Dinı radıkalızmniń emi – quqyqtyq saýattylyq
Atap aıtqanda, álemdegi ekstremıstik jáne terrorıstik qozǵalystardyń kúsheıýi men Qazaqstan qoǵamy úshin dástúrli emes, tarıhı tamyry joq túrli baǵyttaǵy, din atyn jamylǵan aǵymdardyń nasıhaty saldarynan dinge senýshi jekelegen azamattar radıkalıster qataryna qosylyp ketý yqtımaly bar. Bul úrdistiń jastar arasynda beleń alýy óte qaýipti bolyp otyr.
Dinı radıkaldyq kózqarastyń paıda bolýynyń basty eki sebebi bar. Birinshisi, dinı sananyń qalyptasyp úlgermeýi dep aıta alamyz. Ekinshisi, Ortalyq Azııa aýmaǵyna syrttan engen dinı radıkalızm ıdeologııalary radıkaldy kózqarastyń paıda bolýyna ákep soqty. Dinı radıkaldy kózqarasty jaqtaýshylar áý bastan ózderiniń agressııashyl is-áreketterimen kózge túsedi. Aldymen olar dinge senýshi basqa azamattardan ulttyq salt-dástúrge saı kelmeıtin kıim kııý úlgisi, júris-turysy sııaqty syrtqy kelbetiniń ózgesheligimen erekshelenedi. Radıkaldanǵan adam dástúrli ulttyq rýhanı qundylyqtardy, qalyptasqan jergilikti dinı tájirıbeni joqqa shyǵaryp, moıyndamaıdy. Onyń bárin «dinge jańashyldyq engizý» dep qabyldaıdy. Sonyń saldarynan radıkaldanǵan azamattar
qoǵamdaǵy áleýmettik-rýhanı, ekonomıkalyq-saıası ómirden baz keship, jat ıdeologııanyń qolshoqparyna aınalyp jatady. Olardyń mundaı áreketteri dástúrli dindi ustanýshy azamattarǵa keri áserin tıgizetini túsinikti. Osyǵan oraı, azamattardyń radıkaldanýyna jeteleıtin faktorlardy anyqtap, olardyń aldyn alý joldaryn qarastyrý qajettiligi týyndap otyr.
Elbasymyz Nursultan Nazarbaev «Elbasymen birge – jańa jetistikterge!» atty 2015 jyly ótken jastar forýmynda radıkalızm qaýipteri men onyń zardaptary týraly sózinde: «Radıkalızm tirshiliktiń birde-bir salasynda paıda ákelmeıdi. Ol tek progresti tejeıdi, keri ıteredi», – dep atap ótti.
Sońǵy kezderi álemde oryn alǵan túrli teraktilerdi saraptap qarasaq, olardyń daıyndyǵy men iske asyrylý deńgeıi, ıdeologııalyq jáne psıhologııalyq negizdemeleri artynda dinı radıkalızm máselesi turǵandyǵyn baıqaımyz. Sondyqtan, qazirgi tańda dinı radıkalızmniń qaýip-qateri memleketti, qoǵamdy jáne árbir azamatty alańdatpaı qoımaıdy.
Dinı radıkalızmge shaldyǵatyndar – qoǵamnan óz ornyn tappaǵan, áleýmettik ortadan shettelgen adamdar. Dinge senýshilerdiń radıkaldanýyna yqpal etýshi kúshterdiń negizgisi – dinı radıkaldy ıdeologııany nasıhattaıtyndar. Dinı radıkaldy
ýaǵyzdardyń yqpalyna tez ilinetinderdiń qatarynda qylmys áleminiń ókilderi de bar. Óıtkeni radıkaldy ýaǵyzshylar memleket bıligi men júıesine syn taǵyp, oǵan balama retinde «áleýmettik ádildik ornaǵan qoǵam» jaıly ýaǵyz júrgizedi. Al qylmystyq álem ókilderi, ásirese temir torǵa qamalǵandar mundaı taqyrypqa kóbirek qyzyǵatyny belgili.
