Bul kúni Reıhstagqa Jeńis týyn tikken qazaq Raqymjan Qoshqarbaev dúnıege kelgen
Raqymjan Qoshqarbaev qazirgi Aqmola oblysynyń Tselınograd aýdanynda týǵan. 1942 jyly áskerge alynyp, 1944 jyly Frýnzedegi (Bishkek) jaıaý ásker ýchılışesin bitirgen. 1944 jyly qazan aıynan bastap 1-Belarýs maıdanyndaǵy Idrıtsk atqyshtar dıvızııasy quramynda 150-shi vzvod basqaryp, Polsha jáne Germanııa jerlerindegi urystarǵa qatynasty.
Leıtenant R.Qoshqarbaev Berlın operatsııasy kezinde asqan erlik kórsetti. 30 sáýirde ol jaýynger G.Býlatov ekeýi Keńes áskerleri arasynan Reıhstagqa aldymen Jeńis týyn tikti. Soǵystan keıingi jyldary Elba boıyndaǵy keńestik okkýpatsııalyq ásker bóliminde qyzmet atqardy.
1947-1967 jyldary Aqmola oblystyq atqarýshy komıtetiniń nusqaýshysy, Qazaq KSR Mınıstrler keńesi janyndaǵy qonys aýdarýshylar jónindegi bas basqarmasynyń ınspektory boldy. 1967 jyldan «Almaty» qonaq úıiniń dırektory qyzmetin atqarǵan.
«Qyzyl tý», «1-shi dárejeli Otan soǵysy» ordenderi men «Berlındi alǵany úshin», «Varshavany azat etkeni úshin» medaldarynyń ıegeri. Reıhstagqa tý tikkeni úshin «Jaýyngerlik Qyzyl tý» ordeniniń ıegeri boldy. Al 2001 jyly «Halyq qaharmany» atandy.
***
Uly Otan soǵysynda reıhstagqa tý tigip, alǵash ret uly jeńistiń jalaýyn jelbiretken batyrdyń erlik isteri ózge ulttardy kemsitip, tek óziniń ǵana jetistigin nasıhattap úırengen Keńestik órkókirek ózimshil júıeniń sol kezdegi bılik basyndaǵy sholaq belsendileri joqqa shyǵaryp keldi. Al shyndyǵynda halqynyń dańqty uly R.Qoshqarbaev soǵysta qandaı erlik jasaǵan edi?
Bul jóninde «Túrkistan» basylymyna jazǵan maqalasynda Kólbaı Adyrbekuly bylaı deıdi: «Shyndyq qap túbinde jatpaıdy». Ras sóz. Mine, 62 jyldan soń Raqymjan Qoshqarbaevtyń Reıhstagqa birinshi bolyp tý tikkeni anyqtalyp otyr. Bul erligi jaıynda kezinde Qoshqarbaevtyń ózi de jazǵan bolatyn. Uly Jeńistiń 20 jyldyǵynda soǵys ardagerleri Máskeýge shaqyrylǵan. Sonda grýzın Kantarııa 150-shi dıvızııanyń Reıhstagqa tigilgen týyn Qyzyl alańǵa ustap shyǵady. Sol topta Raqymjan Qoshqarbaev ta bolǵan. Ol Kantarııanyń qolynan týdy julyp alyp: «Bul týdy Reıhstagqa birinshi men tikkenmin»,- degen. Shyndyqty biletinder oǵan qarsy kelmeıdi.
Qoshqarbaevtyń sol týdy kópshiliktiń ortasynda ustap turǵan sýret qazir bar. Soǵys ardageri Zeken Temirǵalıev 1962 jyly ıAltada dem alǵan eken. Shıpajaıdyń mádenı qyzmetkerleri olardy Stavropolǵa alyp baryp, soǵys murajaıymen tanystyrady. Murajaı qyzmetkeri Reıhstagqa tý tikken Egorov pen Kantarııa dep ekeýiniń sýretterin kórsetip jatqanda top ishinen oraldyq Táshkenbaev degen ardager ornynan turyp: «Bul málimet qate. Egorov pen Kantarııadan buryn týdy Raqymjan Qoshqarbaev pen Grıgorıı Bolatov tikken. Sol kezde men 150-shi dıvızııanyń baılanys bóliminiń bastyǵy edim. Dıvızııa komandıri general Shatalov 30 mamyrda 1-Belorýs maıdanynyń qolbasshysy Jýkovqa Raqymjan Qoshqarbaev pen Grıgorıı Bolatovtyń Reıhstag qabyrǵasyna tý tikkenin habarlady. Jýkov qatty ashýlandy: «Nege qaıdaǵy bir azıattarǵa tý tikkizdiń? Erteń qalaıda bir orys pen bir grýzın Reıhstagqa qaıta tý tigetin bolsyn», - dep buıryq bergenin óz qulaǵymmen estidim. 1 mamyrda fashıster asa kúshti qarsylyq kórsetpedi. Óıtkeni, kapıtýlıatsııaǵa kelisýge kóngen edi. Sol kúni Egorov pen Kantarııa kóp qıyndyqsyz Reıhstag ústine tý tikti. Qysqasy, olarǵa sondaı múmkindik qoldan jasalyndy»,-dedi.
