Bıometrııalyq tólqujat - zaman talaby ? B. Ábishev

ASTANA. Qańtardyń 20-sy. QazAqparat /Gúlmıra Álıakparova/ -Álemniń aldyńǵy qatarly elderi qoldanysqa engize bastaǵan bıometrııalyq málimetteri bar tólqujat birtindep zaman talabyna aınalyp keledi. Zamana kóshinen qalmas úshin bizdiń el de azamattarymyzǵa qańtardyń 5-inen bastap osyndaı qujat berýge kiristi. Osy tólqujattyń jańalyǵy men artyqshylyqtary týraly QR Ádilet mınıstrligi Tirkeý qyzmeti

jәne құқyқtyқ kөmek kөrsetý komıtetiniң tөraғa mindetin atқarýshy Baқyt Әbishev әңgimeleıdi. - Baқyt Shalқarұly! Aldymen, elektrondy aқparat jetkizgishteri bar tөlқұjattarғa jalpy sıpattama berip өtseңiz? - Elektrondyқ tөlқұjattardy engizý jobasy 2006 jyly Үkimettiң «elektrondyқ үkimet» memlekettik baғdarlamasyn қalyptastyrý maқsatynda қabyldanғan sheshimine sәıkes әzirlene bastady. Elektrondyқ tөlқұjattar Halyқaralyқ azamattyқ avıatsııa ұıymynyң (IKAO) rұқsatymen jәne sonyң standarttaryna sәıkes әzirlenetindikten, atalmysh tөlқұjattardy shyғarýғa nıet bildirgen memleket, aldymen, ұıymnyң Ashyқ kiltter dırektorııasyna mүshelikke өtýi tıis. Sondyқtan biz aldymen, IKAO-nyң barlyқ talaptaryn saқtaı otyryp, Frantsııanyң «Sagem Securite» kompanııasynyң kөmegimen elektrondy pasporttardyң testilik үlgisin jasap shyғardyқ. Odan keıin pasporttar 2008 jylғy қyrkүıektiң 7-12 kүnderi Pragada өtken IKAO-nyң halyқaralyқ konferentsııasynyң barysynda zerthanalarynda synaқtan өtti. ıAғnı, shyғarғan elektrondyқ құjattarymyzdy elektrondyқ oқý құraldary ? rıderlerdiң oқıtyn-oқymaıtyny tekserildi. Osy jyldyң jeltoқsan aıynda 2700 dana kөleminde alғashқy elektrondyқ pasport shyғaryp, halyққa berdik. Қazaқstan osydan keıin, ıaғnı өtken jylғy jeltoқsan aıynyң soңynda IKAO-nyң Ashyқ kiltter dırektorııasynyң tolyқ mүshesi atandy. Soғan oraı, үstimizdegi қaңtardyң 5-inen bastap bıotөlқұjattardy jappaı shyғarýғa kiristik. Onyң eski tөlқұjattan ereksheligi men artyқshylyғyna toқtalsaқ. Bıometrııalyқ құjattyң alғashқy betine engizilgen, ıaғnı azamattyң aty-jөni, týylғan kүni men týғan jeri, azamattyғy, pasport nөmiri, құjattyң berilgen ýaқyty men jaramdyқ merzimi, құjat ıesiniң jeke ıdentıfıkatsııalyқ nөmiri, sandyқ fotosýreti men қoly pasporttyң soңғy betine kөzge kөrinbeıtindeı etip tigilgen chıpke ornalastyrylady. Sonymen қatar IKAO-nyң standartyna sәıkes, chıpke bıometrııalyқ aıқyndaғyshtar - azamattyң sandyқ (elektrondyқ) sýreti, bas barmaқ pen sұқ saýsaқtyң iz-taңbasy men kөzdiң tor қabyқshasynyң keskindemesi engizilýi mүmkin. Bıometrııalyқ aıқyndaғyshtar sol eldiң zaңnamasyna sәıkes engiziledi. Қazaқstanda bıometrııa týraly zaңnyң joқ bolýyna baılanysty jaңa tөlқұjatta elektrondyқ sýret қana engizildi. Biraқ, keleshekte saýsaқtyң iz-taңbasy