Biryńǵaı mektep formasy – zaıyrly qoǵam talaby
Alaıda, bılik bul tendentsııalarǵa shekteý qoıyp jatyr. Sebebi, mektep formasyn kıip júrýge qoıylǵan mindet bilim berýdiń zaıyrly sıpatyn iske asyrý qajettiliginen týyndap otyr.
Mektep formasynyń óskeleń urpaqtyń júris-turysyna, densaýlyǵyna, jalpy damýyna tıgizetin oń yqpaly zor bolǵandyqtan, mektep formasyn kııýge ǵana emes, sol mektep formasynyń ózine de tıisti talaptar kózdelgen. Mundaı talap jas urpaqtyń múddesi turǵysynan ábden zerdelenip, elep-ekshep baryp qoıylyp otyr.
«Biryńǵaı mektep formasynyń talaptary Qazaqstan Respýblıkasynyń 2007 jylǵy 27 shildedegi «Bilim týraly» № 319 zańynyń normalarynan týyndap otyr. Osy zańǵa sáıkes Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstriniń 2016 jylǵy 14 qańtardaǵy № 26 buıryǵymen Orta bilim berý uıymdary úshin mindetti mektep formasyna qoıylatyn talaptar bekitildi. Osylaısha mektep formasy elimizdiń orta bilim berý uıymdarynda kııýge mindettelgen oqýshylardyń biryńǵaı kıim úlgisi bolyp tabylady», - dedi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti fılosofııa kafedrasynyń aǵa oqytýshysy, halyqaralyq quqyq magıstri, fılosofııa magıstri Erbolat Qoshqarbaev.
Bul jerde eń aldymen formanyń «sapaly» bolýy basty nazarǵa alynyp otyr. Materıalynyń sapaly bolýy, ondaǵy mata quramy: jaqsartylǵan jartylaı jún jáne maqta bolýy, kıiske tózimdi, antıbakterıaldyq, antımıkrobtyq jáne antıstatıkalyq qasıetteri bar matalar qoldanylýy kerek ekendigi túgel eskerilgen. Bul oqýshynyń densaýlyǵyna da oń áser etedi ári mundaı formalar klassıkalyq stılde bolǵandyqtan oqýshynyń qımyl-qozǵalysyna óte yńǵaıly. Sondyqtan da, mektep formasy tigiletin matalardyń sertıfıkaty bolyp, olar sanıtarlyq erejeler men normalarǵa saı kelýi tıis. Assortımenti baı formalardyń túrin, pishinin, fasonyn tańdaý oqý orny basshylarynyń ǵana quzyrynda emes, oǵan qoǵamdyq keńester de, ıaǵnı mektep keńesi, qamqorshylyq keńes, ata-analar komıteti de qatysa alady. Osylaısha, ata-analardyń, basqa da zańdy ókilderdiń mektep formasy týraly máselelerdi talqylaýǵa qatysyp, kerek kezinde ony jetildirý boıynsha usynys engize alatyndyqtary da qarastyrylǵan.
Mektep formasynyń túsi qalypty jáne ashyq emes tústerden tańdalý kerek ekeni de belgilengen. Osy turǵyda elimizde negizinen qara-kók tústi formalar qabyl alynǵan.
«Bul tústiń astarynda bozaryp atqan tańǵy aspan jatyr. Qara-kók, jalpy kók tús bizdiń ǵana emes kóptegen halyqtardyń seniminde zeńgir kók pen máńgiliktiń, tazalyqtyń sımvoly retinde túsiniledi. Turaqtylyq pen adaldyq ta osy túspen baılanystyrylady. Estetıkalyq jaǵynan da unamdy, ádemi», - dedi maman.
Tipti psıhologtardyń ózi qara kók tústi balanyń zeıinin jınaqtaýǵa oń áser etetinin aıtty.
«Álbette, sotsıýmdaǵy bala bul formada ózin jaıly sezinedi. Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń talabynda kózdelgendeı mektep formasy bilim alýshylarynyń arasynda áleýmettik, múliktik jáne basqa da ózgeshelikterdiń belgilerin joıýǵa baǵyttalǵan. Jalpy alǵanda, mektep formasynyń áleýmettik-tárbıelik máni zor. Forma oqýshylardy tártipke, rýhanı-adamgershilik jetilýge baýlyp, iskerlikke yntalandyrady, balalardyń bir-birimen teń bolýyna, ózin basqalarmen birdeı sezinýine, tııanaqtylyq pen uqyptylyqqa, jınaqylyq pen tazalyqqa, jaýapkershilikke, symbattylyqqa, qala berdi ımandylyqqa baǵyttaıdy», - dedi Erbolat Qoshqarbaev.
Al mamandar ata-analardyń dinı sebeppen mektep formasyn dinı atrıbýtıkaǵa yńǵaılap alýy eń aldymen oń men solyn tanyp úlgermegen balaǵa áleýmettik ári psıhologııalyq soqqy bolyp tabylatynyn eskertedi.
«Mundaı jaǵdaıdaǵy oqýshy ózin alabóten oqshaý sezinedi, dıskomfort kúı keshedi. Qoǵamda júrip qoǵamnan tysqary qalady. Bul jaǵdaı balanyń ata-anasy tarapynan balaǵa keltirilgen yńǵaısyzdyq qana emes, bilim zańnamasyn oryndamady dep sanalady jáne balanyń ata-anasyn ákimshilik jaýaptylyqqa alyp keledi. Joǵaryda atalǵan mınıstrlik buıryǵymen bekitilgen talaptardyń 13-tarmaǵynda «Mektep formasyna túrli dinı konfessııalarǵa qatysty kıim elementterin qosýǵa bolmaıtyny» belgilense, 21-tarmaǵynda «Ata-analar jáne ózge zańdy ókilder bilim alýshylardyń orta bilim berý uıymynda belgilengen mektep formasyn kııýine jaýap beredi» dep naqtyly kórsetilgen. Ata-analardyń bul talaptardy buzýy Qazaqstan Respýblıkasynyń 2014 jylǵy 5 shildedegi № 235-V «Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly» kodeksiniń 409-babynyń 2-tarmaǵynda kózdelgendeı eskertý jasalady nemese bes aılyq eseptik kórsetkish mólsherinde aıyppul salynady. Sebebi, ata-ana áý basta balasyn mektepke ornalastyrarda joǵaryda atalǵan talaptyń 27-tarmaǵynda kózdelgendeı bilim berý uıymyna qabyldaý týraly ótinish toltyrǵanda talaptardy saqtaıtyny týraly mindettenip qol qoıdy emes pe. Sondyqtan, urpaqtarymyzdyń teń negizde jetilip, oqshaý qalmaı, «aramyzda» tárbıelenýi basty shart!», - dedi E.Qoshqarbaev.