Bıyl jem-shóp daıarlaý jospary oryndaldy ma
Topyraq qunarlyǵynyń nasharlaýy
Topyraq qunarlylyǵy jaı-kúıiniń monıtorıngi aýyl sharýashylyǵy jerleriniń utymdy paıdalanylýyn baqylaý aıasynda júzege asyrylady. Aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshi aýyl sharýashylyǵy ónimin óndirý protsesinde topyraq qunarlylyǵynyń tómendeýine jol bermeýdi qamtıtyn jer resýrstaryn utymdy paıdalanýdy qamtamasyz etýge tıis. Jer paıdalanýshylardyń jer qunarlylyǵyn saqtaýdy jáne arttyrýdy qosa alǵanda, jerdi tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etýi QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń 2020 jylǵy 17 qańtardaǵy № 7 buıryǵymen bekitilgen Aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerdi utymdy paıdalaný qaǵıdalarymen retteledi.
Bıýdjet qarajaty esebinen respýblıkadaǵy topyraq qunarlylyǵynyń jaı-kúıine monıtorıngti QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń «Agrohımııa qyzmeti respýblıkalyq ǵylymı-ádistemelik ortalyǵy» RMM (Agrohımııalyq qyzmet) júzege asyrady. Agrohımııalyq qyzmet topyraq qunarlylyǵynyń deńgeıin aıqyndaý maqsatynda qoldanystaǵy normatıvtik quqyqtyq aktilerge sáıkes belgili bir kezeńdilikpen 3,5 mln ga alańda topyraqty jyl saıyn agrohımııalyq zerttep-qaraýdy júrgizedi.
2020 jyldan bastap Qaǵıdalarǵa topyraq qunarlylyǵyn aıtarlyqtaı tómendetýge jol berilmeıtin naqty kórsetkishter engizildi. Qarashirikpen jáne qorektený elementterimen qamtamasyz etilý kórsetkishteri óte tómen jáne tómen aýdandar 10 paıyzdan astam ulǵaıǵan jaǵdaıda, jer paıdalanýshylarǵa ákimshilik sıpattaǵy sharalar qoldanylatyn bolady.
2021 jyly agrohımııalyq zerttep-qaraýdyń birinshi kezeńi aıaqtalady, onyń qorytyndysy boıynsha topyraq qunarlyǵynyń nasharlaýyna jol bergen jer paıdalanýshylar anyqtalatyn bolady. Bul týraly málimetter jerdi paıdalaný jáne qorǵaý jónindegi memlekettik ınspektorlarǵa beriletin bolady. Mıneraldy jáne organıkalyq tyńaıtqyshtardy engizý topyraqtyń tıimdi ári yqtımal qunarlyǵyn saqtaýǵa, sondaı-aq daqyldardyń ónimdiligin arttyrýǵa yqpal etedi.
Atap aıtqanda, elimizde mıneraldyq tyńaıtqyshtardy qoldanýdyń tómen kólemin (ǵylymı qajettilikten 18-21%) eskere otyryp, tyńaıtqyshtar engizýdi yntalandyrý maqsatynda memleket satyp alynǵan tyńaıtqyshtardyń qunyn sýbsıdııalaý arqyly sharýalarǵa memlekettik qoldaýdy júzege asyrady. Jalpy, bes jyl ishinde osy memlekettik qoldaý sharasy esebinen mıneraldy tyńaıtqyshtardy engizý kóleminiń 2016 jylǵy 260,9 myń tonnadan 2020 jyly 533 myń tonnaǵa deıin 2 ese ósýi baıqaldy. 2021 jylǵa mıneraldy tyńaıtqyshtardyń qunyn sýbsıdııalaýǵa 27,8 mlrd teńge qarastyrylǵan.
