Dinde shekten shyǵýshylyq joq - dintanýshy
Keıinnen «jyltyraǵannyń barlyǵynyń altyn emes» ekendigine kózimiz jete bastady. Qazaq halqy úshin dástúrli din retinde ıslamnyń qundylyqtary kúndelikti ómirde óz ornyn alǵany belgili. Qazirde osy ejelden halqymyz dáriptep, qurmettegen dinimizge de kúdikpen qaraıtyndárejege jettik. Alǵashqy kezderi din adamdary men dinı kitaptardy kórgende qýana da, qurmetteı qarasaq, qazir úmitimizden kúdigimiz basym boldy.
Buǵan sebep retinde dinı máselelerdi túsiný men ýaǵyzdaýdyń salmaǵy jeńildep, nıeti durysy da, burysy da aınalasyndaǵylardyń barlyǵyn «ózderi túsinetin» dindar retinde kórý talpynysynan týyndap otyrǵany belgili. Árıne keıbir aǵymdardyń saıası astary da joq emes, degenmen, elimizdegi din salasyndaǵy qaıshylyqtardyń basty sebebi dinı dúmshelik. Sonyń saldarynan shekten shyǵýshylyqtar men radıkalızm kórinis taýyp jatyr deýge bolady. Dinniń ishinde de syrtynda da radıkalızm bolmaýy tıis.
Qazirde elimizdegi dinı ahýal árbir sanaly azamatty alańdatady. Osyǵan baılanysty kúndelikti qoǵamdyq qatynastarda dinı ustanymnyń erekshelikteri men ártúrli qyrlary jaryqqa shyǵyp jatyr. Dindi ustanýshylardyń qatary molaıǵan saıyn qoǵamdyq ortada jaǵymdy-jaǵymsyz pikirler týyndap, qarama-qaıshylyqtar, otbasylyq ómirdegi kıkiljińder, dinı túsinikterdegi alshaqtyqtar beleń alýda. Eger, álem elderindegi osy dinı ustanym men qarym-qatynastarǵa baılanysty qaıshylyqtardy nazarǵa alar bolsaq, dinı alaýyzdyq pen bólinýshiliktiń zardaby orasan bolatyndyǵyna kóz jetkizýge bolady.
Islam álemin fatalızm pikiri jaýlap alǵandyǵy shyndyq. Fatalızm pikiriniń jaýlaǵandyǵy sonshalyq adam eger qandaı da bir iste ózine bir paıda beretin bolsa ol qudaıdyń taǵdyryna qarsy kelgeni bolyp sanalǵan. Dinı fatalızm dinı selqostyqtan jáne áreketsizdikten týyndaıdy.
Bul jerde shekten shyǵýshylyqtyń eki qyry bar. Biri shekten tys radıkaldylyq bolsa ekinshi jaǵynda shekten tys nemquraılylyq nemese jaýlastyq. Bul ekeýi de dinde synǵa alynady. Mysaly, múlde úılenýden bas tartý jaratylysqa qaıshylyq bolsa, úıenýdi oıynshyqqa aınaldyrý (qazirgi kezde keıbir aǵymdar qoldanyp júrgen) da shekten shyǵýdyń bir túri bolyp tabylady. Bul dinı dúnıetanymda ıfrat jáne tafrıt uǵymdarymen baıandalady. Tipti qazirgi din máselesinde túsindirý jumystarynda da osy eki máselege urynyp jatady. Bir jaǵynda áıteýir dinı saýatsyzdyqty joıý kerek, qoǵamdaǵy jaǵymsyz qylyqtardyń aldyn alý kerek dep adamdardyń namysyna, abyroıyna tıip dindar bolyn ýaǵyzdaý bolsa, ekinshi jaǵynda zaıyrlylyqty alǵa tartyp dinı qundylyqtarǵa kemstiýshilikpen qarap adamdardyń dinnen bezýine túrtki bolý. Bul jóninde Elbasymyz birinshi jaǵdaıda «dinı fanatızm men dinı dúmshelikter qatar saqtanýymyz kerek» dese, ekinshi jaǵdaıda, óziniń 2050 strategııasynda «Sóıte turyp, men ultty da saqtandyrǵym keledi. Ekstremızmmen kúres áıteýir jazyqtyny izdep tabýǵa aınalyp ketpeýge jáne dinmen kúreske jalǵasyp ketpeýge tıis» dep eskertedi. Olaı bolsa bul kemshilikterdiń ornyn qalaı toltyrýǵa bolady. Eń aldymen bolashaq urpaqty tárbıeleýden bastalýy tıis.
