«Bir beldeý, bir jol» Qazaqstandy nurly jolǵa bastaıdy
Munyń tarıhı da shyndyǵy bar. Osydan birneshe ǵasyr buryn qytaı saýdagerleri jibek matalaryn, bylǵary men júnnen jasalǵan taýarlaryn, temir, farfor, syrly ydystary men shabdaly, órik, raýǵash, dárshen sekildi ónimderin kerýenge tıep kire tartyp, Qazaqstan jeri arqyly Orta jáne Batys Azııaǵa, Eýropaǵa saýda jasaıtyn. Keri baǵytta da ózderine qajetti dúnıe-múlik tıep, qajettiligin óteıtin. Sol zamanda altynnan da baǵaly sanalǵan jibek matalardyń dál osy baǵdarda kóptep tasymaldanýynyń ózi bul joldyń Jibek joly dep atalýyna túrtki bolǵany belgili. Keıinnen, birneshe ǵasyrdan soń teńiz joly damyp, keme salý isi qarqyn alǵannan keıin túıemen kerýen tartyp, aılap jolda júrý birtindep ózektiligin joıa bastady. Qytaı men Batys arasyndaǵy saýda-sattyq Úndi, Atlant muhıttary arqyly jandana tústi. Al 1869 jyldyń 17 qarashasynda Afrıka qurlyǵyn aınalyp, birneshe aılar muhıtta bolý ýaqytyn qysqartatyn, Eýropa men Azııany sý kóligi arqyly jyldam qosatyn, Qara teńiz ben Jerorta teńizderin jalǵastyratyn Mysyrdaǵy Sýets kanalynyń ashylýy teńiz joly saýdasynyń budan ári damı túsýine jaǵdaı jasady. Qytaıdan shyqqan júk endigi ýaqytta Eýropaǵa birneshe aı emes, ne bári 45 kúnniń ishinde jetetin edi. Alaıda, búgingideı tehnıka men tehnologııa jetilgen zamanda 1,5 aıdyń ózi de tym uzaq. Sondyqtan da osydan birneshe jyl buryn, naqty aıtqanda 2008 jyldyń 6 aqpanynda Qazaqstan halqyna kezekti Joldaýyn arnaǵan Elbasy Nursultan Nazarbaev Uly Jibek jolynyń qazirgi zamanǵa laıyqtalǵan balamasy «Batys Eýropa-Batys Qytaı» transqurlyqtyq dálizdi salý ıdeıasyna bastamashylyq jasady. «Biz barlyq ońtústik oblystardy kókteı ótip, Qyzylorda men Aqtóbe arqyly Reseıge shyǵatyn, óńirlerdiń ekonomıkasyn jandandyratyn Qazaqstandaǵy eń iri kóliktik jobany - "Batys Eýropa - Batys Qytaı" transqurlyqtyq dálizdi is júzine asyrýdy qolǵa alýymyz qajet», - degen edi Nursultan Nazarbaev.
Uzyndyǵy 8445 shaqyrymdy quraıtyn kólik dáliziniń 2787 shaqyrymy Qazaqstannyń Aqtóbe, Ońtústik Qazaqstan, Qyzylorda, Jambyl jáne Almaty oblystaryn basyp ótedi ári búgingi kúni tolyqtaı paıdalanýǵa berilgen. Al Reseı tarapy 2233 shaqyrymdyq joldy 2020 jylǵa deıin bitirmek. Qytaı enshisinde 3425 shaqyrym jol bar. Dál osy sol teńiz tasymalyna qaraǵanda joldy 3 esege jýyq qysqartady. ıAǵnı, Qytaıdan Eýropaǵa ne keri baǵytta tasymaldanatyn júk dál osy jol arqyly ne bári 14 kúnde dittegen jerine jetedi. Qytaı men Batys arasyndaǵy júk tasymaldy júıeli jolǵa qoıyp, alys-berisin eseleı túsýdegi Qazaqstannyń taǵy bir basymdyǵy temir jol ekendigi sózsiz. Bul baǵytta da elimiz qytaılyq tarappen naqty jumystar júrgizip te jatyr. Máselen, birlese qabyldanǵan sharalardyń nátıjesinde «Úrimshi (Qytaı) - Qazaqstan - Reseı - Latvııa - Rotterdam (Nıderlandy)», «Chansha (Qytaı) - Qazaqstan - Túrikmenstan - Tegeran (Iran)», «Lodz (Polsha) - Reseı - Qazaqstan - Chendý (Qytaı)» baǵyttary boıynsha jańa konteınerlik poıyzdary iske qosyldy. Sonyń arqasynda «Qytaı - Eýropa - Qytaı» baǵyty boıynsha Qazaqstan arqyly konteınerlik tasymaldaý kólemi 2015 jyldan bastap jyl saıyn eki ese qarqynmen óse túsýde. Jyl basynan beri Qazaqstan aýmaǵy arqyly 1861 konteınerlik poıyzdar ótken. Qytaıdan Eýropaǵa qaraı konteınerlik poıyz ótken jylmen salystyrǵanda 1,4 esege artyp otyr. Keri qaraıǵy baǵdarda da tranzıttik tasymal kólemi 1,6 esege artqany belgili. Demek, elimizge «Qytaı - Eýropa - Qytaı» baǵyty boıynsha konteınerlik tasymaldaý kólemin 2020 jyly 2 mıllıonǵa deıin ulǵaıtýǵa jáne tranzıttik tasymaldan túsetin paıdany 5 mıllıard AQSh dollaryna jetkizýge barlyq múmkindik bar degen sóz.
Jalpy, Qytaı tóraǵasy Sı Tszınpınniń Qazaqstanda bastamashylyq jasaǵan «Bir beldeý, bir jol» ıdeıasyn az ýaqyttyń ishinde 100-den astam memleket pen halyqaralyq uıymnyń qoldaýy onyń ómirsheńdigin kórsetse kerek. Buǵan qosa, bul bastama Jibek joly boıynda qonys tepken barlyq memleketterdiń ulttyq baǵdarlamasymen de úndesip jatqany shyndyq. Ony 2017 jyldyń mamyrynda «Bir beldeý, bir jol» atty strategııa aıasynda halyqaralyq yntymaqtastyq boıynsha joǵary deńgeıdegi forýmnyń ashylýynda QHR Tóraǵasy Sı Tszınpın de atap ótken bolatyn.
«Biz saıasatty kórshi memlekettermen úılestiretin boldyq, olardyń qatarynda Reseı, Eýropalyq ekonomıkalyq odaq, Ońtústik-Shyǵys Azııa memleketteri qaýymdastyǵynyń ózara táýeldilik keshendi jospary, Qazaqstannyń «Nurly jol» baǵdarlamasy, Túrkııanyń «Ortasha dáliz» bastamasy, Mońǵolııanyń «Damý joly», vetnamdyq «Eki dáliz jáne bir sheńber» baǵdarlamasy, Brıtanııanyń «Soltústik ekonomıkalyq ortalyǵy» jáne taǵy basqa elderdiń damý baǵdarlamalary», - dedi Sı Tszınpın.
Qytaı tóraǵasy bastamasynyń Qazaqstan úshin de mol ekonomıkalyq paıdasy bar ekendigin dóp basqan Elbasy Nursultan Nazarbaev elimizdiń «Nurly jol» baǵdarlamasyn «Bir beldeý, bir jolmen» túıindestirýge pármen bergen edi. Osylaısha qolǵa alynǵan jumystardyń oń nátıjeleri de bar. Ony joǵary atalǵan Beıjińde ótken «Bir beldeý, bir jol» atty strategııa aıasynda halyqaralyq yntymaqtastyq boıynsha joǵary deńgeıdegi forým aıasynda Qytaı Halyq Respýblıkasy Memlekettik keńesiniń Premeri Lı Ketsıanmen kezdesken Qazaqstan Prezıdenti de basa aıtqan bolatyn. Nursultan Nazarbaev ıntegratsııalyq protsesterdiń mańyzdylyǵyna toqtalyp, «Bir beldeý, bir jol» bastamasynyń qazirgi jaǵdaıdaǵy erekshe rólin atap ótti. «Nurly jol» men Jibek joly baǵdarlamalaryn bir-birimen ushtastyrýdyń oń nátıjelerine nazar aýdardy.