Organıkalyq tyńaıtqyshtardy engizýde oń dınamıka kórinip otyr. Máselen, statıstıkalyq derekter boıynsha 2020 jyly 1,2 mln tonna organıkalyq tyńaıtqysh engizildi, bul 2019 jyldan 2 ese artyq jáne 2018 jyldan 2,9 ese artyq. AÓK damytýdyń 2021-2030 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasy jobasynyń aıasynda organıkalyq tyńaıtqyshtardy qoldaný kólemin ulǵaıtý maqsatynda ónerkásiptik organıkalyq tyńaıtqysh túrlerin satyp alýdy sýbsıdııalaý máselesi qarastyrylýda. Organıkalyq eginshiliktiń damýyn tanymal etý aıasynda bul shara sharýalarǵa organıkalyq tyńaıtqyshtardy qoldanýǵa yntalandyrý bolady.
Jem-shóp daıyndaýǵa qajetti jer kólemi
Aıta ketetin jáıt, mal azyǵy daqyldary egis kóleminiń eń tómengi kórsetkishi 2006 jyly tirkelgen, ol 2,2 mln gektardy quraǵan. QR Strategııalyq josparlaý jáne reformalar agenttiginiń Ulttyq statıstıka bıýrosynyń 4-ASh statıstıkalyq málimetine sáıkes, 2021 jyly mal azyǵy daqyldarynyń egis kólemi 3,2 mln gektardy qurady, ol 2006 jylǵy deńgeıden 955,5 myń gektarǵa artyq.
«Ósimdik sharýashylyǵy salasyndaǵy egis alqaptarynyń qurylymyna júrgizilgen ártaraptandyrý sharalarynyń nátıjesinde, 2021 jyly bıdaı daqylynyń egis kólemi 2009 jylǵy eń joǵarǵy kórsetkishten (14,7 mln gektar) 1,8 mln gektarǵa kemip 12,9 mln gektardy qurady. Bul óz kezeginde mal sharýashylyǵy salasyn joǵary sapaly azyqpen qamtamasyz etýde mańyzy zor jemdik astyq daqyldarynyń (arpa, suly, dándik júgeri) egis alqaptarynyń ósýine septigin tıgizdi. QR Strategııalyq josparlaý jáne reformalar agenttiginiń Ulttyq statıstıka bıýrosynyń 4-ASh statıstıkalyq málimetine sáıkes, 2021 jyly joǵaryda atalǵan daqyldardyń egis kólemi 2,6 mln gektardy qurady (arpa 2,2 mln gektar, suly – 207,8 myń gektar jáne dándik júgeri – 191 myń gektar), ol 2006 jylǵy deńgeıden 588,8 myń gektarǵa artyq (arpa 443,6 myń gektarǵa artyq, suly 45,1 myń gektarǵa artyq jáne dándik júgeri 100,1 myń gektarǵa artyq)», - delingen Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi málimetinde.
Mınıstrlik mal azyǵyn egýmen aınalysatyn aýyl sharýashylyǵy sýbektilerin menshik nysanyna qaramastan yntalandyrý, mal sharýashylyǵy salasyn egistik alqaptarynda óndiriletin jem-shóppen qamtamasyz etý maqsatynda birshama memlekettik qoldaý sharalaryn júzege asyrýda. Mal azyqtyq daqyldy ósirýshiler bazalyq sýbsıdııalar (mıneraldyq tyńaıtqyshtarǵa, pestıtsıdke, tuqymǵa), sý jetkizý qyzmeti qunyn arzandatýǵa sýbsıdııa alý, ınvestıtsııalyq sýbsıdııalar, kredıt alý sııaqty memlekettik qoldaýdyń osyndaı sharalaryn paıdalanýǵa quqyly.
Mal azyǵymen qamtamasyz etý
2021 jyldyń 22 qyrkúıegindegi jaǵdaı boıynsha 23,2 mln tonna shóp jınaldy. Bul jospardyń (23,8 mln tonna) 98%-ǵa oryndalǵanyn kórsetedi. Budan bólek, 1,5 mln tonna (94%) pishendeme, 1 mln tonnadan astam (53%) súrlem, 2,9 mln tonna (61%) saban daıyndaldy.
