Buqtyrmadaǵy kópir Shyǵys Qazaqstanǵa qandaı ózgeris ákeldi
Áleýmettik áleýet
Kópirdiń ashylýy qazan aıyndaǵy eń eleýli oqıǵalardyń biri boldy. ShQO-nyń jeti aýdany – Kúrshim, Marqakól, Zaısan, Tarbaǵataı, Altaı, Úlken Naryn men Katonqaraǵaı halqy bul kópirdi 60 jyl boıy kútti. Buqtyrma – qoldan jasalǵan álemdegi eń úlken sý qoımasy. Ol Óskemen qalasyna qatynaıtyn eń qysqa joldy jaýyp tastady. Sóıtip, aýdandardyń oblys ortalyǵymen baılanysy qıyndaı tústi. Kóktem men kúzdiń arasynda sý qoımasyn parom arqyly ǵana basyp ótý múmkin boldy. Parom keshikkende uzyn-sonar kezek qalyptassa, synyp qalǵanda kólikter keri burylyp, aıadaı jerge aınalma jolmen saǵattap júrýge májbúr boldy.
– Balalar toly shaǵyn avtobýspen bara jatyp, paromǵa syımaı qalǵan kezimiz boldy. Azyq-túliksiz balalarmen jaǵalaýda qonýǵa týra keldi. Bortqa syıyp ketý úshin janjal da az shyqqan joq. Kestege úlgerý úshin jyldamdyqty asyrǵan kezder de esimde. Tipti birde ózim rólde otyrǵanda jol apatyna ushyradym, - dep eske aldy kúrshimdik Madına Muqanova.
Qazir bul beınettiń bári artta qaldy. Eń bastysy, qysta parom júre almaǵan kezde adamdar ómirlerin qaterge tigip muz ústinen ótpeıtin boldy.
– Endi aýdandar turǵyndary, naqty aıtqanda 152 myń adam táýlik boıy emin-erkin, ólimmen betpe-bet kelmeı Óskemenge qatynaı alady. Buqtyrma sý qoımasy arqyly ótetin muz ótkelinde osy ýaqytqa deıin júzden asa kólik batyp, 300-ge jýyq adam qaza boldy, - deıdi oblys ákiminiń keńesshisi Álisher Súleımenov.
Medıtsına qyzmetkerleriniń de júgi jeńildedi. Endi Óskemenge shuǵyl jetkiziletin naýqastardy tasymaldaý jyldam ári arzanǵa túsedi. Tikushaqty tartýdyń, ushý úshin qolaıly aýa raıyn kútýdiń qajeti joq. Kólikpen de júıtkı beredi. Bul altyn ýaqytty únemdep, adam janyn quryǵy uzyn ajaldan arashalap qalý múmkindigin arttyra túspek.
Ekonomıkalyq áser
Uzyndyǵy 1 316 metrdi quraıtyn kópir qurylysynyń ózi óńir ekonomıkasyna oń áserin tıgizdi. Júzdegen adam sol jerde jumys istedi, ondaǵan otandyq kásiporyn mamandary jumyldyryldy.
Kópirdiń irgetasy 2020 jyly Prezıdent Jarlyǵynan keıin birneshe aıdan soń qalandy. Biraq materıaldardyń qymbattaǵany qurylys jumystarynyń sozylyp ketýine ákelip soqty. Jobany qaıta qaraý qajet boldy. Sóıtip onyń quny eki esege ósip, 61 mlrd teńgege jetti. Qarjylandyrý máselesin sheshý úshin kópir respýblıka menshigine ótkizildi. Qurylysqa 500-den astam adam tartyldy. Onyń 30-dan astamy – ınjener.
Jumystyń sapaly bolýyn Ulttyq jol aktıvteri sapasy ortalyǵynyń ShQO fılıaly baqylaýda ustady. 2024 jyldyń ózinde mamandar 23 ret tekserý júrgizgen. 147 synama alynyp, onyń 28-i normaǵa sáıkes bolmaı shyqty. Merdiger 4,5 mln teńgege materıaldardy satyp alyp, sol jerlerdi qaıta jóndedi. Nátıjesinde kópir barlyq zamanaýı talapqa saı keldi.
– Kópir ozyq ınjenerlik tehnologııalardy qoldanylyp turǵyzylǵan. Ol táýligine 80 myń avtokólik ótkize alady. Kópirge deıin 18 shaqyrym jol salyndy. Qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin kópirdiń eki jaǵyna arnaıy 40 muz oıǵysh ornatylǵan. Sonymen qatar 100-den astam beınekamera ornatylǵan, - dep habarlady QR Kólik mınıstrliginen.
Memlekettiń osyndaı aýqymdy jobany júzege asyrý arqyly mol tájirıbe jınaǵany da asa mańyzdy.
