Demografııa ahýaly: Sábı óliminiń statıstıkasy jaqsara ma
Sońǵy jyldary TMD elderiniń ishinde sábı óliminiń tirkelýi boıynsha Qazaqstan aldyńǵy qatardan túspeı keledi. Sábıdiń dúnıege kelý derekteri óskenimen, olardyń shetinep ketý kórinisteri kóbeıip kele jatqany alańdatady. Statıstıkaǵa shaqsaq, bala týý kórsetkishi eki paıyzǵa artsa, tıisinshe sábı ólimi bir paıyzǵa kóbeıgen. Bul derek eldiń demografııalyq ahýalyn kórsetse kerek.
Sonymen, 1 jasqa tolmaǵan sábı ólimine kim kináli? Qoǵamnyń qorǵasyndaı aýyr saýalyna birjaqty jaýap qaıtarý qıyn. QazAqparat tilshisi Ashyq Úkimettegi derek-dáıekterdi jiktep, jaǵdaıdyń sebep-saldaryn anyqtap kórdi.
Ana men bala ólimi: másele Memleket basshysynyń nazarynda 2020 jyldyń mamyr aıynda QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Ana men balany qorǵaý máselesine qatysty zańǵa qol qoıdy.
«Ana men balany qorǵaý, onkologııalyq, kardıologııalyq, pýlmonologııalyq jáne medıtsınalyq kómektiń basqa da túrlerin kórsetý – el aldyndaǵy mindetimiz. Ákimderdi, jalpy Úkimetti bul mindetten eshkim bosatqan joq. Prezıdent Ákimshiligine osy máseleni baqylaýǵa alýdy tapsyramyn», - dep jazdy Qasym-Jomart Toqaev Twtter-degi paraqshasynda.
Rasymen, ana men sábı densaýlyǵy elimizdiń demografııalyq, ekonomıkalyq, eńbek, áleýmettik áleýetiniń negizin qalyptastyrady. Sondyqtan sábı densaýlyǵyn qorǵaý – eldiń densaýlyq saqtaý júıesiniń basym baǵyttarynyń biri.
2019 jyly elimizde náreste ólimin azaıtý boıynsha 2019-2021 jyldarǵa arnalǵan memlekettik jospardy bekitti. Josparda densaýlyq saqtaý salasyndaǵy negizgi baǵyttar kórsetilgen:
• balalarǵa kómek kórsetetin medıtsınalyq uıymdardyń ınfraqurylymyn jáne jaraqtandyrylýyn jaqsartý;
• kadrlyq áleýetti nyǵaıtý;
• tuqym qýalaıtyn aýrýlardyń prenataldyq saraptamasyn jetildirý;
• sábılerge turaqty medıtsınalyq kómek uıymdastyrý;
• densaýlyq saqtaý máseleleri boıynsha halyqtyń habardarlyǵyn arttyrý.
Mine, oblystardaǵy densalyq saqtaý basqarmalary atalǵan baǵyttardy negizge alyp jumys isteıdi. Biraq, tıisti sharalar Aqmola, Almaty, Qostanaı, Mańǵystaý jáne Soltústik Qazaqstan oblystarynda ótkizilmegen. Ásirese, osy óńirlerde prenataldy ınvazıvti dıagnostıka jáne sapaly tsıtogenetıkalyq saraptaý júrgizilmegen. Jergilikti bıýdjet qarajatynan Atyraý, Jambyl, Qaraǵandy, Qostanaı, Qyzylorda, Mańǵystaý, Pavlodar oblystarynda saraptamalyq klasty ÝDZ apparaty satyp alynbady. Respýblıkalyq densaýlyq saqtaýdy damytý ortalyǵynyń bas dırektory Aınur Aıyphanovanyń málimetinshe, 2019 jyldyń 7 aıynda Jambyl oblysy (80,5%) men Batys Qazaqstan oblysynda (81,6%) jospar eń tómen paıyzǵa oryndalǵan.
Qazir elimizdiń barlyq óńirinde tıimdi perınataldy kómekti engizý boıynsha oqytý ortalyqtary jumys istep jatyr. Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń tapsyrmasymen óńirler perınataldy kómek kórsetýdiń biregeı tásilderin qoldanyp, 300-den astam emhanalyq hattamalardy halyqaralyq standarttarǵa sáıkestendirdi. Medıtsına qyzmetkerleri oqytylyp, JOO-da oqý jáne jumys baǵdarlamalary ózgertildi. Alaıda, oqytý ortalyqtarynyń jumysy da, tıisti bilim alǵan mamandar da jaǵymsyz statıstıkany azaıtýǵa sep bolmaı tur. Memleket basshysynyń zań qabyldaýyna óńirlerdegi jaǵdaıdyń jaqsarmaýy sebep.
Óńirlerdegi jumys ónimde me?
Ashyq úkimettiń derekterine súıensek, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń Statıstıka komıteti 2020 jyly (derek 29 sáýirde jańartyldy) elimizde 1 jasqa tolmaǵan 3360 sábıdiń ólimin tirkedi.
