Bul sessııa úlken ózgeristerimen erekshelenedi - Májilis depýtaty T. Ibraev
- Tólegen Toqtasynuly, úshinshi sessııa óz jumysyn qorytyndylady. Palatanyń, komıtettiń atqarǵan jumystary týraly aıtyp ótseńiz?
- Palata jáne Agrarlyq máseleler komıteti boıynsha sessııa qorytyndysy shyǵaryldy. Eń bastysy, bul sessııa úlken ózgeristerimen erekshelenedi. Birinshiden, Palata Tóraǵasy aýysty. Sondaı-aq Tóraǵanyń orynbasary jańadan taǵaıyndaldy. «Nur Otan» partııasy parlamenttik fraktsııasynyń jetekshisi aýysty. Sonyń bári depýtattardyń jumysyna, Májilistiń qyzmetine óziniń oń áserin beredi dep oılaımyn.
Al ózimizdiń Agrarlyq máseleler komıtetine keletin bolsaq, bul sessııada úlken mindetter júkteldi. Komıtet sessııa basynda bekitilgen Palata josparyna sáıkes jumys istedi. Barlyq zańdardyń, kodeksterdiń qabyldanýyna belsendi atsalysty. Atap óterlik jaıt, bizdiń komıtettiń músheleri eki-úsh zań jobasyn ázirlep, bastamashy bolyp, Májilistiń qaraýyna engizdi.
Sonyń biri - maqta salasyn damytý máselelerin kózdeıtin zań jobasy. Bul kópten beri depýtattar kóterip kele jatqan másele edi. Sol maqsatta úlken jumystar jasaldy. Bul zań jobasyna Parlamenttiń qos Palatasynyń depýtattary Qýanysh Aıtahanov, Orynbaı Rahmanberdıev, Aıqyn Qońyrov, Romın Mádınov, Ulasbek Sádibekov, Rozaqul Halmuradovtar bastamashy boldy. Bastaǵan isimiz oń bolyp, qazir «Maqta týraly» zań jobasy boıynsha memlekettik organdardan kelisim jáne oń qorytyndy alyndy. Búgingi tańda Májiliste qurylǵan jumys tobynyń otyrysynda talqylanyp jatyr. Bul zań jobasy qazaǵymnyń salt-dástúri berik saqtalǵan ári halyqtyń tyǵyz ornalasqan óńiri - Ońtústik Qazaqastan oblysynyń turǵyndaryna oń yqpalyn tıgizedi dep esepteımin. Ol óńirdiń turǵyndary eńbekqor bolyp keledi.
Parlament depýtattary jaıylym máselelerin retteýge baǵyttalǵan zań jobasyn eki jyl buryn ázirlegen edik. Óńirlerge baryp, el-jurtpen aqyldastyq. Zertteý jasaı kelgende, túıgenimiz «Jaıylymdar týraly» zań jobasyn qabyldaý óte qajet bolyp tur. Óıtkeni qaı jerge barsańyz da, aýyldaǵy mal sany kóbeıip kele jatyr. Eger resmı statıstıkaǵa qarasaq, tek qoldaǵy maldyń úlesi qazir 70-80 paıyzǵa deıin artyp otyr. Et, sút ónimderiniń de úlesi ulǵaıdy. Sondyqtan biz qazir qosalqy sharýashylyqqa basa kóńil bóle kelip, jaıylym máselesin zańmen retteýimiz qajet. Zań jobasy boıynsha múddeli organdar, quqyqtyq ǵylymı-zertteý ınstıtýttary qorytyndylaryn berdi.
Osy oraıda bıyl Shyǵys Qazaqastan oblysynda Agrarlyq máseleler komıtetiniń kóshpeli otyrysy boldy, onda jaıylym týraly másele talqyǵa salyndy. Aýyl sharýashylyǵy salasynda qyzmet atqaryp júrgen azamattar, sharýa qojalyqtarynyń ıeleri óz oılaryn ortaǵa saldy. Jaıylym bir-eki kúnde sheshile salatyn másele emes. Kezinde jerdi sol ýaqyttaǵy zańdar boıynsha taratyp berilgen. Jer ýchaskeleriniń ıeleri bar. Iesiz jatqan jer joq. Biraq ol jer qalaı ıgerilip jatqany basqa másele. Osy zań jobasynda jerdi paıdalanýdyń jańa joldary qarastyrylýda. Bizdiń usynysymyz saılaýshylarymyzdyń kóńilinen shyǵyp otyr. Eń bastysy, eshkimge zııany tımeıdi. Kerisinshe paıdaly ári tıimdi bolmaq. Halyqtyń qolda ustap otyrǵan malyn jaıatyn jaıylymdy anyqtap beredi.
- Depýtattardyń bastamasymen ázirlengen kelesi zań jobasy qandaı?