Bıylǵy aýa raıynyń qolaısyzdyǵy mal azyǵy qoryn jınaýǵa edáýir qıyndyq týǵyzdy. Atap aıtqanda, qurǵaqshylyqtyń kesirinen jaıylymdardyń basym bóligi qýrap qaldy, tabıǵı shabyndyq jerlerde de shóp qalyń bolmady.
«Jaǵdaıdy turaqtandyrý úshin Mınıstrlik naqty sharalar qabyldaýda.
Jem-shóp daıyndaý máseleleri boıynsha jergilikti jáne ortalyq atqarýshy organdardyń qyzmetin úılestirý jónindegi respýblıkalyq jedel shtab qurylyp, jumys istep jatyr. Qurǵaqshylyqtan zardap shekken aımaqtarǵa qarjylaı kómek kórsetildi. Máselen, Mańǵystaý men Qyzylorda oblystaryndaǵy jem-shóp satyp alýǵa jumsalǵan shyǵyndardy óteýge Úkimet rezervinen 3,6 mlrd teńge bólindi. Búgingi tańda Mańǵystaý oblysynda 1,2 mlrd teńge ıgerilip, 632 sharýa qojalyǵy men 6021 jeke qosalqy sharýashylyqtyń shyǵyny tólendi. Qyzylorda oblysyna 1,7 mlrd teńge bólinip, onyń 1 mlrd teńgesi 692 sharýa qojalyǵynyń shyǵynyn óteýge jumsaldy», - dep atalyp ótken Aýyl sharýashylyǵy mınıstriligi málimetinde.
Mańǵystaý oblysynyń ákimdigi jergilikti bıýdjetten shóp pen jem satyp alýǵa qosymsha 5,3 mlrd teńge (1,9 mlrd teńge – 26 myń tonna shóp satyp alýǵa jáne 3,4 mlrd teńge – 34 myń tonna jem satyp alýǵa) bóldi. Mal azyǵy qunynyń qymbattaýyna baılanysty birqatar oblys ákimdikteri (Aqtóbe, Qostanaı, Pavlodar, SQO, Atyraý, Shymkent q.) jem-shóp satyp alý qunyn arzandatý úshin jergilikti bıýdjetten 13,6 mlrd teńge qarjy bóldi. Aqtóbe oblysy bıyl 6,7 mlrd teńge bólip, oblystyń barlyq agroqurylymdaryn sýbsıdııamen qamtydy.
Bıyl tamyz aıynyń 23-nen bastap malǵa beretin shóp túrlerin respýblıka aýmaǵynan shyǵarýǵa ýaqytsha tyıym salyndy. Sondaı-aq malǵa jem retinde beretin daqyldar eksportyn kvotalaý jónindegi buıryqtyń jobasy ázirlendi.
Jaıylym tapshylyǵy
Bıyl qańtarda Prezıdenttiń qatysýymen ótken Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynyń qorytyndylary boıynsha 2021 jylǵy 26 qańtardaǵy №21-01-7.1 hattamasymen oblys ákimdikterine bos jáne utymsyz paıdalanylatyn jaıylymdardy alyp qoıý jáne olardy aýyl halqyna paıdalanýǵa berý jóninde jumys júrgizý tapsyryldy.
«Memleket basshysynyń tapsyrmasy aıasynda bıyldyń basynan beri prokýratýra organdary jer zańnamasyn buza otyryp berilgen 3,7 myń jaıylymdyq ýchaskeni anyqtady (2,5 mln ga), onyń ishinde 690 ýchaske nemese 301 myń ga (kadastrlyq quny 3,8 mlrd teńge) alyp qoıyldy. QR Premer-Mınıstriniń 2021 jylǵy 23 sáýirdegi ókimimen aýyl halqynyń mal jaıýy úshin jaıylymdardyń qoljetimdiligin qamtamasyz etý boıynsha Jumys toby quryldy jáne jumys isteıdi», - delingen vedomstvo málimetinde.