Bıylǵy Ulttyq halyq sanaǵynyń ereksheligi

QARAǴANDY. Aqpannyń 10-y. QazAqparat /Valentına Elızarova/ - Mańyzdy memlekettik sharaǵa az ǵana ýaqyt qaldy. Ekinshi Ulttyq halyq sanaǵyn ótkizýge bári ázir - tehnıkalyq resýrstar da qamtamasyz etildi, kadr máselesi de sheshildi. Daıyndyq kezeńi biraz kúsh-jigerdi jáne uıymdasqan tirlikti qajet etti. Bul iste tájirıbe bolǵanymen, bıylǵy sanaq báribir ózgeshe bolǵaly tur. Qaraǵandy oblystyq statıstıka basqarmasy bastyǵynyń orynbasary Vladımır Kırdışev

ҚazAқparat tilshisine bergen sұhbatynda osynaý maңyzdy sharaғa әzirlik barysynda atқarylғan jұmystar týraly әңgimelep berdi. - Bұl isten habar joқtarғa, sanaқ - tez bite salatyn is kөrinedi. Sanaқshylar keledi de, saýaldar қoıady. Bitti. Biraқ, halyқ sanaғyna daıyndyқ jұmystary 1 jyldan astamғa sozylғan kөrinedi. - Shyn mәninde, daıyndyқ kezeңinde kөp jұmystar atқaryldy. Үkimettiң 2007 jylғy қarashanyң 28-indegi «Қazaқstan Respýblıkasyndaғy 2009 jylғy ұlttyқ halyқ sanaғy týraly» №1138 қaýlysyna jәne Қaraғandy oblysy әkimdiginiң 2008 jylғy naýryzdyң 25-indegi қaýlysyna №07/01sәıkes oblysta әli de biraz jұmystar atқarylmaқ. Atap aıtқanda, daıyndyқ sharalarynyң oryndalýyn қamtamasyz etý jұmystaryn tұraқty baқylaýmen aınalysatyn halyқ sanaғyna kөmektesý jөnindegi oblystyқ komıssııa құryldy. Osyndaı komıssııalar қalalyқ jәne aýdandyқ әkimdikterdiң, aýyldyқ jәne kenttik okrýgterdiң jandarynan ashyldy. Oblysta 1072 adamnyң mүsheligimen 131 komıssııa jұmys isteýde, olar tұraқty mәjilister өtkizip tұrady. Komıssııa құramyna aýdan jәne қala әkimderi, memlekettik mekemelerdiң, sondaı-aқ kәsiporyndardyң, mekemeler men ұıymdardyң basshylary kirip otyr. Өtken jyly josparlanғan barlyқ is-sharalar oryndaldy. Aýdandar men eldi mekenderdiң shekaralary naқtylandy, қalalar men kentterde, үlken aýyldarda kөshelerdiң ataýlary rettelip, үılerdiң nөmirleri naқtylandy. 147 kөsheniң ataýy, 52 oramnyң, 4618 үıdiң, 10 007 pәterdiң nөmirleri retteldi. Қalalardyң, үlken aýyldar men aýdandardyң kartalary jasalyp, shema-josparlary naқtylandy, barlyқ statıstıka organdary sol kartalarmen tolyқ қamtamasyz etildi. Aýyldyқ eldi mekenderdiң jәne үıler men oryn-jaılardyң tizimderi jasaldy. Osynaý jұmystyң қorytyndysy boıynsha sanaқ jүrgizýdi ұıymdastyrý josparlary bekitildi, sanaқ jүrgizý үshin қajetti kadrlardyң sany anyқtaldy. Ұıymdastyrý josparyna sәıkes, oblysta 139 sanaқ bөlimi, 1097 nұsқaýlyқ jәne 4571 sanaқ ýchaskeleri құryldy. Naýқandy өtkizýge қajetti kadrlardyң sany rezervtegi personaldardy қosқanda ? 6024 adam. Negizgi құram ? 5571 adam. - Estýimshe, adamdardy jұmysқa alýda eshқandaı problema bolmapty. Tipti, sanaқshy bolýғa nıettiler kөp bolғan. - Bүgingi kүngi jaғdaı boıynsha oblysta halyқ sanaғy boıynsha 20 ýәkil, 139 sanaқ bөliminiң meңgerýshisi jұmys isteıdi. 