Bıylǵy Ulttyq biryńǵaı testileýde qandaı jańalyqtar bar?

ASTANA. Mamyrdyń 26-sy. QazAqparat /Ernur Aqanbaı/ - Búgin Premer-Mınıstr Kárim Másimovtyń tóraǵalyǵymen ótken Úkimet májilisinde respýblıkamyzdyń 2009 jylǵy Ulttyq biryńǵaı testileýge (UBT) daıyndyq barysy arnaıy talqylandy. Májiliste Bilim jáne ǵylym mınıstri Janseıit Túımebaev bıylǵy UBT-daǵy birqatar jańalyqtar jaıly aıtyp berdi.

J. Tүımebaevtyң aıtýynsha, mektep bitirýshi tүlekterdiң jәne olardyң ata-analarynyң өtinishteri boıynsha, bıyl ҰBT jyldaғydaı maýsymnyң 1-inen emes, 4-inen bastalady jәne 10-yna deıin jalғasatyn bolady. Ekinshiden, test tapsyrylatyn kүnderdiң sany besten jetige, ıaғnı eki kүnge ұzartylyp otyr. Үshinshiden, mınıstrlik bir aғymdaғy test tapsyrýshylardyң sanyn azaıtқan. Mәselen, byltyr bir aғymda 1500-ge deıin adam test tapsyrғan bolsa, bıyl bir aғymda asyp ketkende 800 tүlek testke қatysady. Osy jerde ҰBT-ny tapsyrýғa beriletin ýaқyt mөlsheri 30 mınөtke ұzartylғanyn aıtyp ketken jөn. ıAғnı bұғan deıin talapkerlerge test sұraқtaryna jaýap berý үshin 3 saғat ýaқyt berilse, endi 3,5 saғat ýaқyt bөlinedi. ҰBT-ғa engizilgen sұraқtardyң barlyғy mektep baғdarlamasynan alynғan. Basқa jaқtardan nemese JOO-nyң baғdarlamalarynan eshқandaı sұraқtar қosylmaғan. Mınıstr bıyl jұmys toby aýқymdy is tyndyrғanyn atap өtti. Respýblıka boıynsha 29 қala men 82 aýdan ortalyқtarynda 154 ҰBT pýnktteri құrylғan. Mұndaı testileý pýnkteri 51 JOO-nyң jәne 103 aýdandyқ jalpy bilim beretin mektepterdiң bazasynda jұmys isteıtin bolady. Testileý taңғy saғat 9:00-de bastalady. ҰBT өtkiziletin barlyқ 154 pýnktte memlekettik komıssııa құrylғan. Joғary oқý ornynyң nemese bilim berý organynyң basshylary, ıa bolmasa әkimdiktiң өkilderi memlekettik komıssııanyң tөraғasy bolyp tabylady. Komıssııanyң құramyna jergilikti Mәslıhattyң depýtattary, әkimdikter өkilderi, oқý oryndarynyң, oblystyқ jәne aýdandyқ bilim berý basқarmalarynyң basshylary, құқyқ қorғaý organdarynyң, қoғamdyқ ұıymdardyң, jastar ұıymdarynyң, sondaı-aқ bұқaralyқ aқparat құraldarynyң өkilderi enip otyr. J. Tүımebaevtyң sөzine қaraғanda, 2009 jyly respýblıkamyz boıynsha 132 myң 461 tүlek mektep bitiredi. Onyң 108 myң 576-sy nemese mektep bitirýshilerdiң 82 paıyzy test tapsyrýғa nıet bildirgen. Қalғandary attestat alý үshin emtıhan tapsyrady. Bıylғy tүlekterdiң 65 184-i қazaқ, 43 myң 392-si orys mektepteriniң tүlekteri. 2 myң 939 tүlek «Altyn belgiden» үmitker. Bıyl 35 myңғa jýyқ memlekettik bilim berý granttary bөlinip otyr. ҰBT 5 pәn boıynsha jүrgiziledi. Olar: қazaқ tili nemese orys tili, Қazaқstan tarıhy, matematıka, taңdaý pәni (bұl JOO-ғa tүsý kezinde taңdaғan mamandyққa degen daıyndyғyn anyқtaıdy), memlekettik emes tilde oқıtyndar үshin қazaқ tili, al қazaқ tilinde oқıtyndar үshin orys tili. Elimizdiң Bilim týraly zaңyna sәıkes, memlekettik til jәne orys tili orta bilim týraly attestat alý үshin ҰBT-daғy mindetti pәnder bolyp esepteledi. JOO-ғa tүsýshiler үshin keshendi testileý 4 pәn boıynsha jүrgiziledi. Olar: matematıka, ana tili, Қazaқstan tarıhy jәne taңdaýy boıynsha bir pәn (geografııa, fızıka, bıologııa, hımııa, қazaқ әdebıeti nemese orys әdebıeti, shet tili). Әr pәn boıynsha 25 test sұraғy beriledi. Memlekettik bilim berý grantyna arnalғan konkýrsқa қatysý nemese aқyly oқýғa tүsý үshin sertıfıkat balynyң 45 balldan (shekti deңgeı) tөmen bolmaýy kerek. Sondaı-aқ profıldi pәnnen 7 ball, basқa pәnderden 3 balldan kem bolmaýy tıis. ҰBT-ny қaıta tapsyrýғa rұқsat berilmeıdi. J. Tүımebaevtyң aıtýynsha, ҰBT-nyң қorytyndysy boıynsha mektep bitirýshi tүlekterge orta bilim alғany týraly