Bıyl - qazaq sportynda tuńǵysh chempıondar kóp shyqqan jyl
Mine, taǵy bir jyldy tarıh qoınaýyna tapsyryp, kelesi jańa jyldyń tabaldyryǵynan attaýǵa da sanaýly kúnder qaldy. Bıyl qazaq eli qandaı álemdik dodalarda óner kórsetip, qandaı tabystarǵa qol jetkizdi? Osy suraq tóńireginde jylqy jylynyń bizdiń sportshylarǵa syılaǵan tabysyn taǵy bir oı eleginen ótkizip shyǵaıyq.
Sochı - bir qolanyń qudireti
Bıylǵy jyldyń basy Sochı olımpıadasymen este qalǵany anyq. Aq Olımpıadaǵa Qazaqstannan sporttyń 10 túrinen 52 sportshy synǵa tústi. Al qatysqan 88 eldiń ishinen 26 memleket elderine júldemen qaıtty. Olardyń qatarynda qazaq eli aldyńǵy qatardan kórine almasa da, kóshten qalǵan joq. Muny da aýyz toltyryp aıtarlyq jetistik dep baǵalaýǵa bolady. Onda mánerlep syrǵanaýshy Denıs Ten tuńǵysh ret Olımpıada júldegeri atanyp, qorjynymyzǵa qola medal saldy. Bir qola medaldiń qudireti qazaq elin júldeli memleketter qataryna engizdi. Jalpy esepte 26-orynǵa turaqtadyq. Al qanshama memleket alystan at arytyp kelip, birde-bir júldege ilige almaı eline qaıtty.
Osy Olımpıadada Frıstaıldyń akrobatıka jattyǵýynda Janbota Aldabergenova altynshy orynǵa ıe boldy. Bul sportty bilgen adamǵa úlken jetistik. Olaı deıtinimiz qazaqstandyq sportshy qyzdar qysqy Olımpıadada osyǵan deıin bestikke enip kórmegen. Tipti qazaq qyzy Aq Olımpıadanyń altylyǵynan oryn alyp kórmegen edi. Bul qysqy Olımpıada oıyndaryndaǵy alǵashqy qara kózderimizdiń iri jetistigi. Osylaısha frıstaıldan el namysyn qorǵaǵan sportshylar aldaǵy ýaqytta ózge eldermen terezesi teń dárejede óner kórsete alatynyn moıyndata bildi.
Al short trekshilerdiń jetistigi óz aldyna bir tóbe. Tórt birdeı qazaq balasy Abzal Ájǵalıev, Aıdar Bekjanov, Nurbergen Jumaǵazıev, Aslan Daýymov bastaǵan quramamyzǵa jartylaı fınalda sáttilik joldas bolyp fınalǵa joldama alǵan bolatyn. Ókinishke qaraı sheshýshi sátte Reseı, AQSh, Qytaı, Gollandııa júırikterine jol berip, Olımpıadany 5-orynmen aıaqtady. Bul da Aq Olımpıadada alǵash ret qazaq jigitteriniń alǵashqy bestikke enýi. Sochı Olımpıadasy osyndaı jetistikterimen esimizde qaldy.
Nankın - jastarymyz jasyndaı jarqyldaǵan olımpıada
Osy jazda, naqtyraq aıtsaq, tamyzdyń 16-28 aralyǵynda Qytaıdyń Nankın qalasynda II jazǵy jasóspirimder olımpıadasy jalaýyn jelbiretti. Bul da osy jyldyń basty dodalarynyń biri boldy. Baıraqty básekeden jerlesterimiz 3 altyn, 1 kúmis, 4 qola (8 medal) enshilep jalpy komandalyq esepte 21-orynnan kórindi. Bul jetistik - jerlesterimizdiń jasóspirimder arasyndaǵy Jazǵy Olımpıada oıyndaryndaǵy jańa kórsetkishi bolyp tarıhta qaldy. Olaı deıtinimiz bul osydan tórt jyl buryn Sıngapýrde ótken kórsetkishten áldeqaıda joǵary boldy. 2010 jyly (2 altyn, 2 kúmis, 2 qola) oljalap, jalpy komandalyq esepte 24-orynǵa turaqtasaq, bıyl 3 satyǵa joǵarylap otyrmyz. Esterińizge sala keteıik, jalpy Qytaıdyń Nankın qalasynda jasóspirimder arasyndaǵy ІІ jazǵy Olımpıada oıyndarynda 14 pen 18 jas arasyndaǵy 3800 jasóspirim sportshy baǵyn synady. Negizinen jasóspirimder arasyndaǵy Olımpıada oıyndarynda jekeleı syndaǵy sport túrlerinde ár elge bes joldamadan artyq berilmeıdi. Atalmysh dodada elimizdiń namysyn 21 sport túrinen 51 sportshy qorǵady.
