyrly bilimdi qosa ıgerýi kerek. Ómirden óz ornyn tabýǵa tyrysýy qajet. Abaıdyń tilimen aıtsaq, «bir kirpish bop qalanýy» kerek. Osy kezde onyń basqa teris máselelermen aınalysýǵa ýaqyty da bolmaıdy.
- Din men memlekettiń qarym-qatynasy jaıly pikirińizdi aıtsańyz...
- Bul jerde bir qaıshylyq bar. Jalpy din isin memleketti basqarý isimen shatastyrmaǵan jón. Óıtkeni memleketti basqarý isi, árıne, basqa. Biraq memleket pen qoǵam dinnen bólinbegen. Sondyqtan qoǵamdaǵy barlyq máselege memleket óziniń sózin aıtyp ne qadaǵalap, baqylap otyrady. Qajet bolsa, retteýi de kerek. Osy bap turǵysynan bizge áli de oılaný kerek. ıAǵnı, din máselesin memlekettik turǵydan retteý, baqylaý, qadaǵalaý jáne memlekettik múddege qaraı beıimdeý degen máselege birtindep kirisýimiz kerek. Menińshe, jastarǵa zaıyrly turǵydan ǵana «din – osy» dep túsindirý jetkiliksiz. ıAǵnı, dástúrli dinı qundylyqtar, onyń tárbıesi, ulttyq qundylyqtar berilmese, jastarǵa keıin rýhanı baǵdar kórsete almaımyz. Óıtkeni dindi ýaǵyz retinde aıtyp, Qudaıdan kelgen buıryq dep dáleldeý arqyly belgili bir toptar bizdiń pozıtsııamyzdy jeńip ketip tur. Sebebi olarda «shynaıylyq» basymyraq. Al bizdiń syrtynan sıpaı, qamshylap túsindirgen dúnıeler jastardyń júregine jetpeıdi. Nege deseńiz, biz zaıyrlymyz, ýaǵyz aıta almaımyz. Sol turǵydan alǵan kezde ekstremıstik toptar men dindi ýaǵyzdaýshy toptarmen salystyrǵanda, bizdiń memlekettiń jeńilip jatqan tusy – osy. Sondyqtan Qazaqstan musylmandar dinı basqarmasynyń áleýetin arttyrý arqyly bul nárseni ornyna qoıýymyz kerek. ıAǵnı, dinı ýaǵyz adamdardy, sonyń ishinde jastar arasyndaǵy rýhanı tárbıeni shynaıylyqqa negizdeı otyryp jetpegen jaǵdaıda, ekstremıstik destrýktıvti toptardyń jeteginde ketý qaýpi basym.
Nazerke Súıindikova