Bizde atom salasynda mamandar bar, biraq olarǵa jumys joq – Tımýr Jántikın
Qazaqstanda AES salý máselesi qozǵalǵan saıyn sala mamandarynyń tapshylyǵy týraly áńgime birge shyǵady. Degenmen, QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń málimeti boıynsha, búginde «Bolashaq» baǵdarlamasymen ıadrolyq fızıka jáne jalpy sala mamandaryn daıyndaý jumystary júzege asyrylyp jatyr. Sondaı-aq, D. Serikbaev atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan tehnıkalyq ýnıversıteti, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti jáne L. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa Ulttyq ýnıversıteti mamandar daıarlap keledi.
Máselen, QazUÝ-da Dýbna ýnıversıtetimen birlesken «ıAdrolyq fızıka» bilim berý baǵdarlamasy boıynsha bakalavrıatta eki dıplomdy júıe engizilgen. Sondaı-aq, oqý orny «MIFI» ulttyq zertteý ıadrolyq ýnıversıtetimen birlesip, «Teorııalyq ıadrolyq fızıka», «ıAdrolyq medıtsına» (1+1) magıstratýrasynyń eki dıplomdy bilim berý baǵdarlamasy iske qosylǵan.
2019 jyly D. Serikbaev atyndaǵy ShQTÝ «ıAdrolyq tehnologııalar salasyndaǵy bilim berý jáne mamandardy daıarlaý (STAR-NET)» óńirlik jelisiniń múshesi boldy, sondaı-aq AEHA aıasynda ıAdrolyq tehnologııalar salasyndaǵy mamandardy daıarlaýdyń álemdik deńgeıine shyqty.
L. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa Ulttyq ýnıversıtetinde Birikken ıadrolyq zertteýler ınstıtýty arasynda ıadrolyq fızıka jáne jańa materıaldar salasyndaǵy PhD doktoranttaryn birlesip daıarlaý qolǵa alynǵan. Sonymen qatar, «ıAdrolyq fızıka» mamandyǵy boıynsha bakalavrıat pen magıstratýranyń qos dıplom baǵdarlamasy boıynsha Dýbna ýnıversıtetimen birlesken daıyndyq sharalary júrgizilip jatyr. Sonymen qatar, «ıAdrolyq fızıka» jáne «ıAdrolyq medıtsına» mamandyqtary boıynsha kadrlar daıarlaý úshin Obnınsk qalasyndaǵy medıtsınalyq radıologııalyq ortalyqpen shart jasalǵan.
2018 jyldan bastap atalǵan ýnıversıtet pen «QR Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy» RMK bazasynda jyl saıyn ıadrolyq jáne tehnıkalyq fızıka, sondaı-aq materıaltaný salasynda 120-dan astam stýdent úshin praktıka uıymdastyrylyp keledi.
Atalǵan bilim berý baǵdarlamalary boıynsha «ıadrolyq energetıka tehnologııalary», «atom ónerkásibiniń tehnologııalary», «ýran óndirý jáne qaıta óńdeý», «ýran hımııasy men tehnologııasynyń negizderi», «ıadrolyq otyn alý tehnologııasynyń negizderi», «dozımetrııa, radıatsııalyq jáne ıadrolyq qaýipsizdik negizderi», «neıtrondyq negiz» sııaqty pánder oqytylady.
Búgingi tańda jalpy bilim alýshylar kontıngenti – 4070 adam (bakalavrıat – 3590, magıstratýra – 397, doktorantýra - 83 ). Salaǵa 2021-2022 oqý jylyna 2924 grant bólindi.
QR Energetıka mınıstrliginiń habarlaýynsha, «Birikken ıadrolyq zertteýler ınstıtýty» halyqaralyq uıymymen yntymaqtastyq sheńberinde 2010 jyldan bastap 2022 jylǵa deıin atom salasynyń mamandyqtary boıynsha 150-ge tarta bakalavrıat pen magıstrant oqýdan ótken.
Atom salasynda kadrlar daıarlaýdy kózdeıtin memorandýmdar Japonııanyń Ekonomıka, saýda jáne ónerkásip mınıstrligimen (2014 jyl), Belarýs Respýblıkasynyń Energetıka mınıstrligimen (2018 jyl) jáne «Rosatom» atom energııasy jónindegi memlekettik korporatsııasymen jasalǵan bolatyn.
2022 jyly QR Energetıka mınıstrligi men «Rosatom» atom energııasy memlekettik korporatsııasy (Reseı Federatsııasy) arasynda Qazaqstannyń atom energııasyn beıbit maqsatta paıdalaný salasyndaǵy qadrlardy daıarlaý jónindegi ózara túsinistik týraly memorandýmǵa qol qoıyldy.
Memorandýmda taraptardyń birlesken bilim berý baǵdarlamalaryn uıymdastyrýǵa, bakalavrıat, magıstratýra, aspırantýra baǵdarlamalary boıynsha bilim alýshylar men oqytýshylar almasýǵa, oqý jáne ǵylymı ádebıetti ázirleýge, qysqa merzimdi taǵylymdamalar men semınarlardy uıymdastyrýǵa nıetti ekeni aıtylǵan.
«Qazaqstan atom elektr stantsııalary» JShS bas dırektory, atom energetıka salasynyń bedeldi mamany Tımýr Jántikınniń pikirinshe, mundaǵy basty másele - joǵary oqý oryndaryn bitirgen túlekterge Qazaqstanda mamandyq boıynsha jumys joq. Olar basqa salalarda jumys isteýge májbúr. AES jobasy naqtylanǵan joq, atom-energetıka salasyn damytýdyń naqty baǵdarlamasy ázirlenbegen. Sondaı-aq, eń mańyzdy taǵy bir másele bar, biraq únemi nazardan tys qalyp jatady. Atom salasy týraly aıtqanda, myqty qadaǵalaý organyn qurý týraly oılaný kerek.
«Biz atom energetıkasyn damytamyz deımiz de, qadaǵalaý máselelerin aıtpaımyz. Semeıde ıadrolyq qarýdy synaqtan ótkizgennen keıin atom sózi qoldanylsa, qoǵam tarapynan ony qandaı da bir jarylyspen baılanystyrý ádetke aınaldy. Sondyqtan, bul úshin jaqsy qadaǵalaý organy qajet jáne ol myqty mamandardan quralýy kerek», - dedi maman.
Aıta keteıik, Qazaqstanda atom elektr stantsııasy qurylysynyń aspektilerin zertteý jumystary jyl sońyna deıin jalǵasady.
Sondaı-aq, Reseı tarapy Qazaqstannyń ýran óndirý salasyna ınvestıtsııa salýǵa múddeli. Bul týraly QR Premer-Mınıstri Álıhan Smaıylovtyń Qazaqstanǵa jumys saparymen kelgen «Rosatom» memlekettik korporatsııasynyń bas dırektory Alekseı Lıhachevpen kezdesýi barysynda málim boldy.