BUU merekede resýrstardy tıimdi paıdalanýdyń tásilderin usyndy
BUU habarlaýynsha, resýrstardy tıimdi paıdalaný qorshaǵan ortany saqtaýǵa kómektesip qana qoımaı, jumys oryndary, teń múmkindikter, salaýatty orta, bilim, qaýipsizdik jáne qanaǵattanarlyq ómir sııaqty kóptegen basqa da artyqshylyqtardy týdyrady. Sondyqtan da mańyzdy merekede mynadaı eskertpelerdi nazarǵa alýdy usyndy.
1. Basqalardy oılańyz.Búginde dúnıe júzinde 700 mln-nan astam adam kedeılikte ómir súrip jatyr. Olardyń kóbi densaýlyq, tamaqtaný, bilim, sý jáne sanıtarııa sııaqty negizgi qajettilikterge qol jetkize almaıdy. Nelikten ýaqytyńyzdyń bir bóligin jergilikti tegin azyq-túlik taratý qyzmetinde nemese panasyzdarǵa arnalǵan baspanada erikti bolýǵa arnamasqa? Eshkimge ózin jalǵyz sezinýge jol bermeńiz.
2. Tamaqty ysyrap etpeńiz. Azyq-túlik qaldyqtaryn barynsha azaıtýǵa tyrysyp, jergilikti maýsymdyq ónimdi tańdańyz. Eger sizde qosymsha tez buzylmaıtyn artyq ónim bolsa, ony jergilikti azyq-túlik bankine berińiz. Mereke kúnderi 820 mln-nan astam adam ashtyqqa ushyraıdy, al qaqtyǵystar, COVID 19 pandemııasy jáne azyq-túlik baǵasynyń ósýi olardyń sanyn tek kóbeıtýde. As – asyl syılyq, ony ysyrapqa aınaldyrmańyz!
3. Salaýatty ómir saltyn ustanyńyz. Jetkilikti qunarly taǵamǵa únemi qol jetkizý – densaýlyq kepili. Bul bizge ósýge, aýrýmen kúresýge jáne ónimdi ómir súrýge múmkindik beredi. Osy mereke maýsymynda mázirińizge birneshe qorektik taǵamdardy qosyńyz, biraq kúndelikti jattyǵýlaryńyzdy umytpańyz jáne artyqshylyqqa jol bermeńiz!
4. Kitabyńyzdy bere salyńyz nemese syıǵa tartý etińiz.2020 jyldyń naýryzynan 2022 jyldyń aqpanyna deıin búkil álem boıynsha mektepter pandemııaǵa baılanysty qyryq aptadan astam ýaqyt jabyq bolyp nemese tolyq emes ýaqyt jumys istegen. Jaqsy bilim almaǵan balalar bolashaqta nápaqa tabýdan ǵana emes, qoǵam damýyna zor úles qosý múmkindiginen de aıyrylady. Kitap nemese mektep quraldaryn syıǵa tartý arqyly osy merekeniń bilim berý múmkindikterin keńeıtýge kómektesińiz.
5. Áıelderge qoldaý bildirińiz. Áıelder men qyzdar Jer sharynyń jáne adamzat áleýetiniń teń jartysyn quraıdy, biraq genderlik teńsizdik búkil álemde saqtalýda. Bul mereke maýsymynda áıelderdiń mańyzdy róline basqalardyń nazaryn aýdartyńyz. Áıelderdi ujymdaǵy kóshbasshylar retinde qoldańyz. Qyzdarǵa ómirdegi maqsattaryna jetýge jol ashatyn mektep bilimi mindetti túrde qajet.
6. Sýdy tutynýdy azaıtyńyz. Sýsyz tirshilik joq. Sý bizge ishý, tamaq ósirý, tazalaý, tamaq daıyndaý jáne t.b. úshin qajet. Sonymen qatar, álemde árbir úshinshi adam qaýipsiz aýyzsýǵa qol jetkize almaıdy. Aldaǵy mereke kúnderi ydys jýý kezinde krandy jaýyp, bes mınýttyq dýsh qabyldaýmen shektelip, sýdy az paıdalanýǵa tyrysyńyz.
