Darhan Káletaev: Prezıdent bastamalary elimizdegi tarıh pen rýhanııat damýynyń jańa belesine jol ashady

ASTANA. QazAqparat - Qoǵamdyq damý mınıstri Darhan Káletaev Elbasynyń «Uly dala­nyń jeti qyry» maqalasyna qatysty óz pikirin bildirdi, dep jazady Egemen Qazaqstan.

Belgili ǵalym, ornıtolog, Pýlıttser syılyǵynyń ıe­geri Djared Daımond óziniń «Qarý-jaraqtar, mıkrobtar men sharbolat» atty kitabynda bir ta­ǵy­lymdy tujyrym jasaıdy. «Órkenıet Batys Eýrazııadan bas­talyp, Batys Eýrazııamen bit­peıdi. Bizdiń dáýirimizge deıin­gi úshinshi myńjyldyqta-aq Eýra­zııanyń óne boıynda, ózge qur­lyq­tarda jazba mádenıetimen qatar ortalyqtandyrylǵan saıa­sı bılik, qalalar men óndiris, qol­ǵa úıretilgen úı janýarlary,  metall qarý-jaraq pen eńbek qu­ral­dary bolǵan».

Dúnıejúzi ǵa­lymdary osy aqıqatty bir aýyz­dan maquldap otyr. 22.11.2018 237 Facebook Twitter Google+ Pinterest Vkontakte Telegram Elbasymyz Nursultan Ábish­uly Nazarbaevtyń «Uly dala­nyń jeti qyry» maqalasy búgin­gi kúni álem tarıhnamasynda qa­lyp­tasqan osy mazmundas tu­jy­­rymdardy jan-jaqty tolyq­tyryp, naqtylaı túsedi.  «Uly dalanyń jeti qyry» HHІ ǵasyrdaǵy tarıh ǵyly­my­na, órkenıetter jylnamasy­na, otan­dyq tarıhqa qatysty jańa tanym­nyń, jańa qundylyq­tar­dyń kókjıegin ashyp berip otyr.  Eń bastysy, Memleket bas­shy­synyń elimizdiń ótkeni men búgini týraly keleli pikiri adam­zat damýy úderisin ústirt ári bir jaqty qarastyratyn eýro­tsentrıstik jáne basqa da ust­a­nymdardan áldeqaıda bıik tur. Jasyratyny joq, biz táýelsiz Qazaqstan tarıhynyń ustynyn áýel basta eýrotsentrıstik, ke­ńes­­­tik mazmunda sıpattaýǵa máj­­­búr boldyq. Onyń da obek­tıv­­ti sebepteri bar ekeni túsi­nik­­ti. Ǵasyrlarǵa ulasqan otar­shyl­­­­dyq, bodandyq saldarynan Eýra­­zııa­­nyń kindigindegi kósh­pen­­­di­­ler­­diń órkenıet jylnamasy joǵalýǵa aınaldy,  tutas bir ult ta­rı­­hynyń jarqyn betteri kó­mes­­ki tartty. Sonyń kesirinen qan­­sha­ma urpaqtyń býyny óz ata-tegin prımıtıvti qoǵam men var­­­var­­lar qaýymynan ósip-ón­gen jurt esebinde qabyldaıtyn deń­­­­geı­­ge jetti. Bul naǵyz tragedııa edi.    Tarıhqa qııanat júrmeýi tıis. Sonyń ishinde qazaq tarıh ǵyly­myndaǵy olqylyqtardyń ornyn toltyratyn ýaqyt jetti. Pre­zıdent óz maqalasyna osy shetin máseleni ózek etip otyr:

«Búginde tól tarıhymyzǵa oń kózqaras kerek. Biraq qandaı da bir tarıhı oqıǵany tańdamaly jáne konıýnktýralyq turǵy­dan ǵana sıpattaýmen shektelýge bolmaıdy. Aq pen qara - bir-birinen ajyramaıtyn uǵymdar. Bular ózara birles­kende jeke adamdardyń da, tutas halyqtardyń da ómirine qaıtalanbas reńk beredi».  Mine, sol arqyly táýelsiz elimizdiń shynaıy, boıamasyz makrotarıhy jasalady. Ol makrotarıh osydan 550 jyl buryn qurylǵan Qazaq handyǵynan bas­talmaıdy, onyń myń jyldyq, bes myń jyldyq júrip ótken soqpaq joly, taǵdyr-talaıy bar. ıAǵnı, Elbasy jazǵandaı, tarıhqa degen durys ustanym ult shejiresindegi osyndaı kúrmeýi qıyn máselelerdi sheshýge múmkindik týǵyzady. 

Memleket basshysy aıtyp otyrǵan kóshpendilerdiń «Jeti je­tistigi» - Qazaqstannyń, qazaq jerinde myńdaǵan jyldar boıy ómir súrgen halyqtardyń  adamzattyń damýyna qosqan erekshe, baǵa jetpes úlesi. Al biz osy ýaqytqa deıin bul týraly ashyp aıtýǵa da ımenip keldik.  Memleket basshysy maqala­syn­da tarıh ǵylymynyń basym­dyqtarymen qosa, onyń ádiste­mesin, alty baǵyttaǵy keshendi praktıkalyq is-sharalardy usy­nyp otyr. «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy sheńberinde júzege asyrylatyn bul is-sharalar halyqtyń, jas urpaqtyń dúnıe­tanymynyń negizin, irgetasyn qalaıtyn bolady.  Elbasy maqalasyn: «Tól tarı­­hyn biletin, baǵalaıtyn jáne maqtan etetin halyqtyń bola­shaǵy zor bolady dep sene­min. Ótkenin maqtan tutyp, búgi­nin naqty baǵalaı bilý jáne bola­shaqqa oń kózqaras tany­tý - elimizdiń tabysty bolýy­nyń kepili degenimiz osy» dep tujyrymdaıdy.

Prezıdent bastamalary, shyn máninde, elimizdegi tarıh ǵyly­my men rýhanııat damýynyń jańa belesine jol ashady. Osy arqyly qoǵamdyq oı men sana jetiledi, memleketshildik pen otanshyldyq ıdeıasy jańǵyrady, ulttyq sáıkestik pen bereke-birlik ornyǵady.  Bul, ásirese bizdiń ǵalym­dary­­myz ben tarıhshylarymyz úshin, oqytýshylarymyz úshin zor múmkindik dep oılaımyn. Olar alys-jaqyn sheteldegi muraǵattarmen, ǵylymı-zertteý ınstıtýttarymen, tarıhshylarmen tyǵyz baılanys orna­typ, qazaq tarıhyna qatysy bar kez kelgen derek, qujattardy elge ákelýge, ult jylnamasyn­daǵy «aqtańdaqtardyń» jumba­ǵyn ashýǵa, Qazaqstan tarıhyn obek­tıvti, tolyqqandy jasap, oqytý­ǵa bar kúsh-jigerin salýy tıis.  Bizdiń mindetimiz maqalada kóterilgen bastamalar men min­detterdi oıdaǵydaı oryndap, halyqty, qoǵamdy osy maqsatqa bir kisideı jumyldyrý bolmaq.