- Áriptesterimiz bastama jasaǵan taǵy bir zań aktisi - elimizdiń keıbir zańnamalyq aktilerine Qazaqstannyń poshta baılanysy salasyndaǵy zańnamasynyń normalaryn Dúnıejúzilik poshta odaǵy aktileriniń normalarymen birizdendirý jáne poshta operatorlarynyń qyzmetin retteý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly zań jobasy. Bul zań jobasyna depýtattar Sh.Á. Ótemisov, Z.ıA.Balıeva, H.Valıev, G.I. Isimbaeva, S.J. Ospanov, M.Q. Pishembaev, A.B. Samaqova, G.S. Seıtmaǵanbetova, E.I. Tarasenko bastamashy boldy.
Árbir eldi meken úshin poshta qyzmetiniń róli aıtarlyqtaı, ol dáleldeýdi qajet etpeıdi. Biraq sońǵy on-on bes jylda ártúrli sebepterge baılanysty osy poshta jumysynyń deńgeıi tómendep ketkeni belgili. Memleket tarapynan birneshe ret qoldaý jasaldy. Endi osy salanyń jumysyn jolǵa qoıý mindeti alǵa qoıyldy. Qazir jastardyń kóbi hat jazyp jatqan joq. Báriniń qolynda bir-bir uıaly telefon. Tipti qazir merzimdi baspasózdi jazdyryp alatyndardyń qatary da sırep ketti. Gazet-jýrnaldardy ǵalamtordaǵy saıttarynan oqıtyndar da az emes. Halyq ózine qajettini ǵalamtordan izdeıtin boldy.
Degenmen poshtanyń da qyzmeti jeterlik. Mysaly, halyqqa zeınetaqy taratý, kommýnaldyq tólemaqylardy qabyldaý jáne basqa qyzmetteri bar. Poshta qyzmetin jandandyrý onyń jumysyn jańa beleske kóteredi dep senemin.
- Taǵy basqa qandaı máselelerge basa nazar aýdardyńyzdar?
- Bizdiń komıtet úsh óńirde bolyp, kóshpeli otyrys ótkizdi. Aıtalyq, Almaty oblysynda sońǵy kezde basa mańyz berilgen, Elbasynyń tapsyrmasy boıynsha qolǵa alynǵan veterınarııa qyzmetin jandandyrý máselesi talqyǵa salyndy. Birqatar múddeli mınıstrlik ókilderi, oblys basshylyǵy qatysty.
- Veterınarııa Qazaqstannyń barlyq jerine de qatysty jáne ózekti másele. Maldyń saý bolýy adamnyń densaýlyǵyna da tikeleı áser etetini anyq. Mal aýrýlary shyǵyp ketpeýi úshin osy baǵytta qandaı jumystar atqarylýy kerek?
- Shynymen de, ózińiz aıtqandaı, veterınarııa eń áýeli adamnyń densaýlyǵyn qorǵaý úshin qajet. Eger bizdiń ishken-jegen taǵamymyz adal bolmasa, et óniminde qaýipti aýrýdyń vırýstary kezdesetin bolsa, densaýlyǵymyz oń bolmasy belgili. Kezinde bul mamandyq ta, oǵan kóńil bólý de óz deńgeıinde boldy. Óıtkeni árbir aýylda, keńshar men bólimshede kem degende orta bilimdi eki-úsh maman, joǵary bilimdi bir-eki qyzmetker jumys istedi. Keńshar men ujymshardyń veterınarııalyq bazasy boldy. Aýdan ortalyǵynda olardyń stantsııasy bolatyn. Memlekettiń maly turaqty egilip turdy. Jekeniń maldary da der kezinde egilýden ótkizildi. Múmkin ol kezde de kemshilikter bolǵan shyǵar. Áıtpese, brýtsellez, týberkýlez sııaqty aýrýlar múldem bolmas edi ǵoı. Jalpy, ol ýaqytta belgili bir júıe boldy. Sońǵy jıyrma jyl ishinde osy júıeden aıyrylyp qaldyq. Qazir «Kim kináli?» dep bireýge kiná taǵýǵa da bolmas. Munyń bári osy mamandyqty durys baǵalamaǵandyqtan, onyń mańyzyna mán bermegendikten bolýy kerek dep oılaımyn. Alǵashqy jyldary bizge kimder kerek boldy? Ol kezde zańgerler, ekonomıster, fızıkter, matematıkter, dárigerler kerek dedik. Buryn da mal dárigerine birinshi kezekte nazar aýdarylmaǵan sııaqty. Aýyl sharýashylyǵy mamandarynyń ishinde birinshi orynda agronom, odan keıin ınjener, ekonomıst, sodan keıin baryp zootehnık pen veterınar turatyn. Múmkin osy jaǵdaı áser etken shyǵar, ol jaǵyn bilmedim.
Degenmen der kezinde sheshim qabyldandy, qazir árbir aýylda veterınarııa salasynyń ókilderi bar. Sońǵy kezde Elbasynyń jáne Úkimettiń tapsyrmasy boıynsha Aýyl sharýashylyǵy mınıstriligi tarapynan kóp jumystar atqarylyp jatyr. Qazir veterınarlyq stantsııalar salynýda. Osy saladaǵy qyzmetter bir júıege keltirilýde. Dári-dármekter jetkilikti. Maldy egý jumystary jolǵa qoıylýda. Kezinde mal dárigerleriniń qolynda skalpelden basqa eshteńe qalmap edi. Qazir bári de bar.