Mektepterde «Dintaný negizderi» oqýlyǵyn, ony oqytý ádistemesin jetildirý. Pándi oqytýdyń basty maqsatyn aıqyndap, sol baǵytta jumys jasaý qajet. «Dintaný negizderi» oqýlyǵyn nemese qosymsha oqý quraldaryn zamanaýı elektrondy oqý quraly túrinde ázirleý durys. Bul oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyryp, taqyrypty tez meńgerýge kómektespek.
Ekinshiden, «Dintaný negizderi» pánin oqytatyn muǵalimder máselesin áli de qarastyrǵan jón. Olardyń dinı saýatyn jetildirý, dinı kózqarasyn aıqyndaý, qazirgi kezdegi dinı ahýalǵa qatysty memlekettik kózqarastardy ıgertý basty másele.
Úshinshiden, álemniń kóptegen memleketi paıdalanyp otyrǵan tájirıbedegideı dindi halyqtyq mádenıetpen ushtastyra otyryp oqytý qajet. Halqymyzdan shyqqan tanymal ǵalymdardyń eńbekterin qosymsha qural retinde paıdalaný tıimdi. Eger dinı ustanymdar, qundylyqtar mádenı qundylyqtarymyzben astarlas oqytylmasa ulttyq, memlekettik tustastyq máselesine kelgende jastardyń jat kózqarasqa erip ketý qaýpi týyndaıdy.
Tórtinshiden, árbir mektep basshylyǵy múmkindiginshe joǵary bilimdi «dintanýshy» mamandardy tartýǵa múddeli bolýy tıis. Sebebi, elimizdiń birqatar joǵary oqý oryndary «dintanýshy» mamandardy ázirleıdi. Olarǵa kóp jaǵdaıda jumysqa ornalasý qıynǵa soǵyp jatady. Olaı bolsa, bul turǵydan qaıshylyq oryn alyp otyr deýge negiz bar. Óıtkeni, bir jaǵynan joǵary oqý ornyn bitirgen «dintanýshy» maman basqa salaǵa jumys izdep ketip jatsa, ekinshi jaǵynan elimiz boıynsha «dintanýshy» mamandarǵa degen suranys óte joǵary. Osy máseleni jolǵa qoıý qajet.
Besinshiden, «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» zańnyń 3-babynyń 4-tarmaǵynda kórsetilgenindeı, QR-da bilim berý men tárbıeleý júıesi, dinı bilim berý uıymdaryn qospaǵanda, din men dinı birlestikterden bólingen jáne zaıyrly sıpatta bolady. Degenmen memleket jergilikti din qyzmetkerleriniń bilimin jetildirýge, dinı bilim berý máselesiniń sapasyn arttyrýǵa yqpaldasýy tıis.
Qoryta aıtqanda kóptegen arazdyqtar men dushpandyqtardyń basty sebebi retinde dinı radıkalızm, dinı dúmshelik, dindi tolyq túsinbeýdi aıtýǵa bolady. Sondyqtan dindi ustanýshylar dinniń tek syrtqy sharttaryn ǵana emes, rýhanı kemeldik qaǵıdalaryn, adamgershilik ustyndaryn da qatar meńgergeni durys.
Eger qandaı da dinniń ókili bolmasyn ózin jaratýshysynyń súıikti pendesi bolýyn qalasa, sol jaratýshysy jaratqan barlyq adamzat ataýlyǵa, olardyń senimderine, tipti álemge qurmetpen qaraýy qajettigin túsinýi tıis. Al din ataýlynyń barlyǵy arazdastyrýǵa, soǵystyrýǵa emes, beıbitshilikti ornatýǵa kelgendigin eshbir dinniń ókili joqqa shyǵarmaıdy.
«El bolamyn deseń besigińdi túze» degendeı, jastardyń, óskeleń urpaqtyń ımandy, parasatty bolyp tárbıelenýi jáne dinı salaǵa bet burǵan azamattarymyzdyń bilimdi bolýynyń elimizdiń táýelsizdiginiń baıandy bolýy men qaýipsizdigin qamtamasyz etýdegi orny erekshe ekendigin nazarda ustap, árbir maman óz salasynda paıdaly bolýǵa talpynýy qajet.
Keńshilik Tyshqan, L.N. Gýmılev atyndaǵy EUÝ Dintaný kafedrasynyń dotsenti, fılosofııa ǵylymdarynyń kandıdaty.