5 paıyzdyқ rezervti қosқanda, nұsқaýshy-baқylaýshylardyң shtaty da (1097 adam), sanaқshylar da (4788 adam) tolyқ jasaқtalyp bitti. Sanaқ bөlimderiniң meңgerýshileri өz mindetterin atқarýғa қaңtar aıynyң basynda kirisse, nұsқaýshylar ? aқpannyң 2-sinde kiristi. Al sanaқshylar aқpannyң 16-synda jұmystaryn bastaғaly otyr. Bұl naýқannyң basty maқsaty ? halyқtyң naқty sanyn bilip қoıý ғana emes ekeni barshaғa aıan. Sanaқ mәlimetteri ekonomıkalyқ belsendi halyқtyң sanyn anyқtaýғa mүmkindik beredi, sol mәlimetterdiң negizinde el bıýdjetiniң baptary esepteletin bolady. Sondaı-aқ, jergilikti eңbekpen қamtý қyzmetteriniң jұmystaryn oңtaılandyrýғa, қajettilikke baılanysty eңbek rynogyn jasaқtaýғa mүmkindik beredi, halyқtyң demografııalyқ ahýaly týraly da mәlimetter jınaқtalady. - Sonymen, sanaқshylar jүktelip otyrғan jұmystar týraly aıta ketseңiz? - Sanaқ bөliminiң құramyna 8 nұsқaýlyқ ýchaske kiredi, al ol ýchaskeniң әrқaısysy өz kezeginde, 4 sanaқ ýchaskesin қamtıtyn bolady. Bir sanaқshyғa eseptelip otyrғan ortasha jүkteme ? 297 adam. Sanaқshylardyң eңbekaқysy -20-25 myң teңgeni құraıtyn bolady. Sanaқshylardyң jұmysy oңaı emes. Olar otbasynyң әr adamyna jeke blank toltyrady. Halyқ sany aқpannyң 24-inen 25-ine қaraғan tүni saғat 24-ke deıingi jaғdaı boıynsha sanaққa alynady. Sondyқtan da sanaқshy pәterde nemese үıde tұryp jatқan nemese ýaқytsha aıaldaғan adamdar týraly, sanaқ jүrgizý kezinde үıde bolmaı shyққan adamdar týraly da mәlimetter jınaıdy. Sanaқtyң saýalnama tүrinde jүrgiziletini, adamdardan eshқandaı құjat sұralmaıtyny barshaғa mәlim. Adamdardyң sөzine ғana senýge týra keledi. Sanaқshy өzine tapsyrylғan ýchaskeni eң az degende, eki ret aralap shyғýy kerek. Sanaқtyң aldynda, aқpannyң 16-sy men 24-i aralyғynda aldyn-ala aralap shyғyp, halyқty sanaқ týraly eskertýi, өz ýchaskesindegi barlyқ tұrғyn jaılardyң tolyқ tizimin jasaýy, kelesi joly - toltyrylғan paraқshalarmen kelý үshin adamdarғa қaı ýaқyt yңғaıly ekenin anyқtaýy kerek. Sanaқshy saýalnamany «үı ishinde қansha adamnyң tұratyndyғy» týraly saýaldan bastaıdy. ıAғnı, osy jaıda tұratyn jәne ortaқ sharýashylyқty birlesip jүrgizetin adamdardyң naқty sanyn anyқtaıdy. Ol adamdardyң týys bolýy mindetti emes, sondyқtan da «үı ishi» degen ұғymnyң aıasy «otbasy» sөzinen keңdeý bolyp tabylady. Sanaқshy үıde tұratyndardyң sanyn anyқtap alғannan keıin, үı jaғdaıyna baılanysty, atap aıtқanda, үıdiң tıpi, onyң kimniң menshiginde ekendigi, қansha bөlme bar ekendigi, үıdiң jalpy aýdany týraly saýaldar қoıady. Sodan keıin sanaқshy үıdegi әrbir adamғa 45 saýaldan tұratyn sanaқ paraқshasyn toltyrýғa kirisedi, saýaldardyң 11-i ? jaңa sұraқtar ekenin aıta ketý kerek. - Jaңa saýaldar ? olar қandaı saýaldar? - Tabys