«Bolashaq» stıpendııasyna 28 jyl: Túlekter Qazaqstanǵa qandaı paıda ákeldi
El Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵynda Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵynyń prezıdenti Aınur Kárbozova QazAqparat agenttigine stıpendııanyń negizgi nátıjeleri týraly suhbat berdi.
«Bıyl elimiz úshin tarıhı jyl – Qazaqstan Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵy jáne «Bolashaq» baǵdarlamasynyń 28 jyldyǵyn atap ótemiz. Bul stıpendııa meni qosa alǵanda, myńdaǵan qazaqstandyqtarǵa jol ashty. Men de «Bolashaq» baǵdarlamasynyń túlegimin. Bul baǵdarlama biregeı áleýmettik lıftke aınaldy. Rasynda da bul barlyq túlekter úshin jaı ǵana qatardaǵy emes, álemniń eń úzdik oqý oryndarynda sapaly bilim alýdyń jalǵyz múmkindigi boldy. Sondyqtan Táýelsizdiktiń 30 jyldyǵynda damýdyń barlyq baǵyttary boıynsha sapa men nátıje baıqalady dep oılaımyn. Barlyq baǵalaý ólshemderi boıynsha bul halyqaralyq baǵdarlama óziniń biregeıligin kórsetti dep oılaımyn», - deıdi Aınur Kárbozova.
Onyń aıtýynsha, baǵdarlama túlekteriniń barlyq baǵyttary men qosqan úles deńgeıin zerttese, júrgizilgen jumys pen nátıjeler olarǵa salynǵan ınvestıtsııalardyń qaıtarymdy bolǵanyn, bolashaqtyqtardyń ekonomıkanyń negizgi sektorlaryn ilgeriletýge qomaqty úles qosqanyn sapaly jáne sandyq jaǵynan dáleldeıdi, sol arqyly baǵdarlamanyń tıimdi ekenin kórsetedi.
«Stıpendııa Keńes Odaǵy ydyrap, Táýelsizdik alǵannan keıin zeınetaqy men jalaqyny tóleýge qarajat bolmaǵan kezderi, el úshin eń kúrdeli jyldary taǵaıyndaldy. Osyndaı jaǵdaıda stıpendııanyń bastamashysy Tuńǵysh Prezıdent – Elbasy Nursultan Nazarbaev sheteldik ınvestıtsııalardy tartý maqsatynda álemniń jetekshi elderine jıi bardy. Árıne, mundaı stıpendııalyq baǵdarlama ıdeıasy el jastaryna jaı oqyp qana qoımaı, ekonomıkany damytý úshin oralady degen úmitpen týyndaıdy. Bul úmit ózin aqtady. Túlekter «Bolashaq» baǵdarlamasy aıasynda halyqtyń, memlekettiń joǵary senimin aqtady. Tutastaı alǵanda, baǵdarlamanyń tujyrymdamasy men ereksheligi – «Bolashaqtyń» bir orynda turmaı, únemi damyp kele jatqany, barlyq álemdik trendterge beıimdelýi deýge bolady. Ol memlekettik saıasattyń basymdyqtaryna, eldiń eńbek naryǵyndaǵy negizgi qajettilikterge sáıkes únemi ózgerip otyrady», - dedi spıker.
Sondyqtan alǵashqy 10 jylda bul baǵdarlama memlekettik basqarý, ekonomıka, qarjy, halyqaralyq quqyq salasynda mamandar daıarlaýǵa baǵyttalǵan bolatyn. Oǵan qosa, bıýdjettik shekteýler jaǵdaıynda jyl saıyn jiberiletin stıpendıattar sany qazirgi jaǵdaımen salystyrǵanda shekteýli boldy. Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary eldi basqarýǵa qajetti mamandyqtar boıynsha 80-90 qazaqstandyq jas negizinen Frantsııa, Belgııa, Gollandııa, Danııa, Ulybrıtanııa sııaqty Eýropa elderine oqýǵa jiberildi.
