Darhan Káletaev: Prezıdent Joldaýy – syn-qaterlerge jan-jaqty jaýap
Prezıdent Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń Joldaýy pandemııadan keıingi Qazaqstan kelbetin sıpattady deýge bolady. Qazir búkil halyqaralyq qaýymdastyqty aldaǵy ýaqytta ne bolatyny, memleket arasyndaǵy qatynastar qandaı bolatyny, saýda, kólik, týrızm salasy qalaı damıtyny týraly suraqtar alańdatady.
2008 jyldan bastap Qazaqstan osyndaı daǵdarystarǵa beıimdelip, sabaq alýǵa jáne qıyndyqtardy múmkindikke aınaldyrýdy úırendi. Degenmen, bul jolǵy jaǵdaı buryn-sońdy bolmaǵan. Pandemııa zamanaýı qoǵamnyń eń ózekti salalaryna áser etip, atap aıtqanda – baılanysty, ózara qarym-qatynasty buza bastady. Adamzat eń mańyzdy nárseni joǵaltýy múmkin – bul adamdardyń bir-birimen baılanysy.
Buryn daǵdarystar týraly aıtqan kezde jańa orta ǵasyrlarǵa qaıta oralý qaýpin (new middle ages) meńzeıtin bolsaq, qazirgi ýaqyttaǵy daǵdarys týraly aıtqanda álem jańa ejelgi álemge, tipti tarıhqa deıingi dáýirge qaıta oralýy múmkin ekenin meńzeımiz. Árbir memleket, ulttyq ekonomıka ómir súrýdiń eń tómengi standarttaryn, ıaǵnı tamaqtanýdy qamtamasyz etýge ǵana qaýqarly bolyp qalýy múmkin.
Alaıda ekonomıkalyq quldyraýdyń tarıhı deńgeıleri halyqtyń tólem qabiletiniń tómendeýine ákeledi. Sonymen qatar, azyq-túlik, tamaq – tirshiliktiń kózi retinde kún ótken saıyn qundy bola túsýde.
Uzaq merzimdi ózin-ózi oqshaýlaý rejımi, dúnıejúzilik soǵystar dáýirinen beri umytylyp ketken karantın narazylyqtyń ósýine, turaqty kúızelis jaǵdaıynda júrgen halyqtyń psıhologııalyq kúıiniń nasharlaýyna ákeldi.
Bilim, áleýmettik qamsyzdandyrý sııaqty áleýmettik ınfraqurylymǵa júkteme artty.
Osyǵan baılanysty Qasym-Jomart Toqaevtyń Joldaýy – týyndaǵan syn-qaterlerge jan-jaqty jaýap berý deýge bolady.
Birinshiden, bul memlekettiń retteýshi fýnktsııalaryn qaıta qaraý. Memleket ózin qaqpashydan, tártip saqshysynan, salyq jınaýshydan qaýiptiń aldyn alatyn tetikke aınaldyrýy kerek. Memleket – motıvator.
Memlekettik qyzmetkerler – maqsatty túrde halyqtyń ómirin tsıfrlandyrýǵa emes, strategııalyq maqsattarǵa jumys isteıtin mıssıonerler bolyp sanalady. Salyq zańnamasy – bul memlekettiń damýyn yntalandyratyn, Qazaqstandy jetistikke jetken qoǵamǵa aınaldyratyn negizgi qural.
Ekinshiden, bizge tarıhı strategııalyq artyqshylyqtarymyzdy damytatyn kez keldi. Olar bar jáne olar barlyq resýrstardy osy baǵyttarǵa jumyldyra otyryp, naqty anyqtalýy kerek.
Bul aýylsharýashylyq óndirisi, óńdeý ónerkásibi, metallýrgııa, medıtsına, farmatsevtıka, hımııa, metallýrgııa, mashına jasaý. Sonymen qatar, tranzıttik áleýet, damyǵan adam kapıtaly.
Úshinshiden, Joldaýda memlekettik apparattyń naqty ózgerýi kerektigi aıtyldy. Mınıstrlikterde bir adam basqarý júıesin qalpyna keltiriledi jáne mınıstrlikterdi saıası mınıstr men ákimshilik jaýapty hatshy basqaratyn kezeń aıaqtalady.
Sonymen qatar, jeke memlekettik basqarý organy deńgeıinde memlekettik strategııalyq josparlaý men reformalar júıesi qalpyna keltirildi. Tıisti agenttiktiń qurylýy Ulttyq ekonomıka mınıstrligi úshin «besinshi dóńgelektiń» ornyna strategııalyq josparlaýdy praktıkalyq arnaǵa aınaldyrady.