Sondaı tyǵyryqtan shyǵar jol izdegen jekelegen jastar ózin tolǵandyrǵan máseleniń sheshimin dinnen tabamyn dep júrip, din atyn jamylǵan radıkaldy aǵymdardyń jetegine erip ketkenin baıqamaı qalady. Munyń sebebi jastar aınalasyndaǵylarǵa eliktegish keledi, belgili bir toptyń múshesi ne kóshbasshysy bolýǵa talpynady. Olardyń mundaı áreketteri soqyr senimge negizdelgen dinshildikke, ıaǵnı fanatızmge ákelip soǵady. Al soqyr senim dinge senýshini radıkaldanýǵa jeteleıtinin teolog jáne psıholog mamandar aıtýda. Óıtkeni, ondaı adam óziniń dinı ustanymyn ǵana shynaıy din aqıqat dep tanyp, qalǵandaryn bárin adasýda dep oılaıdy. Soǵan oraı, onyń boıynda ózge dinderge jáne dinge senýshilerge degen tózimsiz kózqaras paıda bolady.
Elbasymyz dástúrli din týraly aıta kele, búginde bizdiń halqymyz úshin radıkalızm syndy máseleniń jáne jalǵan dinı aǵymdardyń qoǵamymyzda keri yqpal etetinine nazar aýdardy. Ol óz sózinde
«Jastarymyzdyń bir bóligi ómirge osy jat jalǵan dinı kózqarasty kózsiz qabyldaıdy, óıtkeni, bizdiń qoǵamnyń bir bóliginde shetten kelgen jalǵan dinı áserlerge ımmýnıteti álsiz» ekendigin aıtty. Osyǵan oraı, qazirgi kezde Qazaqstan jastary arasynda ártúrli aqparattyq sharalar ótkizý qolǵa alynyp keledi. Dinı radıkalızm qaýipi týraly túsindirip, taza dinnen aldamysh baǵyttardy aıyra bilýge, jastardyń din týraly saýattylyqtaryn joǵarlatýǵa baǵyttalǵan jastarǵa arnalǵan ártúrli is-sharalar iske asyrylýda.
Dinı radıkalızm qoǵam arasynda qazaq halqynyń dúnıetanymyna jat ıdeologııany taratyp, alaýyzdyq týdyrsa, olardy top-topqa bólip, qoǵamnyń berekesin qashyrsa, elimizdiń ishki dinı ahýalynyń turaqtylyǵy men qaýipsizdigine úlken qater tónýi múmkin. Halyq arasynda «Adasqannyń aıyby joq, qaıtip úıirin tapqan soń» degen sóz bar. Dinı radıkalızmniń emi – dinı jáne zaıyrly quqyqtyq saýattylyq. Osyǵan oraı, deradıkalızatsııalaý is-sharasy qazirgi azamattyq qoǵamda ózekti taqyrypqa aınalyp otyr.
Aıtylǵan máselelerdi sheshýdiń ońtaıly joldaryn tabý úshin memleket pen azamattar dástúrli rýhanı qundylyqtardy, tól mádenıetti, salt-dástúrdi, ulttyq dúnıetanymdy jańǵyrta otyryp, radıkalızmniń kez kelgen túrleri men boı
kórsetýlerine qarsy birtutas shep qurý – ýaqyt talaby. Qoǵamnyń qozǵaýshy kúshteriniń biri bolyp esepteletin dinniń adam men adam, adam men qoǵam arasyndaǵy qarym-qatynasta ózindik orny bar. Jaqsy qasıetimizdi ushtap, ulttyq qundylyqtarymyzǵa qaıshy keletin, qoǵamdaǵy turaqtylyq pen kelisimge, memlekettiń tutastyǵyna keri áser etetin, eldigimizdiń shyrqyn buzatyn dinı radıkalızm sııaqty qasiretten saq bolý – árbir azamattyń abyroıly boryshy.
Berikbol Janaqov, QR MSM DІK ǴZTO Islamdy zertteý bóliminiń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, Nur-Sultan qalasyndaǵy «Áljan ana» meshitiniń naıb ımamy