Brendtiń atyn jamylǵan jalǵan dáriler otandyq naryqty jaýlap barady
Shyndyǵynda, tymaý-symaýdyń kúsheıetin maýsymyn dárisiz ótkerý ekiniń biriniń qolynan kelmeıdi, qazir. Al ondaıda dárihanalardaǵy qaptaǵan dáriler qaltany qaqpaı qoımaıdy. Degenmen, ol dáriniń bári birdeı jarnamadaǵydaı jaǵymdy áser etip jatsa, qanekı. Baqsaq, bizdiń naryqta jalǵan, sapasy syn kótermeıtin dári-dármekter de qaptap júr eken. Búgin Úkimet otyrysynda osy másele qaralyp, ol boıynsha Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń basshylary arnaıy brıfıng ótkizgen bolatyn.
Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimetterine qaraǵanda, sońǵy ýaqytta Qazaqstanda jalǵan dárilerdiń beleń alýy belgili bir deńgeıde qaýipti arttyryp otyr. Degenmen, mamandar muny bir Qazaqstanda ǵana emes, álemde oryn alyp jatqan úderis dep baǵalaıdy. Máselen, Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetindegi brıfıngte Densaýlyq saqtaý mınıstri Salıdat Qaıyrbekova álemde jalǵan dáriler aınalymy artyp keletinin aıtyp, birqatar mysaldy alǵa tartady. «AQSh-tyń azyq-túlik ónimderi men dárilik preparattardy baqylaý jónindegi basqarmasynyń derekteri boıynsha jalǵan ári sapasyz dárilerdiń álemdik aınalymy 75 mlrd. AQSh dollaryn quraıdy. Al Eýropada sońǵy jyldary 7 mln-nan astam jalǵan farmatsevtıkalyq ónimder tárkilengen. Jalǵan dárilik zattar aınalymynyń 51 paıyzy Azııa elderine tıesili», - degendi aıtady mınıstr S. Qaıyrbekova. Onyń sózine qaraǵanda, osyndaı úderister saldarynan Qazaqstan da japa shegip keledi. Sonymen qatar, elimizdiń dári-dármek naryǵyna Qytaımen geografııalyq kórshiligimiz de úlken qaýip bolyp otyrǵan syńaıly. Óıtkeni, mınıstr kontrafaktili dárilerdiń basym bóligi osy elden jetkiziletinin aıtady.
Jalǵan, sapasyz dárilerdiń qaptaýy Qazaqstannyń ımportqa táýeldiligine de baılanysty eken. Máselen, elimizdiń dári-dármekten ımportqa táýeldiligi 70 paıyzdy qurap otyr. Sondyqtan da, bylaıǵy dári-dármekti qoıyp, halyqaralyq brendterge ıe medıtsınalyq ónim túrleriniń jalǵan, qoldan jasalǵan dúnıeleri naryqqa enteleı bastaǵanǵa uqsaıdy. Aıtalyq sońǵy 10 jyl ishinde kelip túsken aryz-shaǵymdar boıynsha Densaýlyq saqtaý mınıstrligi belgili halyqaralyq brendterdiń jalǵan medıtsınalyq ónimniń 40-tan astam atalymyn ótkizýdiń 90-nan artyq faktisin anyqtaǵan. Onyń ishinde Farıngosept, No-shpa, Essentsıale N forte, Vıagra, Plavıks, Mezım forte, Sýmamed sekildi halyqaralyq brendterdiń atynan shyǵarylǵan jalǵan ónimder jıi kezdesetinge uqsaıdy. Sonymen qatar, farmatsevtıkalyq qyzmettiń 500-den asa obektisinen jalǵan ónimniń shamamen 40 myń birligi aınalymnan alynypty. 2010 jyly «Plavıks» jalǵan preparatynyń bir partııasynan ǵana 5 mln. teńge alynsa, osy kezeńde barlyǵy 2,5 mln. teńgeden asa somaǵa aıyppul salynǵan.
