«Bolashaq» baǵdarlamasy túlekterin irikteýdiń, oqytýdyń jáne jumysqa ornalastyrýdyń jańa júıesin qalyptastyrý kerek - QR Bilim jáne ǵylym mınıstri B.Jumaǵulov
Osyǵan baılanysty elimiz úshin kadrlar daıarlaý júıesindegi «Bolashaq» prezıdenttik baǵdarlamasynyń strategııalyq roliniń arttyrý týraly másele ózekti bola túsýde.
QR Bilim jáne ǵylym mınıstri Baqytjan Jumaǵulov bizdiń tilshimizge bergen suhbatynda zamannyń jańa talaptarynn eskere otyryp, «Bolashaq» baǵdarlamasynyń áleýetin qalaı paıdalaný josparlanyp otyrǵandyǵy týraly aıtyp berdi.
- Baqytjan Tursynuly! «Bolashaq» baǵdarlamasynyń negizgi baǵyttary qandaı bolady?
- Birinshi kezekte basym mamandyqtardyń tizimi ózgertiletin bolady. Bul tizimdi túrlendirý buryn da júrgizilgenin aıta ketý kerek. Osy máseleniń mánisine toqtalatyn bolsaq, «bolashaqtyqtardyń» basym kópshiligi bastapqyda áleýmettik-saıası, ekonomıka jáne zań mamandyqtary boıynsha bilim aldy, bul júıeli reformalardyń arqasynda aqtaldy. Odan keıin tehnıkalyq jáne medıtsınalyq mamandyqtar, memlekettik basqarý mamandyǵy boıynsha baǵdarlamalar keńeıtildi.
Ártúrli mamandyqtar boıynsha túlekter qyzmetiniń suranys deńgeıin eskeretin bolsaq, bundaı túrlendirý qazirgi tańda da qajet bolyp otyr. Qalyptasqan jaǵdaı saraptamasy bul jerde belgili problemalardyń baryn kórsetedi. Mysalǵa, «Memlekettik basqarý» mamandyǵy boıynsha ótken jyldary 386 túlek bilim alyp shyqsa, olardyń 98-i ǵana memlekettik organdar men mekemelerde qyzmet istep júr. Bul bir ǵana mysal emes. Ózderińiz kórip otyrǵandaı, maqsatty daıyndyq jetkiliksiz júrgizilgen, basqa mamandyqtarǵa degen suranysqa qanaǵattanýshylyq deńgeıi tómendep otyr.
«Bolashaq» baǵdalamasy túlekterin irikteýdiń, oqytýdyń jáne jumysqa ornalastyrýdyń jańa, naqty jáne maqsatty júıesin qalyptastyrý qajet. Ǵylym men ekonomıkanyń negizgi salalary úshin shetelde bilikti mamandardy daıyndaýdyń arnaıy maqsatty baǵdarlamasy jumys isteıtin Sıngapýrdy úlgi etip alýǵa bolady. Bul úshin eń aldymen, eń bilikti mamandarǵa sýsap otyrǵan basym salalar júıesin anyqtap alý qajet.
- Sizdiń oıyńyzsha, qandaı salalarǵa basymdyq berilýi tıis?
- Sóz joq, ǵylym, aǵartý jáne ınnovatsııabasym baǵytty salalardyń qataryna jatqyzylýy tıis. Saraptamaǵa júginsek, ótken 17 jyl ishinde baǵdarlama boıynsha 2 788 túlek maman atandy. Olardyń 55 paıyzy jeke sektorda, 23 paıyzy ulttyq kompanııalarda jáne memlekettiń qatysýyndaǵy kompanııalarda eńbek etip júr. Túlekterdiń 9 paıyzy ǵana memlekettik qyzmetke, 10 paıyzy memlekettik mekemelerge jumysqa barǵan. Al ǵylym men bilim salasyna sanaýly ǵana maman qosylǵan. Sondyqtan da bul jaǵdaıdy ózgertý qajet.
- Eń aldymen qandaı JOO-lar men mekemelerge jańa kadrlardy jiberý qajet?
- Qazaqstannyń bilim berý júıesindegi negizgi býyn -«Nazarbaev Ýnıversıteti» jańa mamandarǵa zárý bolyp otyr. Bul bilim ordasynyń ǵylymnyń, bilimniń jáne ınnovatsııanyń biregeı qosyndysy retinde qurylǵany málim. Qazir Májiliste «Ǵylym týraly» jańa zań jobasy qaralyp jatyr. Bul qujat boıynsha atalmysh salany basqarýdyń prıntsıpti jańa júıesi bekitilgen, ǵalymdardyń roli kúsheıtilgen, zertteý ýnıversıtteriniń uǵymy engizilip otyr. Biz «Nazarbaev Ýnıversıteti» úshin Qazaqstannyń jańa ǵylymynyń ıadrosyna aınalatyn mamandardy daıyndaýǵa tıistimiz.
Beınelep aıtatyn bolsaq, bizdiń ǵylymǵa jańa Lomonosovtar men Sátbaevtar kelýi tıis. Árıne, bul úshin burynǵyǵa qaraǵanda yntalandyrý men múmkindikterdiń múldem jańa deńgeıi qajet.
- «Bolashaq» baǵdarlamasyna taǵy qandaı ózgerister engizý kerek?