– Halyqty jumyspen qamtamasyz etetin, ınfraqurylymdyq baılanysty jaqsartatyn osyndaı jobalardyń kóp bolǵany durys. Shetelden eshkimdi shaqyrmaı-aq, ózimizdiń kúshimiz jetip tur. Biz el úshin mańyzy bar iri jobalardy ózimiz júzege asyra alamyz. Aldaǵy ýaqytta solaı bola beredi de. Qazir Memleket basshysynyń Jarlyǵy boıynsha otandyq kásipkerlerdi, otandyq ónimderdi qoldaý saıasaty júrgizilip jatyr, - dedi Premer-mınıstr Oljas Bektenov kópirdiń ashylýynda.
Logıstıkanyń damýy
Óńir ınfraqurylymynyń damýyna jeke toqtalmasqa bolmaıdy. Kópir oblys ortalyǵyn Buqtyrma mańaıyndaǵy 7 aýdanmen ǵana emes, Qazaqstan, Qytaı, Reseı memleketterin de baılanystyrdy. Bul soltústiktegi kórshimizdiń eldiń shyǵysyna qaraı ótetin jalǵyz qysqa joly. Olardyń arasyndaǵy araqashyqtyq 60 shaqyrymǵa jáne birneshe saǵatqa azaıdy.
– Osylaısha, shekara mańyndaǵy aýdandar tranzıttik aýmaqqa aınaldy, ıaǵnı Qazaqstan arqyly Qytaı men Reseıdi jalǵaıtyn taǵy bir tóte jol paıda boldy. Osy mańyzdy joba Shyǵys Qazaqstandaǵy birneshe aýdannyń kólik qatynasyn edáýir jaqsartady. Jalpy, sapaly jol – halyqtyń turmysyna oń yqpal etetin faktor. Men bul máselege aıryqsha mán beremin, - dedi Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Respýblıka kúnine oraı memlekettik nagradalardy tapsyrý saltanatynda sóılegen sózinde.
Sarapshylar logıstıkany damytý óz kezeginde mýltıplıkatıvti nátıje beretinine senimdi. Bul kásipkerlik, qurylys, aýyl sharýashylyǵy, ónerkásip salalaryna jańa serpilis ákeledi. Buqtyrma jaǵasyndaǵy aýdandarda tústi metaldardyń edáýir mol qory bar. Endi olardy óndirý jáne óńdeý burynǵyǵa qaraǵanda jeńildeı túspek. Al aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshiler et pen sútti eldiń basqa aımaqtaryna aparyp, saýdalaı alady.
Kópir taýarlardyń qozǵalysyn jyldamdatyp, túrli qyzmet kórsetý túrlerine qoljetimdilikti arttyrady. Kómirdi aınalma jol arqyly tasymaldaýdyń qajeti joq. Buryn paromǵa aýyr júk kólikteri múlde kire almaıtyn. Demek, jetkizýshilerdiń jolǵa keter shyǵyndary azaıyp, qara otynnyń baǵasy da tómendeıdi. Mysaly, buǵan deıin Óskemende kómirdiń tonnasy 15 myń teńge bolsa, shekara shebindegi Marqakól, Kúrshim, Zaısan, Tarbaǵataı aýdandarynda 25-30 myń teńge aralyǵynda satyldy.
Týrızm týy tiktelmek
Buqtyrma arqyly ótetin kópir salynýynyń arqasynda jańa qarqynmen damıtyn salalardyń biri - týrızm. Memleket basshysy 2024 jyldy Qytaıdaǵy Qazaqstannyń týrızm jyly dep atap, eki eldiń azamattary úshin vızasyz rejım engizilgeni belgili. QR Týrızm jáne sport mınıstrliginiń málimetinshe, osy jyldyń 10 aıynda elimizge kelgen qytaılyq týrıster sany 64 paıyzǵa artyp, 122 myń adamǵa jetken. 10,5 myńnan astam adam (2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵyndaǵy derek boıynsha) Shyǵys Qazaqstannyń shekarasyn kesip ótken. Demek, olar Buqtyrma sý qoımasynan ótti. Endi kópir oblysqa taban tiregen týrısterdiń jolǵa keter ýaqytyn únemdeı túspek.
– Shyǵys Qazaqstan tańǵajaıyp ólke. Qazaqstannyń barlyq sý resýrsynyń 40 paıyzy osynda. Altaıdyń eń bıik shyńy – Muztaý, Buqtyrma jaǵalaýy, basqa da kóz tartar kórikti jerleri kóp. Týrızmniń áleýeti zor! Kásipkerler qazirdiń ózinde Qytaıdan kapsýlalyq úıler ákelip, meıramhanalar salyp, ózen-kól jaǵalaýlarynda jańa jobalardy qolǵa alýǵa qyzyǵýshylyq tanytyp otyr. Munda qysqy shańǵy týrızmi de jaqsy damyǵan, - dedi ShQO ákiminiń keńesshisi Álisher Súleımenov.
Buqtyrmanyń eki jaǵalaýyn biriktirgen kópir týrızmniń damýyna jańa serpin syılaıtyny anyq. Dese de bári qas qaǵymda bolmaıdy. Ol úshin mol eńbek pen birshama ýaqyt qajet.