Inchhon - Altyn jaýǵan Azıada
Nankın Olımpıadasynan keıin kóp uzamaı Inchhonda HVІІ jazǵy Azııa oıyndarynyń alaýy tutandy. Onda bizdiń ul-qyzdarymyz Qazaq eliniń myqty ekendigin jahanǵa taǵy bir márte pash etti.
Qazaqtyń qaıys qolǵap kıgen qyrandarymen judyryqtasqan ózge elderdiń boksshylary sharshy alańǵa qaımyǵa kóterilse, bilek túringen balýandarymyzdyń qarsylastary bozkilemge ımene shyqqanyn kózimiz kórdi. Ziltemir kótergen qyz-jigitterimizdiń erligine talaı elder tańdaı qaǵyp tamsandy. Qandaı sporttyń túri bolsyn, qazaq eliniń qyz-jigitteri qaısarlyǵymen tanyla bildi.
Ońtústik Koreıanyń aspanynda Ánuranymyz 28 márte áýeledi. Al Saryqurlyq dodasynda jalpy esepte tórtinshi orynǵa qol jetkizgen bizdiń sańlaqtarymyz jalpy el qorjynyna 84 medal saldy. Onyń 28-i altyn, 23-i kúmis, 33-i qola medal. Bul Qazaqstan komandasynyń Jazǵy Azııa oıyndaryndaǵy altyn sany jaǵynan qol jetkizgen jańa rekordtyq kórsetkishi.
Qazaqstan sportshylary jazǵy Azııa oıyndaryna 1994 jyldan bastap qatysa bastady. Sodan beri alty Jazǵy Azııa oıyndaryna qatysyp, jalpy komandalyq esepte tórt ret - tórtinshi orynǵa, eki ret besinshi orynǵa ıe boldy.
Almaty - Álem bas ıip, Elbasy súısingen doda
Jaqynda ǵana Alataý bókterinde aýyr atletıkadan ótken álem birinshiligin eshkim esinen shyǵara qoıǵan joq. Jasulannyń jarq etken sátteri men Ilıa Ilınniń álemdi aýzyna qaratqany, erligine Elbasynyń ózi súıinip, qońyraý shalyp quttyqtaǵany eshkimdi beı-jaı qaldyrmaǵan bolatyn. Bul týraly óz ýaqytynda jarysa jazdyq. Endi qysqasha toqtalyp ótsek.
Bıyl Almatyda ótken aýyr atletıkadan álem chempıonatynda tuńǵysh ret qazaq qyzy Jazıra Japparqul (69 keli) álem chempıonatynyń kúmis júldegeri atandy. Tuńǵysh ret qazaq azamaty Jasulan Qydyrbaev (94 keli) álem chempıony atanyp, qazaq tarıhyna esimin altyn áriptermen jazyp qaldyrdy.
Bıyl tuńǵysh ret Ilıa Ilın jańa salmaqta (105 keli) óner kórsetip, táýelsiz Qazaqstannan shyqqan 4 dúrkin álem chempıony atandy.
Al bıyl tuńǵysh ret 53 kelige deıingi salmaqta baq synaǵan taǵy bir aýyr atletıkadan qazaqstandyq Olımpıada chempıony Zúlfııa Chınshanlo eki birdeı álem rekordyn jańarta otyryp, úshinshi márte álem chempıony atandy.
Kásipqoı bokstan da baǵymyz jandy
Bıyl kásipqoı bokstan Qazaqstan týyn jelbiretip júrgen Gennadıı Golovkın úsh ret rıngke shyǵyp, barlyǵynda básekelesin nokaýtpen jeńdi. Bul da qazaq sportynyń aıqyn jetistigi ekeni anyq. Ózin Elbasymyzǵa «Ákem - orys, anam - káris, al men - qazaqpyn!» dep jańa qyrynan tanystyrǵan otandasymyzdy búginde álem moıyndap úlgerdi. Talaı «Men» degen boksshylar judyryqtasýdan taısaqtap, jerlesimizge úrke qaraıtyn boldy.