Farmatsevtıka naryǵyndaǵy keleńsizdikpen kúres qalaı júrgizilmek?
Densaýlyq saqtaý mınıstri Salıdat Qaıyrbekovanyń aıtýynsha, bul baǵytta birqatar sharalar qolǵa alynady. Atap aıtqanda, birinshiden, baqylaý, qadaǵalaý sharalary kúsheıtilmek. Ekinshiden, jalǵan dári-dármekti taratýǵa qatysty zańnama jetildirilip, ol boıynsha jazany qataıtý qarastyrylady. Úshinshiden, osy baǵyttaǵy kúreste halyqaralyq yntymaqtastyqty arttyrý josparlanyp otyr. Endi osy úsh baǵytqa keńinen toqtalsaq.
«Qazirgi tańda elimizdiń normatıvtik salasynda medıtsınalyq ónimder aınalymy Eýropa qoǵamdastyǵynyń standarttaryna barynsha jaqyndatylǵan. Bul neni bildiredi? Bul - elimizdiń dárilik zattar aınalymy salasynda durys ári qatań quqyqtyq retteý júrip jatyr degen sóz. Toqtala ketetin jaıt, bundaı shara TMD keńistiginde Qazaqstan men Ýkraınada ǵana qolǵa alynǵan», - deıdi mınıstr Salıdat Qaıyrbekova. Onyń aıtýynsha, Qazaqstanda medıtsınalyq ónimdi shyǵarýshydan tutynýshyǵa jetkizilgenge deıin onyń sapasy baqylanady, tıimdiligi men qaýipsizdigi de baǵalanady. Sondyqtan da, sońǵy jyldary elimizde farmatsestıkalyq praktıka engizilýde. «Qazirgi júrgizilip jatqan salaǵa tıisti farmatsevtıkalyq praktıka (GLP, GCP, CMP, CDP, CPP) standarttaryn engizý medıtsınalyq ónimniń jáne farmatsevtıkalyq qyzmettiń sapasyn qamtamasyz etedi», - deıdi Densaýlyq saqtaý mınıstri. Onyń sózine qaraǵanda, osyndaı farmatsevtıkalyq praktıkanyń nátıjesi de jaman emes. Atap aıtqanda, tájirıbe arqasynda sońǵy úsh jylda elimizge tirkelýge ákelingen 1,5 myńǵa tarta dárilik zattar arnaıy tirkeýden ótpeı qalǵan, sebebi olar óz pozıtsııasy boıynsha sapasyn, qaýipsizdigi men tıimdiligin dáleldeı almaǵan. Bulardyń ózi tirkelgen jalpy preparattar sanynyń besten bir bóligin quraıdy eken. «Sonymen qatar, dárilik zattardyń 1 mln. 300 myńnan astam qaptamadan turatyn 97 partııasy, sonyń ishinde naqtyraq aıtqanda 11 myń kelini quraıtyn sýbstantsııalar (qazaqstandyq farmatsevtıkalyq naryqtyń jalpy kóleminiń 0,3 paıyzy) qaýipsizdik pen sapalyq baǵalaýdan ótpeı qaldy. Osynyń ózi Qazaqstandaǵy dári-dármek naryǵynyń jetkilikti deńgeıde qadaǵalanyp kele jatqandyǵyn bildirse kerek», - deıdi mınıstr Salıdat Qaıyrbekova.
