«Bostandyqqa umtylǵan qazaqtar» týraly tarıhı maqala qazaq tilinde shyqty
«National Geographic» muraǵatynan alynǵan osy maqalada jat jurttyq óktemdiktiń buǵaýyna moıynsunbaı tiline, dini men diline erkindik izdegen qazaqtardyń batysqa qaraı kóshýi týraly tyń derekter berilgen.
Aıta keterligi, ult taǵdyry tálkekke túsken sonaý qasań jyldary Mońǵolııa, Qytaı, Pákistan, Úndistan men Aýǵanstanǵa qonys aýdarǵan myńdaǵan qandastarymyzdyń tek 9 paıyzy ǵana aman qalǵan bolatyn.
«Káshmirdegi ataqty Shrınagarǵa kelgen sol bosqyndardyń arasynda bir jylymdy ótkizdim. Olar Ortalyq Azııa topyraǵyn myńdaǵan jyldar boıy mekendep kele jatqan qazaq halqynyń ókilderi eken», - dep bastaıdy óz sózin «Bostandyqqa umtylǵan qazaqtar» atty maqalanyń avtory Mılton Dj. Klark. - Meni qonaq etken qaısar rýhty úı ıeleri kommýnıstik bılikten qashyp, Qytaıdaǵy Shyńjań provıntsııasynan qonys aýdarǵan, attyń jalynda ósken kóshpendilerdiń urpaqtary edi. Áıelimiz ekeýmiz qasireti men qasıeti birdeı uly kósh jolyndaǵy osy halyqtyń jaqyn dosyna aınaldyq. Uzaq jolǵa Shyńjańnan 4000 tútin shyqsa, solardyń tek 350-i ǵana Káshmirge jetipti».
Sosyn avtor maqala barysynda qazaq ultynyń ózine tán minezin, turmys-tirshiligin, salt-dástúrin jýrnaldyń áli kúnge deıin taımaı kele jatqan stıline salyp, jan-jaqty baıandap beredi.
63 jyl buryn jarııalanǵan jýrnaldaǵy esteliginde ol sol kezdegi qazaqtardy bylaı dep sýretteıdi:
«Jaılaýda - Qalıbektiń kıiz úıindemin. Jańbyrly kúnderdiń birinde ol Sultan Shárip degen rýbasyny jáne taǵy birneshe ıgi jaqsylardy úıine áńgime-dúken quryp, ótken kúnderdi eske alýǵa shaqyrdy. Bir top qazaq jigitteri ortadaǵy tútini burqyraǵan oshaqty aınala otyrdy. Bastarynda ań terisimen ádiptelip, kók, qyzyl, keıbirinde kúlgin jibekpen kómkerilgen shoshaqaı tymaq. Uzyn tondarynyń eteginiń astynan jumsaq etikteri jyltyraıdy. Biri maldas quryp, keıbiri qyzyl kilemge jantaıǵan jas jigitter bir-birimen qaljyńdasyp, aldaryndaǵy mol da semiz etti alaqandarymen toltyra asaýda. Áıelder shyny ydysqa shaı jáne kilegeı quıyp berýde. (Káshmirde kóshpendilerdiń sýsyny - qymyzdy tabý qıyn). Maǵan qonaq retinde qurmet kórsetilip, aǵash tegenege salynǵan qoıdyń basy tartyldy. Asqa bata jasalǵannan keıin rý kósemi ettiń eń syıly jerin kesip alyp, aldyma qoıdy».
Budan bólek, Mılton Dj. Klark qazaqtardyń taǵdyryna, tarıhyna da kóz júgirtedi. «QAZAQ - KEŃ TARAǴAN HALYQ. Bular kimder? Olardy týǵan jerinen bezýge májbúr etken qandaı saıasat? Túrkitektes búgingi qazaqtardyń deni Qazaq Keńestik Sotsıalıstik Respýblıkasynda turady. Qytaıdan Kaspıı teńizine deıin sozylatyn bul aýmaqty birneshe mıllıon qazaq mekendeıdi. Búginde qazaqtardyń kóshpendi taıpalary batys Qytaıdyń Shyńjań provıntsııasyndaǵy halyqtyń on paıyzyn quraıdy. Jer aýmaǵy Tehastan eki jarym ese úlken, al halyq sany Tehastyń jartysyndaı ǵana bolatyn shóleıt Shyńjań 1949 jyly Qytaı kommýnıstik bıliginiń qolastyna kirdi. Bostandyǵyna qater tóngen kóp qazaq kommýnıstik bılikke baǵynǵannan góri basqa jerge kóship ketýdi jón kórdi», - dep jazady avtor.
Maqalada sondaı-aq, qazaqtardyń bosqyndyq jolyndaǵy kúresinde tiri qalǵan Fazıla Jańaltaı apamyzdyń esteligimen qatar, avtordyń qandastarymyzdyń beınetke toly ómiri jaıly tereń oı tolǵamdary men tujyrymy toptastyrylǵan.