- Elimizdiń aýmaǵy boıynsha baǵdarlama túlekterin bólýdegi aımaqtyq úılespeýshilikti joıý qajet. Qazirgi tańda «Bolashaq» baǵdarlamasy túlekteriniń 85 paıyzy Almaty jáne Astana qalalarynda jumys isteıdi, tek 15 paıyzy ǵana aımaqtarda ter tógip júr, al ındýstrııaldyq damý boıynsha negizgi salmaq pen jaýapkershilik aımaqtarǵa júktelgen emes pe.
Sonymen qatar daıyndyq deńgeıleri boıynsha baǵdarlamaǵa qatysýshylar quramyn ózgertý mańyzdy mindetterdiń biri bolyp tabylady. Alǵashqy kezde «Bolashaq» baǵdarlamasy stýdentteriniń basym bóligi bakalavrıat boıynsha bilim aldy, sol kezde bizdiń joǵary mektebimiz jańa júıelerge aýysa bastaǵan. Al qazir jaǵdaı basqasha.
Jaqynda ǵana «Nazarbaev Ýnıversıtetinde» oqyǵan óz dárisinde Memleket basshysy ǵylymı kadrlardy daıyndaýdy prıntsıpti jańa negizde uıymdastyryp, teorııalyq daıyndyqty tájirıbemen, zertteýmen biriktirý qajettigin atap kórsetti. ıAǵnı magıstrlar men PhD doktorlaryn daıyndaýǵa aıryqsha kóńil bólý kerek, ol úshin elimizdegi ýnıversıtterdiń eń úzdik túlekterin shetelderge oqýǵa jiberý qajet. Bul eń aldymen túlekterdi tıimdi irikteýde jáne daıyndaýda oń nátıjeler beredi. Keshegi oqýshylar arasynan stıpendıattardy iriktep alý bir bólek, al keleshektegi mamandyqtary boıynsha bilim alyp shyqqan bakalavrlar arasynan mamandardy iriktep alý múldem basqa sharýa. Buny durys jolǵa qoıa bilsek, sońǵy nátıje de jaqsy bolady.
Sodan soń memlekettik basqarý organdary, jumys berýshiler jáne «Bolashaq» baǵdarlamasynyń túlekteri arasyndaǵy úshjaqty ózara is-qımyldyń múldem jańa deńgeıine shyǵý kerek. Kadarlarǵa zárýlikti naqty bile otyryp ári birlese otyryp stepıandattardyń maqsatty komandasyn tańdaı alamyz. Oqýlaryn bitirgesin olar naqty bir jumys oryndaryna keledi. Bul qýatty sınergetıkalyq áser beredi jáne mamandar suranysynyń kóptegen máselelerin sheshedi.
Jalpy alǵanda meniń oıymsha, mamandyqtardyń búkil spektri boıynsha naqty suranysty jáne eńbekpen qamtýdy anyqtaýdyń aıqyn tetigin qurý qajet. Bizdiń mınıstrlik bul baǵyttaǵy jumysty bastap ta ketti, jumys berýshilermen aradaǵy baılanys ornap keledi. Eldegi aldyńǵy qatarly kásiporyndar «Bolashaq» baǵdarlamasy úshin mamandar tańdaýdaǵy aıqyndaýshy kúsh bolýy kerek jáne mamandardyń jumyspen qamtylýynyń kepiline aınalýy tıis.
- Qaıta daıarlanǵan túlekterdiń jumysqa ornalasýyna «Bolashaq» baǵdarlamasy túlekteriniń qaýymdastyǵy qatysady ma?
- Iá, Qaýymdastyq osy baǵytta aýqymdy isterdi qolǵa alýda. Sebebi qaýymdastyqtyń quramynda ártúri uıymdarda jetekshi qyzmetterdi atqaratyn kóptegen mamandar bar. Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy da osyndaı mehanızmniń qalyptasýynda aıtarlyqtaı úles qosýy tıis. Mektepter deńgeıinde talantty jastardy irikteý júıeli negizde júrgizilýde, bul baǵytta «Daryn» baǵdarlamasy qyzmet isteıdi, «Nazarbaevtyń zııatkerlik mektepteri» de óz jumysyn bastady. JOO-lar deńgeıinde osyndaı mehanızm áli joq, Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy osy jumysty óz moınyna alsa ıgi bolar edi. Al óz tarapynan Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Ortalyq bolashaqta DAAD, JICA, KOІSA syndy halyqaralyq bilim berý ortalyqtarynyń deńgeıine kóterilý úshin qoldan kelgenniń barlyǵyn jasaıtyn bolady.
- «Bolashaq» baǵdarlamasynyń túlekterine aıtar tilegińiz?
-Árıne, shetelde tamasha bilim alǵan túlekterdiń árqaısysy eldiń zııaly tobynyń qataryna qosylǵysy keledi. Prezıdent N.Nazarbaevtyń ózi «Bolashaq» baǵdarlamasy túlekteriniń órshil umtylystaryna qoldaý bildirip keledi. Alaıda kásipqoılyq tájirıbe arqyly keletinin umytpaý kerek. Suranysqa ıe jáne bilikti basqarýshy bolý úshin birtindep barlyq kadrlyq baspaldaqtardan ótý qajet.
Memleket bundaı jastarǵa álemniń eń úzdik ýnıversıtetterinde bilim alýǵa múmkindik týǵyzdy, jáne olar da ózderine júktelgen senimdi aqtaýlary tıis, dál osylaı bolatynyna men kámil senemin.
-Áńgimeńizge rahmet!