Óńirlerge toqtalsaq, Túrkistan oblysynda 471 sábı, Almaty oblysynda 384 sábı jasqa jetpeı kóz jumǵan. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi bul derektiń óńirlerdiń halyq sanyna shaqqanda esepteletinin eske salady.
Osy turǵyda Qostanaı oblysyndaǵy sábı óliminiń sebepterine erekshe nazar aýdarýǵa bolady. Astyqty aımaqta 2020 jyly 110 bala ómirden ótti.
Aıta keterligi Qostanaı oblysynda náreste ólim-jitiminiń negizgi sebebi – perınataldyq kezeńde paıda bolatyn jaǵdaılar. Ashyq úkimettiń dereginshe óńirde týa bitken aýytqýlardan – 19, tynys organdary aýrýlarynan – 9, jazataıym jaǵdaıdan, ýlanýdan jáne jaraqattan – 9, al perınataldyq kezeńde 65 náreste qaıtys boldy. ıAǵnı, Qostanaılyq dárigerlerdiń alańdaıtyn máselesi bar. Perınataldyq kezeńde kóz jumǵan sábılerdiń sany nege kóp? Bul suraqty oblystyq densaýlyq saqtaý basqarmasyna joldadyq.
Basqarmanyń baspasóz qyzmetinen alynǵan málimetke súıensek, óńirdegi sábı óliminiń sebepterine týa bitken aqaýlar, shala týylý jáne jazataıym oqıǵalar kiredi. Qazir ólim-jitim jaǵdaılarynyń aldyn alý úshin keshendi jumystar júrgizilýde.
«Eń áýeli mamandarymyzdyń respýblıkalyq jetekshi klınıkalarda biliktiligin arttyrýǵa jaǵdaı jasalady. Emdeýdi ýaqtyly jasaý úshin statsıonarlardaǵy «aýyr» balalarǵa kúndelikti monıtorıng belgilengen. Sábı óliminiń ár jaǵdaıyna taldaý júrgiziledi jáne perınataldyq kútim jetildiriledi. Bosandyrý jáne bala qyzmeti úshin 798 mln teńgege medıtsınalyq jabdyqtar satyp alyndy. Onyń ishinde MRT, rentgen, fetaldyq monıtor, EKG, perfýzorlar, ınfýzomattar, akýsherlik kereýetter bar. Respýblıkalyq bıýdjet esebinen oblystyq balalar aýrýhanasynyń ǵımarattaryna 1,3 mlrd. teńge somasyna kúrdeli jóndeý júrgizilýde. 600-den astam balaǵa qyzmet kórsetetin 50 ońaltý ortalyǵy ashyldy. Bul maqsatqa 173,6 mln teńge baǵyttaldy», delingen vedomstvonyń bizge joldaǵan jaýap hatynda.
Qostanaı oblysy 2021 jyly jańa týǵan nárestelerdegi aýytqýlardy erte anyqtaý úshin katamnestıkalyq kabınetter ashpaq. Osy tusta bir suraq týyndaıdy: shala týǵan balalardy emdeıtin katamnestıkalyq kabınette jumys isteıtin mamandar qaıdan tabylady? Jergilikti atqarýshy bılik bul máseleni de ońtaıly sheshedi-mis. Óńirge basqa jaqtan mamandar tartý boıynsha belsendi jumys qolǵa alynady. Tıisinshe, aýylǵa kelgen dárigerlerdiń árqaısysyna jergilikti bıýdjetten 1,5 mln teńge, qalalyq jerdegilerge 1 mln teńgeden kóterme aqy tólendi.
Alaıda bul áleýmettik sharalardyń bári aldaǵy jyldardyń enshisinde. Týrasyn aıtaıyq, qaǵaz júzinde bári durys bolǵanymen naqty iske kelgende kórsetkish kóńil kónshitpeıdi.
«Úsh táýlikten soń baladan aıyrylyp qaldyq»
Perınataldyq kezeń – sábıdiń ana qursaǵyndaǵy 28 aptasynan bastalatyn jáne týǵannan keıingi 7 táýlik aralyǵyndaǵy ómir súrý ýaqyty. Balasynan osy kezeńde aıyrylyp qalǵan analardyń biri – Arqalyq qalasynyń turǵyny Aısara Sándibekqyzy (aty-jóni ózgertildi – avt.) Aısara sábıin 2020 jyldyń 4 shildesi kúni ómirge ákelgen. Jas otbasynyń qýanyshy kópke sozylǵan joq.
«3 táýlikten soń balamyzdan aıyrylyp qalamyz dep oılamadyq. 7 shilde kúni qaıtys bolý aktilerin tirkeý paraǵyn qolyma ustatty. Qorǵansyz adamnyń kúnin keship qalasyń. Eńse tiktep, es jıǵan soń oılanasyń ǵoı. Nege bulaı boldy? Nege balamdy aman saqtap qalmady? Kókeıde kóptegen suraqtar qaldy. Elimizdegi pandemııamen baılanystyrsaq, endi birde ýaqytynan buryn týylýynan dep oıladyq. Dárigerlerdi de kinálaı almaısyń, ózime de kiná taqqym kelmeıdi. Medıtsınanyń damyǵan zamanynda adam ómirin saqtap qalatyn sharalardyń bolmaıtyny qynjyltady. Bálkim, kiná ózimnen bolar. Artyq sóz aıtqym kelmeıdi. Qoldan keletini – boljaý ǵana. Keleshekke úmitpen qaraımyz», - deıdi jas ana.