2005 jyly áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaı jaqsaryp, tikeleı sheteldik ınvestıtsııalar kelgendikten, oqýǵa jiberiletin stıpendıattardyń jyl saıynǵy sanyn 3 myńǵa deıin ulǵaıtý boıynsha Elbasynyń ekinshi mańyzdy sheshimi qabyldandy. Osy maqsatty sapaly iske asyrý úshin QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi janynan memlekettiń 100% qatysýymen «Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy» AQ quryldy.
«Osy kezeńde 2000 jyldardyń basynda stıpendııa taǵaıyndaý jańa sapaly deńgeıge ótti. Úkimet qaýlysymen irikteýdiń jańa erejeleri bekitiledi, densaýlyq saqtaý, medıtsına, ınjenerlik-tehnıkalyq kadrlar júıesine maman ázirleýge basa mán berildi. Sondaı-aq, «Bolashaq» baǵdarlamasy sheńberinde bıýdjettik áleýmettik uıymdardyń túrli sanattaryna, onyń ishinde memlekettik qyzmetshilerge, medıtsına qyzmetkerlerine, ınjenerlik-tehnıkalyq baǵyttaǵy, bilim jáne ǵylym, medıa, mádenıet jáne sport salasynyń qyzmetkerlerine memlekettik qoldaý kórsetildi. 2008-2019 jyldary «Bolashaq» baǵdarlamasy aıasynda basymdyqtary bar jeti sanat boıynsha bıýdjettik áleýmettik salalardyń 3 600-den astam qyzmetkeri oqydy. Olarǵa akademııalyq oqýǵa deıin aldyn ala tildik kýrs taǵaıyndaldy jáne kópshiligi elge baǵdarlama túlekterimen birge oralyp, eldiń damýyna óz úlesterin qosty», - dep atap ótti HBO prezıdenti.
Búkil álemdi qursaýlaǵan pandemııadaǵy belgisizdik jaǵdaıynda da «Bolashaq» baǵdarlamasy jańa syn-tegeýrinderge, álemdegi bilim berý qyzmetterin damytý trendterine beıimdeldi.
2020 jyly 6 mamyrda Úkimettiń qaýlysymen «Bolashaq» halyqaralyq stıpendııasyna úmitkerlerdi irikteýdiń jańa qaǵıdalary bekitildi, ol baǵdarlamanyń sapaly ózgeristeri úshin quqyqtyq negiz jasady. Osylaısha 2020 jyldan bastap úmitkerlerge qoıylatyn negizgi talap birshama ózgerdi: endi talapker usynylǵan ýnıversıtetter tiziminen qajetti mamandyq boıynsha óz betinshe túsýi kerek. «Bul shara arqyly Prezıdent Ákimshiligi konkýrstyq irikteý kezeńinde barlyq múmkindikterdi teńestirdi», - dep atap ótti Aınur Kárbozova.
Sondaı-aq, HBO prezıdenti pandemııa jaǵdaıyndaǵy tolyq avtomattandyrýdy da mańyzdy ózgeristerdiń biri dep atady.
«Ótken jyly Prezıdent Ákimshiligi jańa irikteý aıasynda prezıdenttik kadrlyq rezervke irikteý úlgisi boıynsha avtomattandyrý, qabyldaý jáne irikteý mindetin qoıdy. Sondyqtan 2020 jyldan bastap barlyq úmitkerler qujattardy tek elektrondyq úkimet portaly arqyly tapsyrady, irikteýdiń alty uzaq týrymen salystyrǵanda jańa erejeler boıynsha tek úsh qysqartylǵan týrynan ótedi. Al úsheýiniń ishinen irikteýdiń eki kezeńi onlaın rejımde ótedi. Qujat talaptaryna sáıkes, ruqsattama alǵan úmitker biregeı sáıkestendirý kodyn alady. Osy kodpen ol arnaıy irikteý portalyndaǵy jeke kabınetin ashady jáne onlaın rejımde eki týrdan ótedi: keshendi testileý jáne táýelsiz saraptama komıssııasynyń múshelerimen suhbat», - dep túsindirdi Aınur Káribozova.