Sol kezdegi maıdan gazetteri osy oqıǵa týraly maqalalar jarııalaıdy. Onda Qoshqarbaev pen Bolatovtyń erligi de aıtylǵan. Olar 300 metr jerdegi fashızm uıasy - Reıhstagqa boraǵan oq astynan 7,5 saǵatta ázer jetipti. Grıgorıı Raqymjandy ıyǵyna shyǵaryp, týdy Reıhstag qabyrǵasyna neǵurlym joǵary tikkizgeni óte qıynǵa túskeni anyq. Bul ólimge bastaryn tikkenmen birdeı is ekenine eshkimniń de talasy bola qoımas. Sodan keıin-aq, nemisterdiń mysy basylyp, endigi qarsylasý eshqandaı da aqylǵa syımaıtynyn túsinse kerek. Keńes Úkimetiniń basshylary bul soǵysty Uly Otan soǵysy dep jarııalady. Barlyq ultty sol Otandy qorǵaý úshin kúreske shaqyrdy. Otan bireý degen uǵymdy sanalaryna sińirdi. Qazaqtar da sol úshin jan aıamaı shaıqasty. Erliktiń úlgisin kórsetti. Biraq sol erlikti baǵalaýǵa kelgende Keńes Úkimetiniń basshylary násilshildikke, kemsitýshilikke boı aldyrdy. Raqymjan Qoshqarbaevtyń kezinde baǵalanbaı qalǵan erligi sonyń myńnan bir dáleli.
Belgili jazýshy Borıs Gorbatov: «Geroı shtýrma Berlına» degen esteliginde: «Pora konchat sravnıvat nashıh voınov na orla ı berkýta. Kakoı orel, berkýt mojet sravnıatsıa na kazaha Koshkarbaeva, kotoryı na moıh glazah vodrýzıl Znamıa Pobedy nad Reıhstagom, nesmotrıa na sılnyı ı ýragannyı ogon nemtsev»,- dep jazdy.
Kózi kórgen jannyń osy jazǵandarynan artyq qandaı dálel kerek ?!», deıdi maqala avtory.
Al «Qazaq ádebıeti» basylymynyń 2006 jyldyń sáýir aıynyń 28-indegi nómirinde basylǵan «Reıhstagqa tuńǵysh tý tikken» degen maqalada mynadaı jáıtter keltirilgen. «Amerıkanyń "Nıý-Iork taıms" gazeti 1945 jyldyń 1 mamyr kúngi sanynda "Keńes qyzyl týy Reıhstag ústinde jelbiredi" degen taqyrypta habar jarııalady. Onyń sońy bylaı tujyrymdalypty: "Keńes áskeri keshe Berlınniń ár úıin erekshe jankeshti shabýyldarmen ala otyryp, ákimshilik ortalyǵyna súńgı kirip, Reıhstagqa jeńis týyn tikti. Bul - Gıtlerdiń Keńes Odaǵyna lap qoıar aldynda tobyryn jınap alyp: "Germanııanyń qazir kúsh-qýatqa molyqqany sonsha, endi ony budan bylaı eshqandaı da memleketter odaǵy tize búktire almaıdy" dep kúpsingen Reıhstagi ǵoı. Endi orystardyń Berlın qorǵanysyn qulatýy men jalpy Germanııany tize búktirýine kóp qalǵan joq sııaqty. Sol ot-jalyndy kúnderi Reıhstagta eki jeńis týynyń jelbiregeni belgili. Birinshisin 150-shi Idrıtsk dıvızııasynyń leıtenanty Raqymjan Qoshqarbaev pen jaýynger Grıgorıı Býlatov 30-sáýir kúni saǵat 15-00 shamasynda halyq týyn; ekinshisin basqa bólimniń barlaýshylary Egorov pen Kantarııa 1 mamyrda sáske túste Stavka týyn tikti».
