Dinnen izgilikti, dástúrdi kórgen durys – ǵalym
Ádette, mundaı qubylys qoǵamda adamdardyń dinı saýatynyń joqtyǵynan nemese saýatynyń azdyǵynan týyndaıdy. Demek, qoǵamda qazaq úshin tarıhı qalyptasqan dástúrli Islamdy, onyń ishinde Ábý Hanıfa mazhabyn nasıhattaıtyn bilimdi mamandar qajet.
Túrki halyqtarynyń Hanafı mazhabyn tańdaýynda ózindik erekshelik bar. Bul mekteptiń basqa mektepterden ereksheligi halyqtyń mádenıeti men salt-dástúrine qurmetpen qarap, turmysta olardy paıdalanýyna jaǵdaı jasaýy. Sondyqtan da bizdiń dástúrimiz dinmen bite qaınasyp ketken. Eger keıbir dástúrimiz shynymen de Islam qaǵıdattaryna qaıshy kelip jatsa, ony ımamdarymyz eskertip jatady.
Al endi dinı bilimdi shet memleketten oqyp kelgen jastardyń basym kópshiligi dástúrli mazhabtardy qoldaıtyn Islamdy emes, basqa aǵymdardy nasıhattaıdy. Sondaı teris aǵymdardyń biri - salafızm. Salafızm halqymyzdyń dástúrlerin de, Ábý Hanıfa mazhabyn da túbegeıli teriske shyǵarady.
Sharıǵat úkimi boıynsha qaıtqan adamǵa as berýdi alaıyq. Astyń artynan qaıtqan adamnyń rýhyna Quran baǵyshtap, jınalǵan aǵaıyn-týys, kórshi-qolań, jora-joldastarymen birge buryn ótkenderdiń kúnálaryn keshirýin Alladan tileımiz. Al elge berilgen astyń negizgi maqsaty sadaqa retinde qabyldanýy. Berilgen astan keıin qarııalardan bata surap, sosyn Quran oqyp, taǵy alaqan jaıyp, Alladan meıirim men bereke suraý, Quran saýabyn marqumǵa baǵyshtaý bizdiń halyqtyń ǵasyrlar boıyna qalyptasqan dástúri. Bata bergenniń, as qaıtarǵannyń nesi aıyp? As demekshi salafıler dastarhan basynda bet sıpap as ta qaıtarmaıdy. Al Muhammed paıǵambardyń «Duǵa qulshylyqtyń ózegi», – dep aıtty emes pe? Osy sııaqty dástúrlerimizdi salafızm jolyn ustanǵan keıbir jastarymyz joqqa shyǵarýmen álek. Tipti, olardyń keıbiri Qazaqstanǵa shynaıy din - Islam 89-90 jyldary ǵana keldi dep aıtady.
Ulttyq minez-qulyq, salt-dástúr, ómirlik ustanymdar árbir halyq úshin óziniń áleýmettik kúshi men rýhanı nárin joǵaltpaıtyn sarqylmas káýsar bulaq. Óıtkeni, ár halyq óziniń ata-babasy ardaqtaǵan dinin, senimin tarıhı jadynda taptyrmas qundylyqtar retinde qasterleıdi.
Salafılerdiń tapjylmaı qarsy turyp, moıyndaǵylary kelmeıtin kelesi dástúrimiz – kelinniń sálem berýi. Salafızm ıdeologııasy boıynsha kelinniń sálem berýi dinimizde joq degenge keledi. Sóıtip, olar kelinniń sálem salýyn, qulshylyq kezindegi rýkýǵpen (namaz kezinde eńkeıýmen) teńestiredi.
Basqasha aıtqanda, adamnyń tek qana Allanyń aldynda, Allaǵa ǵana ıilýi kerek deıdi olar. Al adam balasynyń aldynda sálem berýine ıslam ruqsat bermeıdi. Olaı jasaý Allaǵa serik qosqan bolyp sanalady eken. Osy qysqa shalbar kıgen salafıler «qysqa» oılaıtyn kórinedi. Kelinniń sálem berýindegi máni jańa úıdiń tabaldyryǵynan attaǵaly turǵan kezdegi sol otaýdyń ıelerine qurmet kórsetýinde.
Dástúrimizdi durys bilmeıtin, ne arnaıy dinı bilimi joq shala saýattylarǵa aıtarym, dinnen izgilikti, dástúrdi kórgen durys. Budan bylaı jastardyń dinı bilimdi elimizdiń dinı oqý oryndarynda bilim alǵany durys dep sanaımyn.
Búgingi tańda elimizde dástúrli ıslam týraly dinı bilim beretin 1 ýnıversıtet, 1 Islam ınstıtýty, 9 medrese bar. Atalǵan oqý oryndary QMDB-nyń bilim ordalary. Dálirek aıtsaq, olar: Nur-Múbarak Egıpet Islam mádenıeti ýnıversıteti, Respýblıkalyq ımamdardyń bilimin jetildirý Islam ınsıtýty, «Ábý Hanıfa» medresesi, «Ábý Bákir Syddyq» medresesi, Aqtóbe medresesi, Astana medresesi, Oral medresesi, Saryaǵash medresesi, «Hıbatýlla Tarazı» medresesi, Úshqońyr (Shamalǵan) medresesi, Shymkent medresesi, Qoja Ahmet Iasaýı atyndaǵy saýat ashý kýrsy, Qaýam ad-Dın ál-Farabı at-Túrkistanı atyndaǵy respýblıkalyq basqa da qarılar daıyndaý ortalyqtary dinı bilim beredi.
Jastar – bizdiń jarqyn bolashaǵymyz, olarǵa jiti kóńil bólý, tárbıeleý – el aǵalary, din qaıratkerleri men ımamdarymyzdyń aldyndaǵy negizgi boryshtary dep bilemin. Jastardyń keleshegi osyǵan baılanysty. Óıtkeni meshitke baratyn halyqtyń basym bóligi jastar. Sondyqtan da shyǵystyq túsiniktegi tárbıe uǵymynyń el bolashaǵyna baǵyt-baǵdar berýdegi mańyzdylyǵy óte joǵary. Ásirese, musylmandyq túsinikte jas urpaqqa ana qursaǵynda jatqannan bastap tárbıe berýge basa nazar aýdarylady.
Jastarymyzdyń san ǵasyrlar boıy qalyptasqan salt-dástúrin umytpaı, qurmet tutyp qadirleýi, adamı qundylyqtardy birinshi orynǵa qoıýy mańyzdy. Dástúrli dinimizde ata-dástúrimizben ushtasyp jatqan adamgershilik qundylyqtar jetip jatyr: bilimge, aqylǵa, jaqsy nıetke, áleýmettik ádilettikke, sonymen qatar adamdardyń quqyǵy men qurmetine erekshe kóńil bólingen.
Ǵarıfolla Esim, fılosofııa ǵylymdarynyń doktory