Keshendi testileý jáne áńgimelesý barysy tolyǵymen aýdıo-vıdeoǵa tirkeledi. Bul irikteý týrlarynyń ashyqtyǵy men aıqyndyǵyn qamtamasyz etý úshin jasalǵan. Eger úmitker óz nátıjesine kúmán keltirse jáne ádiletsiz ótti dep sanasa, Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵyna júginip, irikteý týrlarynyń aýdıo-beıne jazbasyn ala alady. Sonymen qatar, keshendi testileýde akademııalyq adaldyqty qamtamasyz etý úshin proktorıng júıesi qoldanylady.
«Birinshiden, úmitker irikteýdiń barlyq týrlaryna jeke derekterimen emes, berilgen sáıkestendirý kodymen qatysady. Suhbat barysynda da úmitker rettik nómirler berilgen táýelsiz saraptama komıssııasynyń aldyna shyǵady. Komıssııa músheleri de, úmitkerler de bir-birin atymen, tegimen, ákesiniń atymen ataı almaıdy. Mundaı shara qandaı da bir úmitkerge qatysty táýelsiz saraptamalyq komıssııa músheleri qabyldaǵan sheshimniń obektıvtiligin, ashyqtyǵyn, ádildigin qamtamasyz etý úshin, múddeler qaqtyǵysyn boldyrmaý úshin qabyldandy», - dep atap ótti Aınur Káribozova.
Sonymen birge, úmitkerlerge qoıylatyn memlekettik tildi bilý talaptary da arta túsken. 2020 jyldan bastap jańa irikteý erejeleri boıynsha talap etiletin qujattar paketinde shaqyrý hatymen qatar V1 deńgeıinen kem túspeıtin memlekettik tildi bilý sertıfıkaty bolýy qajet. ıAǵnı, testtegi 150 suraqtyń kem degende 105 jaýaby durys bolýy qajet.
«Kez kelgen yqtımal stıpendıat baǵdarlamanyń barlyq normatıvtik-quqyqtyq qujattaryn qarastyra bastaýy tıis. Munda eki mańyzdy prerekvızıt bar, onyń birinshisi – Bilim jáne ǵylym mınıstrligi jyl saıyn jarııalaıtyn basym mamandyqtar tizbesi. Olar ýákiletti organnyń, ıaǵnı Eńbek jáne áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń eńbek naryǵyndaǵy naqty qajettilikter boljamyn eskere otyryp túziledi», - dep túsindirdi ol.
Ekinshi mańyzdy prerekvızıt – joǵary oqý oryndarynyń tizimi. Bıyl alǵash ret JOO tizimi úsh jylǵa bekitildi. 2021-2023 jyldarǵa arnalǵan bul tizim álemniń 27 elindegi 207 joǵary oqý ornynan jáne Bilim jáne ǵylym mınıstrligi basshylyqqa alǵan eki krıterııden turady. Birinshi mańyzdy krıterıı – barlyq joǵary oqý oryndarynyń QS, Times Higher Education, Academic Ranking of the World Universities sııaqty úsh jetekshi akademııalyq reıtıngtiń TOP-250 qataryna kirýi. Taǵy bir mańyzdy krıterıı – basym mamandyqtar tizimine engen baǵyttar boıynsha maman daıarlaýda atalǵan JOO-lardyń kóshbasshy bolýy. Munda ınnovatsııa jáne jańa tehnologııalar, ındýstrııalyq ınjınırıng jáne árıne, «Bolashaq» baǵdarlamasynyń Bilim berý jáne densaýlyq saqtaý baǵyttary tiziminde ekinshi jyl qatarynan turǵan mamandyqtar bar.
