Bıyl Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesine qansha týrıst keledi
Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi men kúmbezin, Esim han, Rábııa Sultan Begim keseneleri men Táýke han jerlengen Segiz qyrly saǵana jáne belgisiz saǵanany, juma meshiti jáne jerasty qylýetin aralap kórgen mınıstr kesene men Jeti ata qaqpasyna deıingi ortaǵasyrlyq magıstraldy kóshe boıynda júrgizilip jatqan arheologııalyq qazba jumystarymen tanysyp shyqty.
Tarıhı kóshe boıynda ornalasqan Han ordasy men han meshitin restavratsııalaý, rýhanı mekenge kelýshilerge qazaq handarynyń izi qalǵan ordany da jan-jaqty tanystyrýdyń mańyzyn pysyqtaǵan soń qoryq-mýzeı aýmaǵynda júrgizilip jatqan abattandyrý jumystaryn da aralady.
Sondaı-aq, HÚІІІ-HІH ǵasyrlarda Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesindegi Úlken Aqsaraı bólmesinde tóselgen tarıhı syr kileminiń ornalastyrylýy men bólmeni mýzeılendirý jumystarymen de tanysyp shyqty.
XII ǵasyrdyń oıshyly, túrki elderiniń rýhanı tálimgeri Qoja Ahmet ıAsaýıdiń esimin ulyqtaý, ózi jerlengen qasıetti mekenniń tarıhı kelbetin jandandyra otyryp nasıhattaý maqsatynda 88,7 gektar aýmaqty qamtıtyn «Áziret Sultan» memlekettik tarıhı-mádenı qoryq-mýzeıinde kóptegen aýqymdy jumystar atqarylyp jatqany belgili.
QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi tanymdyq jáne rýhanı týrızm úshin qolaıly jaǵdaı jasaı otyryp, tarıhı izdenisterdi jandandyrý, qalpyna keltirý úshin Túrkistan qalasyndaǵy «Áziret Sultan» qoryq-mýzeıiniń 2019-2021 jyldarǵa arnalǵan úsh jyldyq damý josparyn qolǵa alyp, nátıjesinde 17 tarıhı-mádenı nysanǵa restavratsııa jumystaryn júrgizip jatyr.
Sonymen qatar, arheologııalyq qazba jumystary da mańyzdy jetistikterge qol jetkizdi. Tarıhı eskertkishterdi qaıta jańǵyrtý jumystary men arheologııalyq qazba jumystary josparǵa sáıkes kezeń-kezeńimen júzege asýda.
Tarıhı eskertkishterdi qaıta jańǵyrtý jumystarymen «Qazqaıtajańartý» RMK aınalysyp jatyr.
Qazirgi tańda keshendi ǵylymı, restavratsııalyq jumystardyń nátıjesinde Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesiniń Qabirhana, Qazandyq, Úlken Aqsaraı, Qabirhana, Qudyqhana bólmeleri aqtalynyp, kúmbez ben «Túrkistan tarıhy» mýzeıi, Rabııa Sultan Begim kesenesiniń restavratsııa jumystary aıaqtaldy.
Al, Shyǵys monshasy men Juma meshiti, Darbaza qaqpasy, Han meshiti, Jeti ata qaqpasy, Qylýet jer asty meshitterinde restavratsııalaý jumystary qarqyndy júrip jatyr. Naqtyraq aıtqanda, XI-XII ǵasyrdaǵy 40 meshittiń ishinen qazirgi zamanǵa deıin jetken jalǵyz dinı oryn Juma meshitin mıhrabymen birge tolyǵymen jańǵyrtý jáne aǵash bastyrmasyn keńeıtý jumystary da josparlanǵan. Qazirgi tańda meshittiń ońtústik-shyǵys qabyrǵalaryna demontaj jasaldy.
XI-XII ǵasyrǵa tán Qylýet jerasty meshitin qaıta jańǵyrtý barysynda ǵımarattyń negizgi salmaq túsetin qurylymdary men jerasty qurylysynyń irgesi keńeıtildi.
Ortaǵasyrlyq shyǵys monshasy - XV ǵasyrdyń tarıhı jádigeri. Monsha men kúmbezdiń juqa qabaty men ıntereri restavratsııalanyp, ekinshi esikti salý jáne irgeles aýmaqty abattandyrý jumystary júrýde.
«Túrkistan tarıhy» mýzeıi - sáýlettik ǵımarat. Jergilikti mańyzy bar eskertkishke 2000 jyldan beri kúrdeli jóndeý jumystary júrgizilmegen bolatyn. Qazirgi tańda eskertkishtiń shatyry tolyǵymen aýystyrylyp jatyr.
Aıta ketsek, byltyr «Áziret Sultan» memlekettik tarıhı-mádenı qoryq-mýzeıine kelýshiler sany 1 030 000 adam bolady dep josparlanyp, nátıjesinde 1 148 436 adamdy quraǵan bolatyn. Bıylǵy jospar boıynsha kelýshiler sany 1 040 000 adamǵa jetedi.