Rasynda da búginde Qytaı jańa tehnologııalar salasynda da búgingi kúnge saı ónimder shyǵarýda álemniń aldyńǵy qatarly elderimen ıyq tıestirip úlgergendigi eshkimde de jańalyq emes. Muny taıaýda Qytaıdyń Tsındao qalasynda osy elge jasaǵan saparyn qorytyndylap, BAQ ókilderine suhbat bergen Elbasy da basa aıtqany este.
«Qytaı buryn arzan taýarlardy syrtqa shyǵaratyn el sanalyp kelse, endi qazir naǵyz tehnologııalyq búgingi zamanǵa saı, aldyńǵy qatarly ǵylymı taýarlardy shyǵaraıyn dep otyr. Shynynda keıingi 40 jyldyń ishindegi ósý, órkendeý qarqyny óte úlken. Qazirdiń ózinde AQSh-tan keıingi ekinshi ekonomıka bolyp otyr. Tek qana ol emes. Іs júzinde tsıfrlandyrý, kompıýterlendirý, jalpy qaı jaǵynan alyp qarasań da aldyńǵy qatarly bolyp keledi. Batysqa bizde joq tehnologııalardy alýǵa baratynbyz. Qazir qytaı tehnologııasy batyspen tartysqa túskende kem bolady dep aıta almaımyz», - dedi Nursultan Nazarbaev.
Sondaı-aq Memleket basshysy ındýstrıalandyrý baǵdarlamamyzdy oryndaý úshin oǵan qondyrǵylar, eksportyq taýar shyǵaratyn zaýyttar salýymyz kerektigin aıtty. Osy maqsatta Qytaımen jalpy somasy 28 mlrd dollardy quraıtyn birlesken 51 nysan salý kózdelgen. Onyń 4-eýi iske qosyldy, altaýy bıyl paıdalanýǵa beriledi. 11-i boıynsha jumys jasalyp jatyr. Kelesi jyly taǵy 18-i qolǵa alynady. «Aıtpaqshy, jýrnalıster sender bul nysandardyń qaı jerde salynǵan, ne istep jatqanyn qadaǵalap otyrýlaryńyz kerek. Bir jaǵynan bul nysandar kishkentaı, ekinshi jaǵynan óte mańyzdy. Máselen, tsement zaýyty nemese Qostanaıdaǵy avtomobıl zaýytyn alaıyq. Sapar aıasynda Allıýr zaýytyna qytaılyq kapıtal 49 paıyzben kirip, 1,1 mlrd dollar ınvestıtsııa quıady dep kelisildi. Avtomobıl óndirisi 100 myń danaǵa jetedi. Osymen bitpeıdi. Men barlyq bólshekter elimizde shyǵarylýy tıistigin aıttym. Demek, munyń barlyǵy da bizdiń kásiporyndarda jasalady», - dedi Memleket basshysy.
Elbasy osy jolǵy memlekettik sapary aıasynda eki eldiń isker adamdary arasynda 40 jobany júzege asyrý týraly kelisimge qol qoıylǵanyn aıtty.
«Osynyń tóńireginde halyqqa túsindirip ketetin máseleler bar. Bul jobalardyń barlyǵy da memleket esebinen júzege asyrylmaıdy. Bul memlekettik qaryz emes. Bul kásiporyndar arasyndaǵy jumys. Máselen ENRC alıýmınıı zaýytyn birlesip salyp jatyr. Kompanııa bul joba úshin jaýap berip, aqshany ózi tóleıdi. Baıaǵydan osylaı jumys isteımiz. Sol sııaqty «Qazaqmys» ónimin eksportqa shyǵaryp, túsken qarajat esebinen qaryzyn jabady», - dep túsindirdi Qazaqstan Prezıdenti.
Túıindeı aıtqanda, Qazaqstannyń «Nurly jol» ınfraqurylymdyq damý baǵdarlamasy men Qytaıdyń «Bir beldeý, bir jol» strategııasy aıasynda qolǵa alynyp, búginde júzege asyrylýy bastalyp ketken joǵaryda aıtylǵan jobalar taıaý jyldary elimizdiń ekonomıkasyna súbeli úles qosatyn nysandarǵa aınalary anyq.