Golovkın qandaı saıysqa shyqsa da, qazaqtyń kesteli shapanyn kıip, Kókbaıraǵyn jamylyp shyǵady. Naǵyz patrıot. Genanyń bıylǵy bir ǵana Gılmen bolǵan jekpe-jegin teledıdar arqyly taratý quqyǵyn 100-den astam memleket satyp aldy. Bul - jerlesimizdi álem moıyndaı bastady degen sóz. Kásipqoı bokstaǵy 31 jekpe jektiń barlyǵynda jeńiske jetken qazaqstandyq Gennadıı Golovkın kelesi jyly 4 kezdesý ótkizýdi josparlap otyr. Onyń alǵashqysyn 2015 jyly 21 aqpanda Ulybrıtanııa boksshysy Martın Mıýrreıge qarsy ótkizbek.
Sonymen qatar bıyl Beıbit Shúmenov bir kezdesý ótkizgen bolatyn. Alaıda ol Vashıngtonda Amerıka boksshysy Bernard Hopkınspen kezdesip, 12 raýndtyq jekpe-jekte jeńilip qaldy. Dese de, bıylǵy Búkilálemdik boks qaýymdastyǵy (WBA) barlyq salmaq dárejesindegi álem boksshylarynyń jańartylǵan reıtıngisinde ol burynǵy kórsetkishinen bir satyǵa kóterilip, birinshi aýyr salmaq dárejesinde (90,71 kelige deıin) ekinshi orynǵa jaıǵasty.
Al kásipqoı bokstaǵy taǵy bir qandasymyz Qanat Islam osyǵan deıin 18 jekpe-jek ótkizip barlyǵynda jeńiske jetti. Onyń ekeýi bıylǵy jyldyń enshisinde. Eki aıqasyn da merziminen buryn aıaqtady. Qazaq boksshysy osy jetistikteriniń arqasynda bıyl WBA reıtıngi boıynsha eki satyǵa joǵarylap, 7-orynda tur. Sonymen birge bıyl kásipqoı boksqa taǵy bir qazaq ulany qosyldy. Ol - Dáýren Eleýsinov. Osy jeltoqsannyń 4-i kúni Dáýren Nıý-Iorkte kásipqoı bokstaǵy alǵashqy jekpe-jegin ótkizip, qarsylasyn birinshi raýndta-aq sulatyp qulatty.
Kóshpendiler oıynynda kóshten qalǵan joqpyz
Osy jazda tuńǵysh ret Dúnıejúzilik kóshpendiler oıyndary Qyrǵyzstannyń Sholpan Ata qalasynda ótti. Alǵash ret ótken dodaǵa 20-ǵa jýyq elden 400-ge tarta sportshy qatysty. Túrki áleminiń ortaq qundylyqtaryn álemge pash etýge arnalǵan sharaǵa Qazaqstannan 45 sportshy da qatysyp, jalpykomandalyq esepte qyrǵyzdardan keıingi 2-orynǵa ıe boldy. Qazaqstan delegatsııasy ulttyq sporttyń 10 túri boıynsha baq synady. Atap aıtar bolsaq, asyq atý, toǵyzqumalaq, qazaq kúresi, qyrǵyz kúresi, alysh, kókpar, aýdaryspaq, alaman báıge, qunan báıge, at jarysy.
Mine, osy sport túrlerinen jerlesterimiz 12 altyn, 8 kúmis, 8 qola medal enshilep qaıtty.
Jalpy bıylǵy ulttyq sporttaǵy jetistikterimiz orasan zor. Atap aıtar bolsaq, bıyl túńǵysh ret tól kúresimizden «Álem Barysy» halyqaralyq týrnıri ótti. Bes qurlyqtyń balýandary bas qosqan, álemniń eń úzdik sportshylary qatysqan qazaq kúresinen ótken týrnırde bas júldeni kýbalyq balýan Braıson Vıdal jeńip aldy. Kúmis júlde 2013 jylǵy «Qazaqstan barysy» Aıbek Nuǵymarovqa buıyrdy. Qola júldeni reseılik balýan Maksım Shırıaev qanjyǵasyna baılady. Eń bastysy, qazaq kúresiniń mereıi ústem boldy, nasıhaty artyp, aýqymy keńeıdi. Tóltýma ónerimizdi álemniń ár túkpirinen kelgen balýandar mıllıondaǵan jurtqa tanystyrdy. Tarazda ekinshi márte jalaýy jelbiregen «Eýrazııa Barysy» týrnıri de óte sátti ótti.