Aısara Sándibekqyzynyń basyndaǵy jaǵdaı qostanaılyq taǵy 64 ananyń basynan ótti. 1 jasqa deıingi náresteler óliminiń kóbeıýine júktilik kezeńderinde paıda bolatyn aýrýlar sebep bolyp otyr deıdi mamandar.
Oblysqa belgili gınekolog-dáriger Darıǵa Medetovanyń aıtýynsha, mundaı jaǵdaılardy birneshe baǵytqa jikteýge bolady.
«Aldymen osy perınataldyq kezeńniń ne ekenin túsiný kerek. Bul – júktilik kezinde paıda bolatyn aqaýlar. Bala anasynyń qursaǵynda jatqanda paıda bolǵan aýytqýlardyń kesirinen keıin osyndaı jaǵdaıǵa ushyraıdy. Máselen, jatyrǵa ınfektsııa tússe, tikeleı balanyń densaýlyǵyna áser etedi. Náresteniń ýaqytynan buryn týylýy nemese shetinep ketýi osyǵan baılanysty. Uryq damýynyń týabitti kemistikterin ýaqytyly anyqtaý úshin perzenthanalarda genetıkalyq jáne ýltradybystyq skrınıng jasalady. Júktilik bastalǵanǵa deıin de, júktilik kezinde de mindetti túrde dáriger keńesine júginý qajet. Aýyldyq jerlerde ýaqyt tapshylyǵyn alǵa tartyp, dárigerge kórinýdi ekinshi planǵa syrǵyta salady. Júktilikke beıqam qaraý qaıǵyly jaǵdaılarǵa ushyratýy múmkin ekenin este saqtaǵan durys», - deıdi dáriger.
Darıǵa Medetova júktilikti josparlaǵan ár anaǵa aldymen tolyq tekseristen ótýi kerektigin aıtady. Josparǵa sáıkes, jynys joldaryn teksertip, ınfektsııalyq nemese týabitti aýrýlardy zerttep, emdelýdi bastaǵan durys.
«Qazir dárigerlerge kiná arta salý ońaı. Ana densaýlyǵynyń jaǵdaıy tek aq halattylarǵa baılanysty emes. Jynys joldarynyń aýrýlary kóp bolady. Onyń jeńil jáne aýyr túrlerin dáriger anyqtaıdy. Ýaqytyly tekserilý – bolashaq ananyń mindeti. Bul tandem iske assa ǵana deni saý urpaq dúnıege keledi. Sol sebepti dáriger keńesine únemi qulaq asý qajet», - dep esepteıdi gınekolog.
Halyq sanyn kóbeıtýdiń mańyzdy joly – tabıǵı ósim. Bul ósim joǵary bolý úshin analarǵa jasalatyn kómek, medıtsınalyq járdem jáne áleýmettik járdemaqylar kólemi de artýy tıis. Jańa tehnologııa jetistikteriniń arqasynda qursaqtaǵy nárestede paıda bolǵan patologııany anyqtap, ony emdeýge, tipti operatsııa jasaýǵa múmkindik týdy. Alaıda keı aımaqtarda sapaly mamandardyń jetispeýinen ota jasaıtyn qurylǵylarǵa suranys tómendegen. Qazaqstandaǵy náreste ólimin azaıtý boıynsha 2019-2021 jyldarǵa arnalǵan memlekettik josparda medıtsınalyq uıymdardyń ınfraqurylymyn jaqsartý negizgi mindet sanalady. Sol sebepti ár oblystyń basshylyǵy ana men bala ólimin azaıtý úshin jasalyp jatqan sharalardyń sapasyn arttyrsa, demografııanyń ósimine aıtarlyqtaı áser eteri anyq. Bıýdjet tarapynan bolmasa da, jeke ınvestorlardyń qarjysyna medıtsına uıymdarynyń bazasyn jańǵyrtýǵa múmkindik bar. Máselen, Eurasian Resources Group Qostanaı oblysyndaǵy áleýmettik mańyzdy jobalardy qarjylandyrý kólemin ulǵaıtty. Eýrazııalyq top 15 jyl boıy ózderiniń kásiporyndary ornalasqan Aqtóbe, Qostanaı men Pavlodar oblysynyń ákimdikterimen aımaqtaǵy áleýmettik mańyzdy jobalardy júzege asyrý jóninde memorandýmdar jasasyp kele jatyr. Áleýmettik jobalardyń arasynda medıtsına áleýetine, onyń ishinde perınatalogııa salasyna ekpin túsirilse, kóp nársede utar edik. Sol kezde qoǵamnyń qorǵasyndaı aýyr saýalyna aınalǵan sábı ólimine biraz jaýap tabylary sózsiz.