Osylaısha, Qazaqstan júıelik reformalardyń jańa kezeńine qadam basyp otyr. Ótken jyldary Qazaqstan bir orynda turmaı, birqatar qaıta qurýlar júrgizdi. Bes ınstıtýtsıonaldyq reforma, 100 naqty qadam. Azamattarǵa arnalǵan úkimet, «Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasy, bilim berýdi damytý, densaýlyq saqtaý, ındýstrıaldy-ınnovatsııalyq damý. Osynyń bári eldiń ozyq pozıtsııalarǵa, sonyń ishinde álemniń damyǵan 50 eliniń qataryna kirýin qamtamasyz etti. Qazaqstan BUU-nyń áleýmettik kún tártibine - 2030 turaqty damý maqsattaryna qosyldy.
Damýdyń negizgi faktorynyń biri – elorda. Ol ınvestıtsııa, áleýmettik jáne saıası kommýnıkatsııalardy tartý quralyna aınaldy. Bul jerde Nazarbaev Ýnıversıteti, EXPO, Nazarbaev zııatkerlik mektebi, «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy sııaqty forvardtyq jobalar júzege asty. Josparlaýdyń jańa deńgeıine shyǵýǵa múmkindik beretin iri jobalardyń mańyzdy bóligi jınaqtaldy.
Sondaı-aq, alǵa qaraı jyljý úshin kóp kúsh, shyǵarmashylyq kúsh-qýat, jastardyń kóbirek qatysýy jáne múddeler turǵysynan túpkilikti nátıjege nazar aýdaratyn áleýmettik toptar qajet. Endigi jastar – «jańǵyrý kezeńindegi» urpaq.
Bul – postmodernızatsııa býyny, olar úshin ózin-ózi damytý, utqyrlyq, belsendilik, qarym-qatynas múmkindigi sııaqty múldem jańa qundylyqtar mańyzdy. Mundaı jaǵdaıda memleket jastardyń yrqyna beıimdele alýy, ashyq bola túsýi kerek,sonymen qatar saıasatkerler men qoǵam arasyndaǵy qashyqtyq azaıýy kerek. Biz narazylyq kórinisterine tózimdilikpen qaraýymyz kerek. Saılaý básekelestikke toly bola túspek.
Sondyqtan Elbasynyń 1 qyrkúıektegi Joldaýy - bul is júzinde Qazaqstannyń pandemııadan keıingi álemge ótýi, qazirgi zamannyń syn-qaterlerine sáıkes keletin jáne olarǵa jaýap beretin jańa ekonomıka qurý jónindegi is-qımyl baǵdarlamasy.
Ulttyq ıdeologııaǵa meılinshe muqııat bolý, memlekettik tildiń damýyn kúsheıtý qajet bolady, ıaǵnı jalpy ulttyq erekshelikterin tıisti mazmunmen nyǵaıtý úshin jumys isteý kerek. Bul eldiń tanylýyn ǵana emes, brendıngin qamtamasyz etedi. Mádenı sıpattamalar, óziniń eńbegin kórsetý múmkindigi – búginde ekonomıkanyń sanaty bolyp sanalady jáne ony naqty ınvestıtsııaǵa aınaldyrýǵa bolady.
Syrtqy saıasat salasynda Eýropada da, Azııada da damyǵan qoǵamdarǵa tán damýshy demokratııa, saıası jáne áleýmettik qundylyqtar jolymen júrýdi jalǵastyrý úshin Qazaqstan úshin qatynastardyń qajetti tepe-teńdigin qamtamasyz etý mańyzdy.
Prezıdenttiń Joldaýy óte mańyzdy, óıtkeni ol aldaǵy kezeńdegi Qazaqstannyń saıası damýynyń kún tártibin anyqtaýǵa múmkindik beredi. Alda parlament saılaýy ótedi. Saılaý men saılaý júıesi elderdiń saıası, tipti geosaıası damýyn eki jaqqa tartýshyǵa qalaı aınalatynyn baıqaımyz.
Kóbine bul úkimettiń álemdik tendentsııalardy júıelemegeni, qaýip-qaterlerge qarsy tetikterdi jasamaǵany úshin oryn alady. Burynǵy jeńisterdiń jetistikterine súıenip, úrdisterdi baǵdarlaý qazirgi jaǵdaıda óte qaýipti. Únemi sergek, jyldam bolý kerek.
Keler jyly Táýelsizdik alǵanymyzǵa 30 jyl bolady, bul – bizge berile salǵan nárse emes, bul – únemi ózińdi damytyp otyrýǵa sebep bolatyn úrdis.
Elbasynyń joldaýy osy ıdeologııanyń baǵdary, memleket pen qoǵam úshin jahandyq daýyl aıasynda shamshyraq retinde qyzmet etedi.