BUU múshe-memleketterine arnalǵan álemdik qarjy daǵdarysy saldaryn jeńip shyǵý jospary - VII AEF-tyń basty qujaty
Osy is-sharanyń basty qorytyndy qujaty «BUU múshe-memleketterine arnalǵan uzaq merzimdi álemdik qarjy-ekonomıkalyq daǵdarystyń saldaryn jeńip shyǵý boıynsha jospary» bolyp tabylady, onyń jobasy qazirgi ýaqytta kommýnıkatıvti G-Global platformasynda belsendi talqylanyp jatyr. Barlyq dúnıejúzilik qoǵamdastyqqa arnalǵan osy mańyzdy negizgi baǵyttarynyń biri memlekettik-jeke menshik áriptestiginiń túrlerin damytýǵa jáne tıimdiligin kóterýge arnalǵan.
Ótken jyly QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev «Memlekettik-jeke menshik áriptestiginiń jańa túrlerin engizý jáne qoldaný salalaryn keńeıtý boıynsha keıbir zańnamalyq aktilerine ózgerister men tolyqtyrýlaryn engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Zańyna qol qoıdy.
Bul Parlament ishinde, sonymen birge májilismender de, senatorlarmen de eń kóp talqylan qujattardyń biri boldy. Bul túsinikti de, óıtkeni bizdiń elimiz úshin ǵylym, joǵary tehnologııalar, áleýmettik sektor jáne turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵy salasynda memlekettik-jeke menshik áriptestigin ary qaraı damytý jáne ınvestıtsııalyq jobalardy iske asyrýǵa jaǵdaılar jasaý retinde ekonomıkadaǵy osyndaı baǵyt, jetkilikti túrde jańa bolyp sanalady.
Atalmysh zań jobasyn ázirleýde osy máseleniń Astanalyq ekonomıkalyq forým sessııalarynyń sheńberinde otandyq jáne halyqaralyq sarapshylardyń talqylaýyna birneshe jyl qatarymen shyǵarylǵany úlken ról atqardy.
Qazirgi ýaqytta MJÁ Qazaqstanda damýy úshin úlken áleýetke ıe bolýda jáne ekonomıkadaǵy mańyzdy ósýdiń jańa núktelerin jasaı alady. Sondyqtan basqa elderdegi memleket pen jeke menshik kompanııalar arasyndaǵy tıimdi yntymaqtastyq tájirıbesin zertteý bizdiń bıznes-qaýymdastyǵymyz úshin óte paıdaly bolmaq.
Eýropadaǵy ınvestorlar kólik ınfraqurylymyna kóbirek qarjy salady. Sonymen birge, ártúrli ýaqytta, MJÁ ortalyǵynyń kómegimen týrızm, qorǵanys, qorshaǵan ortany qorǵaý, qaldyqtardy qaıta óńdeý men aqparattyq tehnologııalar salalaryndaǵy, sondaı-aq úkimettik ǵımarattardyń qurylysy, TKSh nysandaryn, demalys oryndary, mektepter jáne sýmen jabdyqtaý, t.b. jobalardy qarjylandyrady.
Frantsııada qoǵamdyq qyzmet kórsetýler salasynda (TKSh, jol qurylysy jáne paıdalaný energetıka) alǵashqy kontsessııalar jeke menshik kompanııalaryna 19 ǵasyrdyń basynda bólindi. MJÁ zamanaýı tájirıbesi MJÁ tetikterin óziniń qyzmetinde paıdalanatyn, shetel fırmalarynyń arasyndaǵy tulǵalar qataryna frantsýz kompanııalary kiretindigin kórsetedi.
Frantsııada MJÁ -jobalar damýynyń óz frantsýzdyq úlgisi jasalǵan, onyń aǵylshyn nemese amerıkalyq túrlerinen eleýli aıyrmashylyqtar bar. Atap aıtqanda, jeke ınvestor oǵan memleketpen, nemese mýnıtsıpalıtetpen berilgen múlikti satyp ala almaıdy. Barlyq ýaqytta jobanyń tolyq ómirlik aınalymynyń kelisim sharty bar. Bul degenimiz, ınvestor jobany tek óńdep, nysandy salyp jáne jańǵyrtyp qana qoımaı, sonymen birge onyń ary qaraı paıdalanýyna da jaýap beredi.