ornalastyrylatyndaı bos oryn қaldyryldy. Mұndaı sharalar tөlқұjat tekserisin әldeқaıda jaңa sapaly deңgeıge kөteredi dep senimmen aıtýғa bolady. Degenmen, tehnologııanyң қazirgi damý үrdisinde elektrondyқ aқparattardy қoldan jasap alý da esh қıyndyқ týғyzbaıdy. Sondyқtan, elektrondyқ chıpke, ınternet jүıesinde keңinen қoldanylatyn - sandyқ қoltaңba, ıaғnı құjatty bergen tұlғanyң sandyқ қoltaңbasy engizildi. Onyң үstine, құjat tasymaldaý barysynda joғalғan jaғdaıda ony arnaıy kodsyz oқý mүmkin bolmaıdy. Bıometrııalyқ pasporttar құjattardy қoldan jasaýshylardan tolyғymen қorғalғan. ıAғnı, қylmysker құjattyң oқylatyn alғashқy betindegi sýretti өzgertkenimen, құjattyң soңғy betindegi chıpti oқıtyn elektrondyқ oқý құraldary, ıaғnı rıderler sýretterdiң sәıkessizdigin birden anyқtaıdy. Ekinshiden, bıometrııalyқ tөlқұjattary bar қazaқstandyқtar үshin shet elderdiң shekaralyқ өtkizý beketterinen өtý rәsimi jeңildeıtin bolady. Sonymen қatar, elektrondyқ құjattar қysқa ýaқyt ishinde izdeýde jүrgen adamdardyң tizimimen salystyrýғa mүmkindik beredi. - Azamattar eski tөlқұjattaryn jaңa elektrondyқ pasporttarғa aýystyrýғa mindetti me? Jәne mұndaı «keremet» tөlқұjatқa ıe bolý үshin қansha aқsha tөleý kerek? - Joқ, mindetti emes. Jaңa tөlқұjattar қoldanystaғy pasporttyң zaңdylyғyn joımaıdy jәne olar өzge eldiң shekaralaryn basyp өtý үshin merzimi bitkenge deıin jaramdy bolady. Olar құjatty alғash alatyndarғa, eski құjattarynyң merzimi өtkenderge, sondaı-aқ eski құjattaryn jaңa nұsқaғa aýystyrýғa nıet bildirgen azamattarғa beriledi. Onyң daıyndalý merzimi 2 aı. Jedel daıyndalý merzimi ? 5-15 kүn aralyғynda. Atalmysh tөlқұjattarғa mıkrochıp engizilgendikten, onyң baғasy bұrynғymen salystyrғanda 420 teңgege қymbattady, ıaғnı 5092 teңge tұrady. - Қoldanystaғy tөlқұjattar osy ýaқytқa deıin shetelderdiң shekaralyқ өtkizý beketterinen esh қıyndyқsyz, esh kedergisiz өtip keldi. Bүtin dүnıejүzinde bıometrııalyқ құjattardy jappaı engizýdiң қajettigi neden týyndady? - Bıometrııalyқ құjattardy jasap shyғarý 2001 jyly қyrkүıektiң 11-inde AҚSh-ta bolғan iri laңkestik oқıғadan keıin týyndady. Mәlim bolғanyndaı, bұl elge laңkester jalғan құjattarmen kirgen. Bұdan keıin Laңkestikke қarsy koalıtsııaғa mүshe elder zaңsyz kөshi-қonnan bastap, laңkesterden өz elderin қaýipsizdinderý үshin bıopasporttardyң biregeı standartyn engizý jөnindegi kelisimge қol қoıdy. TMD-ғa mүshe elder 2006 jyldyң 28 қarashasynda adam saýdasyna қarsy kүres baғytynda Baғdarlama қabyldaғan. Ol Baғdarlamanyң 2.14 bөligine sәıkes elektrondyқ tөlқұjattar engizý ұsynylғan.Elektrondyқ tөlқұjattardyң standartyn joғaryda atap өtkenimdeı, Halyқaralyқ azamattyқ avıatsııa ұıymy - IKAO әzirledi. Bүginde bizdiң mәlimetimizge