attestat nemese sertıfıkat beriledi. ҰBT-nyң nәtıjeleri 125 balldyқ jүıe boıynsha jәne jalpy orta bilim týraly attestat alý үshin bes baldyқ jүıe boıynsha baғamen baғalanady. Balldy baғaғa aýystyrýdy Mınıstrlik belgilegen shkalaғa sәıkes memlekettik komıssııa jүrgizedi. Mektep bitirýshi ҰBT-nyң қorytyndysy boıynsha eki pәnnen «eki» degen baғa alatyn bolsa, attestat alý үshin mektepte dәstүrli emtıhan tapsyrady. Alaıda aғymdaғy jyly joғary oқý ornyna tүse almaıdy. Al eger barlyқ tөrt pәnnen de «eki» degen baғa alsa, oғan aғymdaғy jyly 11 jyldyқ mektepte oқydy degen ғana anyқtama beriledi. Al attestat alý үshin kelesi jyly emtıhan tapsyrady nemese testke қatysady. Bұl ereje emtıhandy қaı tilde tapsyrsa da barlyқ mektep bitirýshilerge birdeı. Eger ҰBT kezinde bala aýyryp қalatyn bolsa, onda kelesi lekke jiberiledi. Kelesi lek bolmaғan jaғdaıda aýyrғany týraly anyқtama negizinde test tapsyrý mәselesi sheshiledi. Mınıstrdiң aıtýynsha, ҰBT memlekettik aýқymdaғy mәsele. Sondyқtan Bilim jәne ғylym mınıstrligi jұmys tobyn құryp, өtken jyldardaғy ҰBT kezinde oryn alғan problemalardy saraptamadan өtkizgen. «Bıyl appelıatsııaғa өtinishter, sұraқtyң mazmұny jәne tehnıkalyқ aқaýlar boıynsha өtinishter bir mezgilde қabyldanady. ҰBT-da қoldanylatyn tehnıkalyқ құraldardy tekserý үshin arnaıy baғdarlamalar jasaldy. Olar emtıhan bastalar aldynda memlekettik komıssııa mүsheleriniң қatysýymen tekserilip, aқaýy joқ ekendigi týraly akti jasalady. Tehnıka jұmys istemegen jaғdaıda aýystyrylady. Appelıatsııalyқ өtinishterdi respýblıkalyқ komıssııaғa jetkizýdi jedeldetý үshin қosymsha arna kөzdeldi», dedi mınıstr. Al ҰBT-ny өtkizý kezinde mınıstrlikte tұraқty tүrde shtab jұmys isteıtin bolady. Este bolsa, byltyr Bilim jәne ғylym mınıstrligi Almatyda, Қyzylorda jәne Oңtүstik Қazaқstan oblystarynda ҰBT-nyң dұrys jaýaptarynyң kody kөrsetilgen materıaldardy satқan toptardy ұstaғan bolatyn. Olardyң barlyғy қylmystyқ jaýapkershilikke tartyldy. Mәjilisten keıingi baspasөz mәslıhatynda J. Tүımebaev kөzboıaýshylardyң «dұrys emes jaýaptardy» taratýynyң aldyn-alý jөninde jұmystardy jүrgizip jatқanyn atap kөrsetti. «Bұrnaғy jyldary daıyn jaýaptardy satý oқıғalary kezdesti. Biz ondaı adamdardy ұstap, kiltterdi salystyrdyқ jәne olar dұrys jaýaptarғa sәıkes bolmaı shyқty», dedi J. Tүımebaev. Al Bilim jәne ғylym mınıstrligi Baspasөz қyzmetiniң mәlimetinshe, mınıstrlik test tapsyrmalarynyң bazasy men dұrys jaýaptar kodynyң tolyқ құpııalylyғyn қamtamasyz etý jөninde sharalar қabyldaғan. Test tapsyrmalary қataң tүrde mektep baғdarlamasynyң kөleminde jasalғan. Olardyң bazasyna tүzetýler engizilip, mazmұny boıynsha 2008 jyly apellıatsııalyқ komıssııalardyң sheshimimen mektep bitirýshilerdiң paıdasyna sheshilgen 0,6 paıyz tapsyrmalar bazadan alynyp tastalғan. Bұdan bөlek, test tapsyrmalarynyң bazasy jabylғan jәne қaңtardan bastap қataң құpııalylyқ rejimge engizilgen. Baıқap otyrsaқ, bıyl orta mektepti bitiretin 108 myң 576 oқýshy ҰBT-ғa қatysyp, baқtaryn synamaқ. Al memleket tarapynan bөlinip otyrғan granttyң sany 35 myңғa jýyқ. ıAғnı bұl, talapkerlerdiң 35 paıyzғa jýyғy ғana memlekettik bilim berý granty boıynsha tegin bilim alý mүmkindigine ıe degen sөz. Қalғandary, onda da 125 sұraқtyң 45-ine dұrys jaýap berse, aқyly oқýғa mәjbүr. Desek te, «bilektiң kүshi emes, bilimniң kүshi» synalyp jatқan қazirgi ýaқytta elimizdegi JOO-na naғyz bilimdi, talantty, elimizdiң erteңine қyzmet jasaıtyn jas tүlekter tүsedi degen senim sol. Olaı bolsa, baқ pen bap қatar shabatyn bұl alamanda jүzden jүırik, myңnan tұlparlardyң asyғynyң alshysynan tүsýine tilektespiz!