Destrýktıvti aǵymǵa tartatyn adamnyń psıhologııalyq portreti qandaı
- Búginde búkil álemde beleń alyp kele jatqan problemalardyń biri – terrorızm jáne ekstremıstik aǵymdardyń paıda bolýy. Osyndaı aǵymdardyń qaramaǵyna túsken adamdardy birden anyqtaýǵa bola ma? Onyń qandaı krıterııleri bar?
- Búginde ekstremıstik pıǵyldaǵy adamdardy syrtqy kelbetinen ajyratý ońaı emes. Negizinde adam qandaı bolmasyn áleýmettik toptarǵa jatatynyn bildirý úshin, óziniń «menin» sezdirý úshin syrt kelbetin ózgertetini ras. Keıde ol protest retinde kórinis tabady. Biraq, ókinishke oraı, Reseıde Nord-Ost teatrynda bolǵan terrorıstik aktiden soń reseılik psıhologtar myna máselege dabyl qaqty. Onda shahıdtardyń rólin atqarǵan áıelder kóbinese mını beldemshe kıip, shashtaryn saryǵa boıap shyqqan. Olardyń terrorıstik topqa múshe ekenin anyqtaý óte qıyn boldy. Sondyqtan, qazir kópshiligi óziniń radıkaldy ustanymyn syrtqy kelbetimen jasyratyn boldy. Biraq, olarmen tildeskende, sózderine analız jasaǵan kezde oılarynyń radıkaldy baǵytta ekenin ańǵarýǵa bolady. Buryn ashyq, jarqyn bolǵan adam kenetten tuıyqtala bastaıdy. Buryn aralasatyn ortasynan shet qalady. Aınalysyp kelgen súıikti isi de ony qyzyqtyrmaıtyn bolady. Onyń ıdeıalyq ustanymy ózgeredi. Kóp jaǵdaıda osy ıdeıanyń negizinde agressııa, qarsylyq bolady. Kez kelgen dástúrli dinde agressııa joq. Olardyń barlyǵy birlikke shaqyrady. Adamdy dinine, ultyna, násiline qarap alalamaıdy.
- Bul aǵymnyń arbaýyna túsken adamdy raıynan qaıtarýǵa bola ma?
- Bunyń barlyǵy adamnyń ózine baılanysty. Radıkaldy baǵytqa túserde onyń aldynda túrli motıvatsııa bolýy múmkin. Sebebi tym kóp. Qazir Qazaqstanda ekstremıstik toptardyń qatarynda bolǵandardy ońaltý ortalyqtary ashyldy. Bul ortalyqtarda bilikti ımamdar, psıhologtar, dintanýshylar psıhokorrektsııalyq jumys jasaıdy. Keıbir adamdardy týra jolǵa salý tez bolsa, keıbirine jyldap ýaqyt jumsalady.
- Olar bul toptardyń tuzaǵyna qalaı túsedi? Qandaı psıhologııalyq shabýyldar jasalýy múmkin?
- Psıhologııa boıynsha adamdar qoǵamǵa qabyldaný úshin, ómirdi ózgertý úshin, merkantıldi maqsatpen, bireýge birdeme dáleldeý úshin topqa birige bastaıdy. Bul, adammen sóılesý kezinde anyqtalady. Kóp jaǵdaıda olar ózderiniń aldanǵanyn kesh biledi. Adamdar destrýktıvti aǵymnyń aldaýyna túskenin uǵynǵanda qatty kóńilderi qalyp, kúızeliske túsýi múmkin. Tipti, munyń arty óz-ózine qol salýǵa aparady. Mundaı oqıǵalar praktıkada boldy. Keı adamdarda qarjylyq qıyndyqtan shyǵý maqsat bolady. Bul ortada adamdardy mahabbatpen bombalaý degen tehnologııa qoldanylady. Adamǵa shekten tys qamqorlyq kórsetip, qal-jaǵdaıyn surap, barynsha mahabbatyn bildiredi. Qoǵamnan alastatylǵan keıbir qylmyskerler de osyndaı tuzaqqa túsedi. Adam ózin osy ortada yńǵaıly sezine bastaıdy.
- Kóptegen jastarymyz áleýmettik jeli arqyly ekstremısterdiń qarmaǵyna túsip jatady. Destrýktıvti aǵymǵa tartatyn adamnyń psıhologııalyq portreti qandaı bolatynyn jastarymyzǵa aıtyp berseńiz.
- Ol únemi meıirimdi, qaıyrymdy, qaı kezde de kómekke keletin adam. Ol siz izdegen barlyq saýalǵa jaýap beredi. Aıaq astynan sizge qamqorlyq kórsetip, jaǵdaıyńyzdy oılaı bastaǵan adamnan qaýiptený kerek.
- Soqyr senimniń jetegine ergenniń kesirinen temir tordyń ar jaǵynda otyrǵan azamattardy psıhologııalyq ońaltý boıynsha qandaı jumystar atqarylyp jatyr?
- Búginde osy baǵytta Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrliginiń bastamasymen aýqymdy jumys atqarylyp jatyr. Onyń ishinde ımamdardyń, teologtardyń, psıhologtardyń korrektsııalyq jumystaryn aıtyp ótý kerek. Tipti ol azamattar túrmeden jazasyn ótep shyqqan soń da memlekettiń baqylaýynda bolady. Arnaıy ońaltý ortalyqtary bar. Olardy zaıyrly qoǵamdyq ortaǵa beıimdeýge bolady. Durys pen burysty ajyrata bilý úshin túrli psıhologııalyq tásil qoldanylady. Kez kelgen dástúrli din adamzatty meıirimge, teńdikke shaqyrady. Onyń ishinde ıslam dini de «salıam» – «beıbitshilik» degen sózden shyqqan.
- 2010 jyldan beri elimizde birqatar terrorıstik akti bolǵany belgili. Sońǵy 3 jylda Qazaqstanda dinı ahýal birshama turaqtanǵany ras. Elimiz bul oqıǵalardan qandaı tájirıbe aldy?
- Ia, eń aldymen, ıdeologııalyq jumys durys jolǵa qoıyldy. QR Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi, jergilikti Qoǵamdyq damý basqarmalarymen, ımamdarmen, teologtarmen, dintanýshylarmen jáne qoǵammen birigip, bul problemaǵa tosqaýyl qoıa bastady. Bálkim, bul sonyń arqasy shyǵar. 2010 jyldan beri 5 jylda Qazaqstanda 14 terakt bolǵan. Onyń kesirinen 50 adam jaraqat alyp, 90 adam kóz jumdy. Olardyń arasynda beıbit turǵyndar, terrorıster, polıtsııa qyzmetkerleri bar. Ia, Qazaqstan terrorızm degendi basynan ótkerip kórdi. Bul, biz úshin tájirıbe bolmaq. Bul qubylysqa daıyn bolý eshqashan múmkin emes.
- Áńgimeńizge rahmet!