Sonymen qatar bıyl Astanada Ulttyq sport túrleri qaýymdastyǵynyń uıymdastyrýymen tuńǵysh ret aýdaryspaqtan Azııanyń ashyq chempıonaty ótti.
Baıraqty básekege Qazaqstannan bólek, Reseı, Qytaı, Tájikstan, Aýǵanstan, Vengrııa, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Mońǵolııa, Ázerbaıjan, Túrkııa elderinen 33 sportshy qatysty. Atalmysh dodada jalpy esepte jerlesterimiz top jardy. Bul da bıylǵy jyldyń eren jetistikteriniń biri ekeni anyq.
Ózge de sport túrlerinen ógeı emespiz
Bıyl tuńǵysh ret shahmattan qyzdar quramasy Álemdik shahmat olımpıadasynda úzdik altylyqqa kirdi. Osy jyly FIDE-niń dástúrli kongresinde Norvegııanyń Troms qalasynda ótken Búkilálemdik Shahmat Olımpıadasynyń nátıjesi boıynsha oıynshylarǵa halyqaralyq ataqtar tabystaldy, mundaı baqytqa qazaqstandyqtar da ıe boldy. Aıtalyq, áıelder arasynda Mádına Dúısenova halyqaralyq grossmeıster ataǵyna qol jetkizdi. Al, erler arasynda Janat Saıyn men reıtıng jetistigi boıynsha alǵa shyqqan Evgenıı Pak halyqaralyq dárejedegi sport sheberleri atandy. Arsen Óteshev halyqaralyq tóreshi, al Sergeı Kım FIDE tóreshisi ataǵyn ıemdendi. Qazaqstandaǵy birinshi halyqaralyq uıymdastyrýshy ataǵy Anton Skýrygınge tabys etildi.
Sonymen qatar jaqynda ǵana taǵy bir qarakóz qaryndasymyz tuńǵysh ret Chedjýda (Ońtústik Koreıa) ótken bokstan álem birinshiliginde álem chempıony atandy. Osyǵan deıin qazaq qyzdary arasynda bokstan birde-bir álem chempıony bolmaǵan. Mine, bıyl bokstan áıelder arasyndaǵy álem chempıonatynda 48 keli salmaq dárejesinde synǵa túsken Nazym Qyzaıbaı qazaq qyzdary arasynda tuńǵysh álem chempıony atandy! Osy dodada taǵy qandasymyz olja saldy. +81 keli salmaq dárejesiniń fınalynda Lázzat Kúngeıbaeva Zenfıra Magomedálıevadan utylyp, kúmis júldege ıe boldy.
Bıyl úlken jetistigimen jurtty tamsandyrǵan taǵy bir qazaq jarq etti. Ol - tennısshi Zarına Dııas. Biz bul sportshyny burynnan bilemiz. Alaıda, ol bıyl osyǵan deıin baǵyndyra almaǵan asýyn baǵyndyrdy. Zarına Dııas úshin bıyl sport karerasyndaǵy sátti jyl boldy. 10 qarashada ol WTA reıtınginde tuńǵysh ret 33-orynǵa kóterildi. 21 jastaǵy sportshynyń qorjynynja 1371 upaı bar. Mansabyndaǵy jetistikteri úshin qazaqstandyq Áıelder tennıs qaýymdastyǵynyń (WTA) «jyldyń jańalyǵy» atalymyna usynyldy.
Mine, bıylǵy erekshe atap ótetin qazaq sportynyń basty jetistikteri. Basqa da talaı syndarda jalaýymyzdy jelbiretip, ánuranymyzdy áýeletken sport juldyzdarymyz jeterlik. Biz eń basty degen sport saıystaryna ǵana toqtalyp óttik. Kelesi jyly da jerlesterimiz baıraqty básekelerde jeńis tuǵyrynyń eń bıik satysynan kórine berýine tilektespiz.
Kúnsultan OTARBAI