Al jalǵan dári-dármekke qatysty normatıvtik quqyqtyq bazany jetildirýge kelsek, osy baǵytta 2006 jyldan bastap jalǵan dárilik zattar jasap, ony taratqany úshin jaýapqa tartý uǵymdary naqtylanǵan. Ákimshilik quqyq buzýshylyqtar týraly kodekske jalǵan medıtsınalyq ónimderdi óndirý, satyp alý, saqtaý, ótkizý jáne jarnamalaý baptary boıynsha ákimshilik jaýapkershilik aıqyndalǵan. Sonymen qatar, jaqynda Elbasy qol qoıǵan Qylmystyq kodekske Eýropalyq Qaýymdastyqtyń tájirıbesi eskerile otyryp, jalǵan medıtsınalyq ónimdi taratqany úshin qylmystyq jaýapkershilikti qarastyrý baby engizilgen.
Úshinshi máselege kelsek, Densaýlyq saqtaý mınıstri Qazaqstan halyqtyń densaýlyǵyna qaýip tóndiretin medıtsınalyq ónimderdiń jalǵan túrin ázirleý jáne oǵan qatysty oryn alatyn qylmystar boıynsha Eýropa Keńesiniń konventsııasyna qosylýǵa nıetti ekenin jetkizdi. «Bul - álemdik úderis. «MEDIKRIM» atalatyn álgi konventsııa - bul osy saladaǵy qylmysy úshin qylmystyq jaýapkershilikti qarastyratyn tuńǵysh halyqaralyq-quqyqtyq qujat», - deıdi mınıstr. Budan bólek, 2016 jyldan bastap Qazaqstan Kedendik odaq aıasyndaǵy medıtsına ónimderiniń biryńǵaı naryǵyna enetin bolady. Soǵan oraı Qazaqstan Reseımen, Belarýs elimen birlesip, 50-ge tarta normatıvtik-quqyqtyq aktilerdi birizdendiredi. Bul rette de Kedendik odaq aıasynda áriptes memleketter arasynda jalǵan dári-dármekter boıynsha ózara aqparat almasýǵa múmkindik beretin biryńǵaı aqparattyq ortalyq jumysyn jandandyrý qajet etiledi. Mınıstrdiń sózine qaraǵanda, jalǵan medıtsınalyq ónimderdiń halyqaralyq málimetter bazasyna qoljetimdilik 2015 jyly Qazaqstannyń synaq ortalyǵy iske qosylǵannan keıin ǵana múmkin bolmaq.
Sóz arasynda mınıstr Qaıyrbekova jurtshylyqtyń, ásirese jarnamaǵa qulaı senetin halyqtyń farmatsevtıkaǵa qatysty quqyqtyq saýattylyǵyn ashý kerektigine de nazar aýdardy. Óıtkeni, onyń aıtýynsha, qazir halyq dári-dármekti kóbirek paıdalanýǵa kóshken. Al onyń arǵy túbinde jarnama basym ról atqaratyny da belgili. «Qazaqstan úshin ǵana emes, álemniń barsha halyqtary úshin úlken problemalardyń biri - medıtsınalyq ónimderdiń ınternet arqyly satylýy. Óıtkeni, ókinishke qaraı, bizdiń azamattarymyz ınternette jarnamalanatyn dári-dármekti satyp alýdy ádetke aınaldyrǵan. Máselen, jaqynda júrgizilgen zertteýlerge súıensek, qazaqstandyqtardyń 42 paıyzy dárilik zattardy jarnamaǵa senip satyp alady», - deıdi Salıdat Qaıyrbekova. Sonymen qatar, mınıstrdiń deregi boıynsha, elimizdegi árbir ekinshi qazaqstandyq dárilik zattardy dárigerdiń taǵaıyndaýynsyz-aq qabyldaı beredi eken. Sondaı-aq, árbir ekinshi qazaqstandyq dárigerdiń keńesinsiz antıbıotıkterdi qabyldap júrgen kórinedi. «Antıbıotıkterdi dárigerdiń keńesinsiz qabyldaý - óz densaýlyǵyna óz qolymen zalal keltirý degen sóz. Sondyqtan da, jurtshylyqtyń dári-dármekke qatysty quqyqtyq saýattylyǵyn arttyrýdy jón sanaımyz», - deıdi mınıstr.