Osy eki baǵyt boıynsha beıindi densaýlyq saqtaý mınıstrligi «Bolashaq» baǵdarlamasy aıasynda vırýsologııa, ımmýnologııa, reabılıtologııa, juqpaly aýrýlar jáne hırýrgııanyń barlyq túrleri mamandyqtary boıynsha daıarlaýǵa jaýap beredi.
Al Bilim mınıstrligi ınklıýzıvti bilim berý, qashyqtan bilim berý ádisnamasy, JOO basqarýdyń strategııalyq menedjmenti, pedagogıka, psıhologııa sııaqty mamandyqtarǵa basymdyq beredi. Sondaı-aq, 2021 jylǵy basym mamandyqtar tiziminde jaratylystaný ǵylymdary jáne óner men shyǵarmashylyq salasyndaǵy mamandyqtardy biriktiretin jańa baǵyt – kreatıvti ındýstrııa engizildi. Bul jetinshi baǵyt BUU Bas Assambleıasy jarııalaǵan kreatıvti ındýstrııalar jyly aıasynda engizildi jáne osy baǵyttyń basymdyǵy nátıjesinde Memleket basshysy ony damytý jóninde mindet qoıdy.
«Osy tapsyrmany oryndaý úshin Premer-Mınıstr keńsesi janynan jobalyq keńse qurylyp, ony «Bolashaq» baǵdarlamasynyń túlegi basqardy. Bul baǵyt art-menedjment, prodıýserlik, mýzykalyq, vokaldyq is, teatr óneri, rejıssýra sııaqty mamandyqtardy qamtıtyn «Bolashaq» baǵdarlamasyndaǵy basym baǵyttar qatarynan kórinis tapqan. Kórip otyrǵandaryńyzdaı, «Bolashaq» stıpendııasyn barlyq qazaqstandyqtarǵa qoljetimdi etip, irikteý men qabyldaýdy ádil júrgizip, sol arqyly qazaqstandyqtardyń stıpendııaǵa senim deńgeıin arttyrý úshin jasalǵan barlyq ózgerister barlyq syn-qaterlerge saı keledi. Ekinshi jyl qatarynan pandemııa jaǵdaıynda «Bolashaq» baǵdarlamasynyń túlekterimen birlesip úlken jumys júrgizýdemiz», - dep túsindirdi A. Kárbozova.
Suhbat barysynda Aınur Kárbozova 28 jylda atqarylǵan jumystardy qorytyndylady jáne Táýelsiz Qazaqstannyń eń sátti startapy qandaı jetistikterge jetkenin baıandady.
«Jalpy stıpendııa berilgen 28 jyl ishinde meni qosa alǵanda, 14 465 qazaqstandyq álemniń eń úzdik oqý oryndarynda oqýǵa jáne elge oralyp, bilim men tájirıbeni otanymyzdyń ıgiligi úshin paıdalanýǵa múmkindik aldy. Al baǵdarlama túlekteriniń sany – 11 399 adam. Ótken jyly Qazaqstan men búkil álemde TJ jarııalanǵan kezde qoǵamda baǵdarlamanyń tıimdiligi, salynǵan qarajattyń qanshalyqty aqtalǵany jáne vaktsına ázirleýge qatysqandar týraly máseleler jıi kóterildi. Osy mańyzdy suraqtarǵa jaýap berý úshin túrli kezeńderde baǵdarlamanyń tıimdiligi, túlekterdiń qosqan úlesi týraly zertteýler únemi ótkizilip turady. Mundaı zertteýler 2013, 2015 jáne 2017 jyldary júrgizilgen», - dedi Aınur Kárbozova.
Pandemııa jaǵdaıynda jıi qoıylatyn suraqtarǵa naqty jaýap berý úshin Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy ótken jyldyń qarasha aıynda zertteý júrgizgen.