týraly saýal bar. Biraқ adamdar, alynatyn aқparattyң құpııaly ekendigine kepil beriletinin bilgeni jөn. Bұl mәlimet tek jalpylama tүrde қoldanylatyn bolady. Sondaı-aқ қandaı kompıýterlik baғdarlamamen jұmys isteı bilesiz, basқa elde tұrdyңyz ba, қaı dindi ұstanasyz, aғylshyn tilin қaı deңgeıde bilesiz degen sııaқty saýaldar taғy bar. - Sanaқ paraқshalaryn toltyrýdaғy қatelikterdi tүzetý jұmystary týraly aıta ketseңiz?- Tolyқ toltyrylmaғan nemese қate toltyrylғan sanaқ paraқshalaryn anyқtaý maқsatynda naýryzdyң 10-y men 15-i aralyғynda nұsқaýshy-baқylaýshy sanaқshymen birlesip halyқtyң 10 paıyzyn taғy da bir aralap shyғady. - Sanaқ paraқshalarynan basқa toltyrylatyn қandaı қaғazdar bar? - Iә. Halyқty tolyқ қamtý үshin jәne mәlimetter қaıtalanbas үshin toltyrylatyn baқylaýshy paraқ bar. Mұқaba paraқsha bar, ol sanaқshyғa aldyn-ala қorytyndy shyғarý үshin қajet. 9-49 jastyң aralyғyndaғy saýatsyzdar týraly paraқsha taғy bar - ol elimizdegi saýatsyz halyқtyң үlesin anyқtaýғa arnalғan. 100-ge kelgen jәne odan asқan қarttarғa arnalғan jeke paraқsha bar, bұl mәlimetter gerontologııa salasyndaғy ғalymdarғa beriledi. Sanaқtan өtken adamdardyң barlyғyna, mәlimetter қaıtalanbas үshin, arnaıy anyқtama қaғaz beriledi. - Adamdar, sanaқshynyң attaryn jamylyp, alaıaқtar kelýi mүmkin, dep қorқyp otyr. Oғan қosa, sanaқshy kadrlardyң қaýipsizdigin қamtamasyz etý үshin, Sizder қandaı ister atқaryp jatyrsyzdar? - Birinshiden, sanaқshylar қoldaryna kөk tүsti portfel ұstaıdy, moıyndaryna ұltyқ sanaқtyң logotıpteri bar kөk tүsti sharf baılaıdy. Ekinshiden, olardan құjattar sұraý kerek: sanaқshylarda jeke bastaryn kýәlandyratyn kýәlikpen қosa, sanaқ logotıpi bar, aýdan әkimi, oblystyқ statıstıka basқarmasy қol қoıғan jәne tıisti mөrlermen rastalғan kýәlik қosa bolýy kerek. Al sanaқshylardyң қaýipsizdigin polıtsııa қyzmetkerleri қamtamasyz etetin bolady, oғan қosa olardyң қoldaryna қolshamdar men ysқyryқtar beriledi. - Қazaқstannyң azamattyғy joқ adamdar da sanaқpen қamtylady ma? - Halyқ sanaғy, naýқan kezinde elimizdiң aýmaғynda tұryp jatқan barlyқ adamdardy қamtıdy, meıli olar bizdiң elimizdiң azamatty bolmasa da. Aıtpaқshy, statsıonarlyқ sanaқ қosyndary vokzaldarda da ұıymdastyrylyp otyr. Vokzal қyzmetkerleriniң қatarynan kadrlar iriktelip, sanaқ jұmystaryna үıretildi. Aқpannyң 24-inen 25-ine қaraғan tүni saғat 00.00-den 03.00-ke deıingi aralyқta jolғa shyққandardyң barlyғy sanaққa alynady. Vahtalyқ әdispen jұmys isteıtin adamdar «қaı jerde sanaқtan өtý kerek» degen saýaldar қoıyp jatyr. Bұl sanattaғy adamdar otbasylary tұratyn jerlerde sanaққa alynatyn bolady. Al әsker қataryndaғylar nemese tүzetý mekemelerinde jazalaryn өtep jatқandar қazirgi oryn-jaılarynda sanaқpen қamtylady. - Sұhbatyңyzғa rahmet.