sәıkes 18 el osy standarttarғa sәıkes bıopasporttardy shyғarýғa kirisip ketse, taғy 17 el, onyң ishinde Reseı, Ýkraına jәne Belarýs memleketteri әzirlik jұmystaryn jүrgizý үstinde. Қazaқstan mұndaı құjattardy TMD elderi ishinde alғashқy bolyp engizdi. Damyғan elder aldaғy eki-үsh jylda elektrondyқ құjattardy қoldanýғa jappaı kөshedi dep kүtilýde. Sondyқtan, Қazaқstan da ekonomıkasy tұraқtanғan, bәsekege қabiletti el retinde, kөptegen halyқaralyқ ұıymdar men BҰҰ-nyң tolyқ mүshesi retinde mұndaı үderisterge saқadaı-saı daıyn bolýy tıis. Өıtkeni, kez-kelgen ýaқytta elektrondyқ pasporttar қandaı da bir eldiң aýmaғyna kirý үshin қajetti birden-bir shart bolýy mүmkin. Biz bұғan daıynbyz ba, joқ pa, ony bizden eshkim sұrap jatpaıdy. Bүginde kөptegen ozyқ elder shekaradan өtýge қatysty jaңa talaptar қoıyp otyr. Mysalғa, Birikken Arab Әmirliginiң shekaralyқ өtkizý beketteri elge kirýshi әrbir azamattyң kөz janaryn arnaıy skanerden өtkizedi. Sol sııaқty Ұlybrıtanııa 2005 jyly elde bolғan laңkestik aktilerden keıin Қazaқstan jұrtshylyғyna elge kelý talaptarynyң өzgergendigi jөninde aқparat taratty. Onda bұdan-bylaı қazaқstandyқ azamattar Ұlybrıtanııadaғy Elshilikke құjattardy өtkizgennen keıin, mindetti tүrde saýsaқtarynyң iz-taңbasyn қosymsha қaldyrýlary tıistigi aıtyldy. Eshkim қarsylyқ bildirgen joқ. Talaptaryn oryndap jatyrmyz. Al eger jaқyn merzimde Ұlybrıtanııa elge kirý tek elektrondyқ tөlқұjattar arқyly ғana jүzege asyrylady degen talap қoısa she?! Bұl jaғynan қazaқstandyқtar reseılikter men belarýstarғa қaraғanda esh abyrjymaýyna bolady. Әlemdik қarjy daғdarysy kezinde barlyқ el mұndaı shyғyndarғa bara bermeıdi. Қazaқstan bolsa, «azamattardyң shetelge shyғyp, қaıtyp kelýine memleket kedergi jasamaýy tıis» degen konstıtýtsııalyқ құқyқtaryn қamtamasyz etý maқsatynda eki jyldyң ishinde elektrondyқ tөlқұjattardy engizýdiң jobasyn әzirlep, onymen aınalysatyn mamandardy қaıta oқytyp, bүginde ony tәjirıbede қoldanyp otyr. - Elektrondyқ tөlқұjattardy oқıtyn rıderlerdi bүginde қansha el қoldanyp otyrғany týraly aқparat bar ma? Mұndaı құraldary joқ elderde bıotөlқұjattar қalaı tanylmaқ? - Өtken jylғy Pragadaғy konferentsııanyң barysynda IKAO-ғa mүshe elderdiң - AҚSh-tyң, Germanııanyң, Anglııanyң, Frantsııanyң, Sıngapýrdyң, barlyғy jeti memlekettiң elektrondyқ tөlқұjattardy oқıtyn құraldarymen tanystyқ. Қazaқstan tehnologııany ornatýdy 2009-2010 jyldyң basyna josparlaғan bolatyn. Ol baғytta jұmystar jүrgiziledi. Rıderler sheteldik өndirýshilerden satyp alynady dep kөzdelýde. Bұl tek Әdilet mınıstrliginiң ғana emes, negizinen shekara қyzmetiniң jұmysy. Rıderlerdiң kөmegimen elge kelýshiler ғana emes, syrt elge bet alғan azamattar da tekseriletin bolady. Mұndaı құraldar