7. Elektr energııasyn tutynýdy azaıtyńyz. Mereke – elektr jaryǵy kóp paıdalanatyn ýaqyt. Al álem halqynyń shamamen 13 paıyzy qajetti kólemde elektr qýatyna qol jetkize almaıdy. Bıylǵy jyly sándik maqsatta elektrlik jaryqtandyrýdy paıdalansańyz, LED tehnologııasyn nemese energııany únemdeıtin basqa sheshimderdi tańdańyz. Bólmeden shyqqan kezde shamdardy óshirińiz. Al jańa jylda kún batareıalaryn paıdalansa she? Mysaly, Rımdegi shyrsha shamdary solardyń arqasynda jandy.
8. Áleýmettik jaýapty kompanııalardan satyp alyńyz. Syılyqtardy satyp alǵanda, jumys jaǵdaılary jaqsy, bedeli bar kompanııalardyń ónimderin tańdańyz. Jergilikti ónimder men qyzmetterdi satyp alý arqyly jergilikti ekonomıkaǵa qoldaý kórsete alasyz.
9. Jańashyl bolyńyz.Osy merekelerde standartty emes sheshimderdi izdep tabyńyz. Ártúrli salalarda ınnovatsııalyq ádister men tehnologııalardy qoldaný qoǵam retinde bizge tezirek damýǵa múmkindik beredi. Áleýmettik jelilerde ınnovatsııalyq jáne turaqty tehnologııalar týraly jańa aqparatpen bólisińiz.
10. Teńsizdikti este saqtańyz.Mereke kezinde óz qaýymdastyǵyńyzda qandaı máseleler bar ekenin bilip, teńsizdikterdi joıýdyń sheshimderin izdeńiz. Eriktilik nemese qaıyrymdylyq isterge qatysý múmkindikterin zertteńiz
11. Ekologııalyq turaqty qalalarǵa qoldaý bildirińiz.Mereke kúnderi qalalar túrlenip, túrli shamdarmen jaryqtandyrylady. Aldaǵy jyly siz kúresýge daıyn ekologııalyq turaqty qala túri úshin bolyńyz! Qalalyq keńespen sóılesip, qalany tazartý bastamalaryna qatysyńyz nemese qalańyzǵa aǵash syılańyz.
12. Eń az qaldyq shyǵaratyndaı ómir súrińiz. Ónimderdi qaıta paıdalaný jáne qaıta óńdeý arqyly qaldyqtardy azaıtýǵa tyrysyńyz. Oram materıaldary az taǵam men ónimdi tańdańyz. Turaqty óndiris úlgilerine sáıkes jasalǵan syılyqtar berip, ekologııalyq taza oraý ádisterin tańdańyz jáne áleýmettik jaýapty fırmalardyń ónimderin qoldańyz.
13. Klımattyń ózgerýine baılanysty problemalardy este saqtańyz.Mereke kezinde siz jeıtin taǵamdar óndirisi qorshaǵan ortaǵa qalaı áser etetinine nazar aýdaryńyz. Tamaqqa kóbirek burshaq daqyldaryn qosyńyz; olar qorektik jáne ósý úshin kóp sýdy qajet etpeıdi. Az kólik júrgizý, maýsymdyq ónimdi satyp alý jáne óz sómkeńizben saýda jasaý arqyly parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn azaıtýǵa úles qosyńyz.
14. Teńiz resýrstaryn saqtaý men ornyqty paıdalanýǵa járdemdesińiz.Ekologııalyq tańbalanǵan nemese sertıfıkattalǵan balyq ónimderi sııaqty turaqty jolmen aýlanǵan nemese ósirilgen balyqty satyp alyńyz. Sý qubyry men kárizdi bitep tastaıtyn artyq plastıkalyq qaptamalary bar taǵamdy satyp almańyz.
15. Saıabaqtar men topyraqty taza ustańyz. Demalystan keıin kóp qaldyq shyǵýy múmkin. Olardy joıýǵa jaýapkershilikpen qarańyz. Batareıanyń hımııalyq zattary nemese jýǵysh zat qaldyqtary topyraqqa sińip, ony lastaýy múmkin.
17. Bilgenińizben bólisińiz. Osy maqalany bólisip, turaqty damýǵa yqpal etetin jergilikti bastamalarǵa qoldaý kórsetińiz.
Foto: BUU jańalyqtar qyzmeti / A.Ýspenskıı