- Osy salada áli sheshimin tappaı tur dep qandaı máseleni aıtar edińiz?
- Bir másele bar. Buryn mamandyq alǵan mal dárigerleriniń kóbi qazir zeınetkerlik jasyna jetti. Endi jas mamandardy daıarlaýymyz qajet. Aýyl sharýashylyǵy mınıstri bolyp turǵan kezinde Aqylbek Kúrishbaevqa «Semeıdiń, Almatynyń mal dárigerlik ınstıtýttaryn qalpyna keltireıik» dep aıtqan bolatynmyn. Maǵan «Olardy qalpyna keltirýdiń múmkindigi joq ekendigi, alaıda, basqa ýnıversıtetterde mal dárigerin oqytatyn stýdentterdiń kvotasyn kóbeıtemiz» degen jaýap berildi. Árıne, kvotanyń sanyn kóbeıtýge bolady, biraq erteńgi maman bilim ordasy qabyrǵasynda júrip mal aýrýlaryn zerttep, mıkroskoppen jumys istep kórmese, qolyna zamanaýı qural-jabdyqtardy ustamasa, odan qandaı maman shyǵady? Veterınarııanyń basqa mamandyqtardan bir ereksheligi stýdent oqý ornynyń janynda júrip úırenýi kerek. Mysaly, adamdy emdeıtin dárigerdi syrttaı oqytýǵa bolmaıdy ǵoı! Mal dárigeri de solaı. Ol laboratorııada jumys istep, tájirıbe jınaqtaýy tıis. Sondyqtan da mamandandyrylǵan veterınarııalyq ortalyǵy bar arnaıy ınstıtýt bolýy qajet.
Jalpy, veterınarııa salasynyń qajettiligi jyldan jylǵa artyp keledi. Barlyq jerge de veterınar mamany kerek. Aıtalyq, shekarada veterınarlyq baqylaý bar, et taǵamdary ótetin bazarlar men saýda ortalyqtarynda veterınarlar tur.
- Aýyl sharýashylyǵyn damytýda eskerilmeı júrgen máseleler qaısy?
- Búgingi tańda aýyl sharýashylyǵyn óndirýshilerge sýbsıdııa berilip jatyr. Alaıda, onyń bir úılespeıtin tustary da bar eken. Muny qarajatty, alyp ıgerip júrgen azamattardyń ózderi de aıtady. Mysaly, Shyǵys Qazaqastan oblysynda maral ósirýmen aınalysatyn sharýashylyqtar bar. Bul basqa óńirde taralmaǵan. Maral ósirýshiler «Qoı, sıyrmen aralastyrmaı, Úkimettiń qaýlysyna mynadaı baptar engizilse, bizge durys bolar edi» dep ózderiniń usynystaryn aıtty. Sondaı-aq shyǵysta ara sharýashylyǵy damyǵan. Onyń da ózindik ereksheligi bar eken. Ony taýyqpen ne basqamen salystyrýǵa bolmaıdy.
Shyǵys Qazaqastan oblysynda kúnbaǵys maıyn óndirý isi qarqyndy damyp keledi. Onyń da nazardan tys qalǵan, sheshýdi qajet etetin máseleleri bar eken. Naqty usynystarymyzdy atqarýshy bılikke jetkizgeli otyrmyz. Kóshpeli otyrys barysynda sonyń bári jan-jaqty talqylandy.
Taǵy bir másele, bizdiń shyǵysta Zaısan kóli jáne Buqtyrma sý qoımasy bar. Ol jerler balyqshylar aýyly. Árıne shyǵystyń balyqshylaryn Aral, Balqash balyqshylarymen salystyrýǵa bolmaıdy. Biraq ár jerdiń ózindik problemalary bolatyny sózsiz. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine qarasty Balyq sharýashylyǵy komıtetiniń tóraǵasy, taǵy basqa da osy salanyń ókilderimen birge baryp, jergilikti jumysshylarmen júzdestik. Olardyń jumysymen tanystyq. Eldiń qııan shetinde, Qytaımen shektesetin jerimizde, Kúrshim aýylynyń irgesinde eýrostandartqa saı balyq óńdeıtin zaýyt salynǵan eken. Buryn kórmep edim, men ózim tańǵaldym. «Tóre Toǵam» degen sharýashylyq qurylypty. Olar óz ónimderin ishki naryqqa jáne shetelge shyǵaryp jatyr. Al Kókpekti aýylynda Denıs esimdi azamat 60 mln teńgedeı nesıe alyp, bes-alty adam birigip, balyqtyń shabaqtaryn ósirýmen, sol arqyly balyqtyń qoryn kóbeıtýmen aınalysýda. Olar kólden balyqty alýmen qatar onyń ornyn toltyryp otyr. Óte quptarlyq is ekenin kórdik.
- Raqmet áńgimeńizge.