Anglııa nemese AQSh-ta MJÁ iske asyrýǵa úsh bólek tender ótkiziledi. Birinshisi - jobalaýǵa, ekinshisi - qurylysqa, úshinshisi - ustaýǵa. Frantsııadaǵy elektr energetıkasy men kólik ınfraqurylymdaryna MJÁ jobalarynyń sany 1,5 myńǵa jaqyndaıdy. Áriptestiktiń túri boıynsha myńǵa jýyq joba, birlesken kásiporyndar túrinde 400-ge jýyq, arnaıy kelisim-sharttar kómegimen 100-ge jýyq. 2012 jyly olarǵa shamamen 350 mlrd. AQSh dollary salyndy. Qyzyqty jobalardyń biri Il-de-Frans ortalyq aımaqtaǵy aýyz sý óndirisi jáne sýdy jetkizý júıelerin paıdalaný jónindegi MJÁ jobasyn ataýǵa bolady. Veolia jeke menshik kompanııasy kelisim-shart boıynsha Parıjdegi jáne onyń mańyndaǵy mılıondaǵan adamdarǵa qyzmet kórsetedi. Basqa kórsetkish MJÁ jobasy Elzas aımaǵynda 2009 jyly bekitilgen kelisim-shart bolyp tabylady. Kompanııa aımaqtyń 14 lıtseıindegi TKSh júıelerine tolyq qaıta qurýdy júrgizedi. Jumysqa jylytý qazandyqtaryn aýystyrý, olardyń jylý jelilerine qosylýlary, jabdyqtardy retteý, shatyrlarǵa fotogalvanıstik panelderin ornatý engizilgen. 20 jyldyq merzimge joba ınvestıtsııasy 64,6 mln. eýroǵa baǵalanady. TKSh salasyndaǵy basqa da MJÁ jobalaryn sol kompanııa basqarady. Frantsııada elektrdi tutyný maqsatynda kóshelerdi jaryqtandyrý jáne basqa da kommýnaldyq ınfraqurylymdar salalarynda 20 MJÁ-jobalary iske asyrylýda. Mysaly, Rýanda MJÁ kelisim-shartyna sáıkes ınvestorlarmen 100 mln. eýroǵa jaryqtandyrýdyń 16000 núktesi jasaldy. Kelisim-shartqa 20 jyldyq merzimine 2007 jyly qol qoıyldy jáne onyń maqsaty 30% elektrdiń tutynylýyn azaıtý bolyp tabylady.
Ulybrıtanııada dástúrli MJÁ-jobalarynyń forvard damýy dep atalatyn, qala sharýashylyǵynyń keń aýqymda jeke ınvestıtsııalary tartyldy. Birinshi kezekte bul bilim berý jáne densaýlyqty saqtaý salasy, memleketpen áriptestiktiń arqasynda myń mektep salyndy. Sonymen birge kólik, turmys qaldyqtaryn qaıta óńdeý, demalys oryndary, mádenı mekemeleri men turǵyn-úı sektorlarynyń qurylysy men qyzmet kórsetý salalaryndaǵy jumystardyń belsendiligi tómen emes. Tek sońǵy birneshe jyldar ishinde energııany qalpyna keltiretin, turmystyq qaldyqtardy qaıta óńdeý, bilim berý, densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik turǵyn úı salalarynda 5 mln.-nan 500 mln. fýnt sterlıngke deıin qarjylandyrý kólemimen, 100-den artyq ınfraqurylymdyq jobalar iske asyryldy. Qazirgi ýaqytta MJÁ-jobalar qorjynynda 100-den artyq mektep qurylysy, kóshelerdi jaryqtandyrýdyń 10-artyq júıelerin engizý boıynsha 20-ǵa jýyq kásiporyn tur. Sonymen qatar Londonda 160 mln. fýnt sterlıng ınvestıtsııa tarıhı ortalyqtardaǵy ǵımarattardy qaıta qurýǵa, al jalpy kólemi 130 mln. fýnt sterlıng áleýmettik turǵyn úı qurylysynda jaratylady. Sońǵy 20 jylda densaýlyq saqtaý salasynda MJÁ tetikterin paıdalanýmen 270 joba iske asyryldy. Onyń ortasha quny 48 mln. fýnt sterlıngti qurady.
Sońǵy eń iri jobalardyń biri - Manchesterdegi «Krıstı» memlekettik onkologııa ortalyǵynyń jumysqa engizilýi. HCA International kompanııasy jobaǵa 14 mln. fýnt sterlıng ınvestıtsııa quıdy. Germanııada MJÁ jobalary 2000 jyldardyń basynda keń taraldy. Bul ártúrli deńgeıdegi qarajat tapshylyǵy kezinde ótti. 2012 jylǵy jeltoqsandaǵy jaǵdaı boıynsha shamamen 7 mlrd. eýro kólemindegi ınvestıtsııanyń kómegimen 150-ge jýyq ártúrli jobalar iske asyrylǵan. Qazirgi ýaqytta Germanııada áleýmettik turǵyn úı salasynda, mektepter, mádenı jáne sporttyq nysandar qurylystarynyń tıimdiligin arttyrý, sondaı-aq medıtsınalyq mekemeler men qalalyq joldarda taǵy da 50 joba shamasynda jumys júrgizilip jatyr. Kelissózderdiń arqasynda Drezdendegi mádenı muranyń kóptegen nysandary jeke menshik basqarýǵa ótkizildi. aıta keter jaıt, buqaralyq jáne jeke-menshik áriptestikteriniń sátti úılestiginiń shyǵarmashylyq úlgisi retinde Maındaǵy Frankfýrtte iri áýe-jaıdy qaıta qurý boıynsha jobasy tanyldy. Basqa tabysty úlgileriniń biri - MJÁ tetikterin qoldanýmen jeke konsortsıým Nıýrnbergtegi barlyq mektepterdi qaıta qurý. Bul jobanyń jalpy quny 50 mln. eýrony qurap otyr.
Bul memlekettik-jeke menshik áriptestigi tetikterin úzdik qoldanýdyń tek kishigirim bóligi ǵana. Qazaqstandyq bıznes úshin osy baǵyt búgingi kúnde úlken múmkinshilikterdi ashady. Solardyń bastysy, keleshegi mol jobalardyń biri - Astananyń EKSPO-2017 halyqaralyq arnaıy kórmesin ótkizýge ınfraqurylymdardy ázirleý ekendigi aıqyn.
Álııa Káribaeva, Qazaqstandyq memlekettik-jeke menshik áriptestik ortalyǵynyń sarapshysy