Ádette gazettiń mańdaıynda kórsetiletin datasynan bir kún buryn daıyndalatynyn, onyń ústine myna gazettiń jer sharynyń arǵy jaq betinde shyqqanyn eske alsaq, "Nıý-Iork taıms" gazeti 1 mamyr kúni shyqqan sanynda qaı oqıǵany habarlaǵan? Sóz joq, alǵashqy oqıǵany ǵana. Al keńes BAQ-tary bul oqıǵamen oqyrmandaryn mamyrdyń 3-inen bastap tanystyra bastady. 2004 jyly "Jibek joly" baspasynan "Reıhstagqa tý tikken Raqymjan Qoshqarbaev" atty estelikter jınaǵy shyqty. Onyń avtorlarynyń biri -maıdanger jazýshymyz Ázilhan Nurshaıyqov atalǵan erlikti jasaǵan joly-aq Qoshqarbaev pen Býlatovtyń «Keńester Odaǵy Batyry» qurmetti ataǵyna usynylǵanyna kýálik beredi. Alaıda, ataq sol jyldary júrgizilgen solaqaı da shovınıstik saıasat yqpalymen kelesi kúni ekinshi týdy tikken orys Egorov pen grýzın Kantarııaǵa buıyrady. ıAǵnı jan alyp, jan berisken soǵys kezinde de "Halyqpen birge týysqan partııa" ulttarǵa alalap qaraý saıasatyn júrgizgen. Bul sózimizdi dáleldeý úshin taǵy bir derek keltireıik. Marshal Jýkovtyń esteliginde qorǵanysynyń beriktigi Reıhstagtan kem emes Ratýshaǵa /Berlın basqarmasynyń ǵımaratyna leıtenant K.Madenov vzvodynyń birinshi bolyp kirip, ondaǵy qorǵanýshylarmen soǵys sala bastaǵanyn, sol joly Gromov degen kishi leıtenanttyń ishki saty arqyly Ratýsha munarasyna tý tikkenin jáne sol úshin oǵan Keńester Odaǵynyń Batyry ataǵy berilgeni jazylǵan». Onda avtor Madenov týraly basqa materıaldardy kezdestire almaǵanyna ókine otyryp, «eger ol Ratýshanyń qalyń qabyrǵasyn buzyp, shaıqasta jankeshti erlik kórsetpese, Gromov erlik jasaı alar ma edi?» degen oıyn ortaǵa salady. Joǵary ataq erlikti bastaýshyǵa emes, jalǵaýshyǵa tıip, bastaýshy orys bolmaǵannan keıin eskerýsiz qalǵanyn aıtady.
1-shi Belarýs maıdanynyń komandıri, marshal Jýkov 1945 jyldyń 30 kókek kúni 15 saǵat 30-45 mınýttary aralyǵynda eki habar alady. Birinshisin, ıaǵnı Reıhstagqa tý tigilgenin armııa komandıri, general-leıtenant Kýznetsov, al Gıtler men áıeli ý iship ólgeni jónindegi ekinshi habardy Keńes Komandovanıesimen kelissóz júrgizýge kelgen Germanııanyń Qurlyqtaǵy qurama kúshi shtabynyń bastyǵy, general Krebs jetkizedi. Qyzyl Armııanyń mıllıondaǵan jaýyngerleriniń biri Reıhstagqa tý tigip jatqanda mıllıondaǵan beıkúná jannyń ólimine sebep bolǵan, II Dúnıejúzilik soǵysty ashqan fashızm fıýreri jantásilim etipti. Múmkin ol ýdy Reıhstagqa tý tigilgenin estigen sátinde jeńilgenin moıyndap ishken shyǵar. Qalaı da Gıtler ólimine baǵzy zamandarda Eýropany Rım basqynshylarynan azat etken Ǵundar urpaǵynyń sebep bolǵany anyq. Mine, erliktiń erligi! Sonda da ulty orys bolmaǵannan keıin qazaq balasynyń erligi eskerýsiz qala bergen.