Biz beıbitshilik saqtaý jolyndaǵy jańǵyrý jáne aqylǵa kelý ıdeıasyn jaqtaımyz

ASTANA. Aqpannyń 24-i. QazAqparat – QazAqparat Senattyń halyqaralyq qatynastar, qorǵanys jáne qaýipsizdik jónindegi komıtetiniń tóraǵasy, senator Qýanysh Sultanovtyń 2009 jylǵy aqpannyń 19-20-y kúnderi Venada ótken EQYU Parlamenttik Assambleıasynyń 8-inshi sessııasynda Reseı men Frantsııanyń eýropalyq qaýipsizdiktiń jańa sáýletin jasaý jónindegi bastamalaryna arnalǵan arnaıy pikirsaıystarda sóılegen sóziniń tolyq mátinin taratady.

Құrmetti Tөraғa myrza! Құrmetti әriptester!Әlem keıde bizdi aңdaýsyzda қaldyryp, өzgerý үstinde. Jer betindegi adamdar әlemdegi қarjy daғdarysy sııaқty bolyp jatқan jaһandyқ өzgeristerdiң әr kezde tap basyp aldyn alýғa қaýқarsyz. Tabıғı-ekologııalyқ astaң-kesteң bolyp jatyr. Afrıkanyң ystyқ savannalaryn қar basyp, dүleı daýyl kүtimi kelisken eýropalyқ jaıly қalalardyң tý-talaқaıyn shyғarady, teңiz tolқyndarynyң astynda қaldyrady dep kim oılaғan? Jaңa tehnologııalar қanshama қýatty bolsa da, kөptegen jaһandyқ үderisterge әli de adamzattyң kүshi jetpeı tұr. Alaıda memleketterdiң, memlekettik jәne saıası қaıratkerlerdiң aқyl-parasatyna, parlamentterdiң, halyқaralyқ ұıymdardyң is-қımylyna tikeleı tәýeldi үderister bar. Solardyң biri ? EҚYҰ Parlamenttik Assambleıasy. Biz Eýropa құrlyғynyң қaýipsizdigi kepildigin nyғaıta tүsýge ұmtylғan memleketter kөshbasshylarynyң adamgershil, izgi nıetterin қoldaýғa tıispiz. Memleketter basshylary jaңa ұrpaғynyң beıbitshilikti saқtaý, halyқtardyң, memleketterdiң jәne өrkenıetterdiң gүldenýi jolyndaғy aқylғa kelý men jaңartý ıdeıalaryna boı ұrғany jaқsy. Әlem AҚSh-tyң jaңa Prezıdentiniң Gýmantanamo tүrmelerin jabý týraly Jarlyғyn jeңil sezingen kөңil-kүıde қarsy aldy. Osy problema boıynsha EҚYҰ Parlamenttik Assambleıasynda қyzý aıtysқanymyz kөbimizdiң esimizde jәne ol tilegimiz aқtaldy. Bizdiң әriptesimiz Anna-Marı Lızın әlemdi құpııa tүrmeler sııaқty mұndaı jantүrshigerlik өnertabystardan aryltý үshin kөp kүsh-jiger jұmsady. Irak pen Aýғanstandaғy soғystar toқtalyp, өzara kinәlasý men doқ kөrsetýdiң ornyna Iranmen құrmet sezimimen teң өzara қarym-қatynastar bastalsa, halyқtar қalaı bir silkinip қalar edi?! Mine sondyқtan da Қazaқstan Reseı prezıdentiniң jaңa sәýlet ornatý bastamasyn қoldaıdy, bұl ? ҰҚShҰ ұjymdyқ қaýipsizdik keңesi Mәskeý sessııasynyң deklaratsııasynda kөrinis tapқan Eýropalyқ қaýipsizdik týraly shart. Eýroatlantıkalyқ қaýipsizdik sәýletin halyқaralyқ құқyқtyң үstemdigi, BҰҰ-nyң ortalyқ rөli, barlyқ memleketterdiң birtұtas jәne ajyraғysyz қaýipsizdigi ұstanymdary negizindegi zamanaýı halyқaralyқ қarym-қatynastar bolmysyna қaraı beıimdeý mindeti өte-mөte der kezinde kөterilip otyr dep sanaımyn. Shart boıynsha kөpjaқty kelissөzderdi bastaý jөnindegi jalpyeýropalyқ sammıtti ұıymdastyrý týraly aıtar bolsam, bұl mәseleni әýeli EҚYҰ tұғyrnamasynda pysyқtaýғa artyқshylyқ berý jөnindegi Frantsııa Prezıdentiniң ұsynysy maқұldaýғa laıyқ. Tap osy tұrғydan kelý bizdiң bolyp jatқan geosaıası өzgeristerdi jiti eskerýimizge, senim jetkiliksizdigi men jүıelik daғdarysty eңserýimizge mүmkindik beredi. Қazaқstan memleketti қalyptastyrýdyң alғashқy kүninen bastap beıbitshilikti saқtaýdy, қaýipsizdikti қamtamasyz etýdi, EҚYҰ-nyң bүkil keңistiginde қarýly janjaldarғa jol bermeýdi dәıekti jaқtap keledi. Қazaқstan әlemdik saıasatқa oң yқpal etken birқatar halyқaralyқ bastamalardyң avtory boldy desem asyra aıtқandyқ bolmas. Қazaқstan Prezıdenti Semeı ıadrolyқ polıgonyn jabý jәne ıadrolyқ қarýdan bas tartý týraly bolyp kөrmegen teңdessiz sheshim қabyldady. Adamzat tarıhynda tұңғysh ret eldiң ıadrolyқ қarýdy ıelenýden өz erkimen bas tartýy ıadrolyқ қarýsyzdaný men ony taratpaý jөnindegi jaһandyқ kүsh-jigerge bizdiң қosқan қomaқty үlesimiz boldy. Bұl sheshim jas memlekettiң әlemdik қoғamdastyққa kirigýin jedeldete tүskeni, onyң halyқaralyқ ұstanymdaryn edәýir nyғaıtқany, senimdi nyғaıtýғa, sheteldik ınvestıtsııalardy tartýғa jәrdemdeskeni sөzsiz. Қazaқstan BҰҰ Қaýipsizdik Keңesi tұraқty mүsheleri tarapynan өz қaýipsizdigine kepildikter ala bildi. Ortalyқ Azııanyң ıadrolyқ қarýdan ada aımaқ ekendigi týraly shartқa қol қoıylýy ıadrolyқ қarýdy taratpaýғa jaңa қadam boldy, bұl Eýrazııadaғy қaýipsizdikti nyғaıtý, ıadrolyқ қarýdy taratpaý isine қosylғan maңyzdy үles bolyp tabylady. Biz sөıtip osynaý құndylyқtardy әrdaıym jaқtaıtynymyzdy taғy da қýattaı tүstik. Yқylaspen tyңdaғandaryңyzғa rahmet.