«Koronavırýspen kúreste aldyńǵy qatarda turǵan densaýlyq saqtaý, bilim berý jáne tsıfrlandyrýǵa, avtomattandyrýǵa baılanysty barlyq baǵyttardy taldaıtyn bolsaq, 11 399 túlektiń 7-8%-y pýlda, 800-ge jýyq túlek – medıtsına salasynda oqytylǵan mamandar. Osy 800 túlektiń 545-i –bizdiń qazaqstandyq dárigerler. Bir jyldy zertteý nysany retinde alsaq, «Bolashaqpen» oqyǵan 545 dáriger túrli deńgeıdegi 213 myń operatsııa jasaǵan. ıAǵnı, baǵdarlamanyń 545 túlegi 213 myń qazaqstandyqtyń ómirin saqtap qaldy», - dep atap ótti Aınur Kárbozova.
Pandemııa jaǵdaıyndaǵy ekinshi basym baǵyt – bilim berý boldy. Bilim berý salasynda myńnan astam baǵdarlama túlekteri bilim aldy. Onyń ishinde zertteý júrgizý kezinde 842 stıpendıat mektep muǵalimi, joǵary oqý oryndarynyń oqytýshysy bolyp jumys istep júr. 842 túlek bir jylda 145 myń oqýshy men JOO stýdentterin oqytady. 11 399 túlek arasynda – 150 túlek professor dárejesin alǵan. Olar jylyna álemniń jetekshi ǵylymı basylymdarynda myńnan astam ǵylymı maqalalar, jarııalanymdar, zertteýler jarııalap, elimizdiń ǵylymı áleýetin kórsetti.
Pandemııa jaǵdaıynda qoǵamda jıi qoıylatyn barlyq suraqtarǵa naqty jaýap berý úshin halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy ótken jyldyń qarasha aıynda zertteý júrgizdi, onda bastapqy nátıjeler paıda bolady, tıimdilik suraǵyna jaýap alynady, ár túlektiń ekonomıkanyń negizgi salalaryn ilgeriletýge qosqan úlesi kútiledi.
«Koronavırýspen kúreste aldyńǵy qatarda turǵan eń mańyzdy baǵyttardy – Densaýlyq saqtaý, bilim berý jáne tsıfrlandyrýǵa, avtomattandyrýǵa baılanysty barlyq baǵyttardy taldaıtyn bolsaq, onda 11399 baǵdarlama túlekteriniń 7-8% – y pýlda, 800-den sál az túlekter-medıtsına salasynda oqytylǵan mamandar. Osy 800 – den astam túlektiń 545-i-bizdiń qazaqstandyq dárigerler. Eger bir kúntizbelik jyldy zertteý nysany retinde alsaq, bolashaqtyqtar arasynan 545 qazaqstandyq dáriger 213 myń túrli deńgeıdegi operatsııalardy jasady. ıAǵnı, baǵdarlamanyń 545 túlegi 213 myń qazaqstandyqtyń ómirin saqtap qaldy», - dep atap ótti spıker.
«Bul 11 myńnan astam túlektiń 50%-dan astamy orta jáne joǵary deńgeıdegi jetekshi qyzmet atqarady. ıAǵnı, túlekterdiń jartysynan kóbi – qazaqstandyqtardyń ómirine janama nemese tikeleı áser etetin mańyzdy sheshim qabyldaıtyn basshylar. Myńnan astam túlek nemese 10% - óz kásiporyndaryn ashqan. ıAǵnı, olar shaǵyn jáne orta bıznesti ilgeriletýge belsendi qatysyp otyr. Jalpy, bul sandyq jáne sapalyq mysaldar, qarapaıym arıfmetıkany qoldanǵannyń ózinde, salynǵan qarajattyń aqtalatynyn jáne túlekterdiń barlyq ulttyq, respýblıkalyq jobalarǵa qatysýy jobanyń tabysty bolǵanyn kórsetedi», - dedi Aınur Kárbozova.