Búgin – Táýelsizdik kúni
Al osy azat kúnniń esigine kilt salǵan Jeltoqsan oqıǵasyna 38 jyl boldy.
Qazaq halqyn qoıyp álem tarıhynda bir ǵana datanyń ult tarıhynda óshpesteı etip iz qaldyrǵan sáti neken saıaq. Sondyqtan da 16 jeltoqsandy eldegi árbir otbasy árkelki qarsy alady. Biri úshin bul kún el táýelsizdigin ulyqtap, asyr salatyn mereke bolsa, taǵy bir top qaýym úshin Jeltoqsan oqıǵasyn eske alatyn kıeli kún.
Táýelsizdiktiń 33 jylynda halyqtyń ómir sapasy qanshalyqty ózgergenin resmı statıstıkanyń sandarymen sóıletkimiz kelgen. Ókinishke qaraı, resmı statıstıka derekteriniń kóbi 2000 jáne 2009 jylǵy kórsetkishterden bastalady. Osy qolda bar derekterdiń negizinde táýelsizdik jyldary qazaqstandyqtardyń ómirinde qandaı ózgerister bolǵanyn beınelep kórdik.
Resmı statıstıka boıynsha eldegi ulttyq baılyqtyń balanstyq quny (búkil qaryz, shyǵyndardy shegergendegi taza baılyq) 2009 jyly 11 trln 906 mlrd 806,2 mln teńge bolsa, 2023 jyly 93 trln 893 mlrd 393,2 mln teńgege jetken. Budan keıingi 15 jylda ulttyq baılyq 7,9 ese óskenin kórýge bolady.
Ashyq derekkózderdegi málimetke súıensek, elimizde 1991 jyly 26,6 mln tonna munaı óndirilse, 2023 jyly bul kórsetkish 90 mln tonnaǵa jetken. Demek, táýelsizdik alǵan kezeńnen bergi 33 jylda 1 mlrd 919 mln 500 myń tonna munaı óndirilgen.
2010 jyly halyqtyń jan basyna shaqqandaǵy ortasha aqshalaı tabysy 40 680 teńge bolsa, 2024 jyldyń qazan aıynda 206 887 teńge bolyp otyr. 2010 jyly ulttyq valıýtanyń dollarǵa shaqqandaǵy baǵamy 147,78 teńge bolǵan, keıingi 14 jylda halyqtyń aqshalaı tabysy 5,08 ósti degen sóz.
2008 jyly Qazaqstan halqy 4 trln 13 mlrd 75,2 mln teńgeniń taýaryn óndirip, 4 trln 40 mlrd 414 mln teńgeniń qyzmetin kórsetken. Al 2023 jyly 24 trln 715 mlrd 639,5 mln teńgeniń taýaryn óndirip (16 jylda 6,1 ese ósken), 35 trln 435 mlrd 819,9 mln teńgeniń qyzmetin kórsetken (8,7 ese).
Qazaqstandyqtardyń ómir súrý uzaqtyǵy 1999 jyly 65,63 jyl bolsa, 2023 jyly 75,09 jylǵa jetken. Demek, 24 jylda halyqtyń ómir súrý uzaqtyǵy 10 jylǵa jýyq uzarǵan.
2000 jyly elimizde 27 391 ajyrasý tirkelse, 2023 jyly bul san 40 227-ge jetken. 23 jyldyń ishinde 1,4 ese artqan. 2000 jyly 1000 adamǵa shaqqandaǵy ajyrasý kórsetkishi 1,84 bolsa, 2023 jyly bul kórsetkish 2,02 bolǵan. Al tirkelgen neke sany 2000 jyly 90 873 bolsa, 2023 jyly 120 851-ge jetken. 1000 adamǵa shaqqandaǵy neke qııý kórsetkishi 2000 jylǵy 6,11 koeffıtsentten 2023 jyly 6,07-ge kemigen.
Eldegi 1000 adamǵa shaqqandaǵy týý kórsetkishi 2000 jyly 14,92 bolsa, 2023 jyly 19,52-ge jetken. 2000 jyly elimizde 222 054 adam dúnıege kelse, 2023 jyly 388 428 myń adam ómir esigin ashqan.
Al ólim-jitim 2000 jyly 149 778 adam bolsa, 2023 jyly 130 686 adamǵa azaıǵan, ıaǵnı 2000 jyly 1000 adamǵa shaqqandaǵy ólim-jitim sany 10,10 bolsa, 2023 jyly bul shama 6,57-ge túsken.
Qazan aıyndaǵy sońǵy statıstıka boıynsha Qazaqstan halqynyń resmı sany 20 mln 223 myń 218 adamǵa jetken.