ornatylmaғan elderde elektrondyқ pasporttardyң alғashқy beti eski pasporttyң rөlin atқara beredi. Al rıderleri bar memleketter tөlқұjattyң kөzge oқylatyn alғashқy beti men kөzge kөrinbeıtin chıpi ornatylғan soңғy betiniң sәıkestigin tekseredi. - Al endi қaңtardyң 14-i kүni Mәjilis depýtaty B.Tileýhan jaңa tөlқұjatta azamattyң ұlty jazylatyn baғannyң joқ bolýyna baılanysty tıisti қaýlyny қaıta қaraýdy sұrap, Үkimet basshysynyң atyna saýal joldady. Bұl mәselege қatysty ne aıta alasyz? - Bұl mәselege қatysty ұzaқ pikir talastyrýғa bolady. Әdilet mınıstrligi jobany engizgende eshkimniң құқyғyn nemese namysyn aıaқasty etýdi kөzdegen joқ. Taғy aıtyp өtemin, құjattar IKAO-nyң № 9303 standartyna sәıkes jasaldy. Jәne elektrondyқ tөlқұjattar tek halyқaralyқ jol jүretin құjat retinde ғana tanylady. ıAғnı, shekara қyzmeti syrttan kelgen қonaқtyң ұltyna emes, onyң azamattyғyna kөңil aýdarady. Bizde dүnıejүzi elderi pasporttarynyң үlgisi engizilgen atlas bar. Onyң 1- tomyna engizilgen jүz memlekettiң tek үsheýinde ғana «ұlt» sөzi engizilgen. Қalғan memleketterde, atap aıtқanda AҚSh, Anglııa, Germanııa, Frantsııa, Polshada jәne kөptegen basқa elderde ol jazylmaıdy. TMD elderinde tek Өzbekstan jәne Tүrikmenstanda ғana ұlty tөlқұjatta jazylady. Tipti kөpұltty Reseıdiң ishki құjatynda azamattyң ұlty jazylmaıdy. Al Қazaқstannyң ishki қarym-қatynasynda paıdalanylatyn jeke kýәlikterde ұlt týraly baғan bar. Biz IKAO-nyң standarttaryn bұzyp, tөlқұjattyң olarmen kelisilgen betinde өzdigimizben azamattyң ұltyn jazyp қoıdyқ delik. Azamat elimizden ұshyp shyғady-daғy, at basyn tiregen eldiң shekara beketinde onyң tөlқұjatyn elektrondy oқý құraly oқymaı қoıady. Solaı ol elge қaıtyp kelýshi edi. Өıtkeni, құraldar da atalmysh ұıymnyң standarttaryna negizdelgen. Қazaқstan bұғan deıin IKAO-ғa azamattyқ avıatsııa salasy boıynsha mүshe bolyp keldi. IKAO-ғa mүshe bolmasaқ, bizdiң ұshaқtarymyzdy birde-bir halyқaralyқ әýejaı қabyldamaıtyn edi. Respýblıkanyң әýekompanııalary da IKAO-nyң standarttary boıynsha jұmys atқaryp otyr. Biz ұıym bekitken bıometrııalyқ tөlқұjattar standartyna қatysty қandaıda bir ұsynys-pikirlerimizdi bildirý үshin, aldymen onyң Ashyқ kiltter dırektorııasynyң tolyқ mүsheligine өtýimiz kerek boldy. Joғaryda atap өttim, Қazaқstan mindetti protsedýralardy oryndady, jeltoқsan aıynyң soңynda onyң tolyқ mүshesi atandy, endi қoғamda týyp jatқan saýaldarғa baılanysty өz ұsynystaryn jetkize alady. Әdilet mınıstrligi IKAO-ғa үstimizdegi қaңtardyң 14-i kүni bıotөlқұjattarғa «ұlt» baғanyn қosymsha engizýdi қarastyrý jөninde resmı hat joldap, ony neғұrlym қysқa ýaқytta қarastyrýdy өtindi. Jaýap 10 kүnnen keıin beriledi dep kүtilýde. Қazaқstan EҚYҰ-ғa tөraғalyқ etýge daıyndalýda, elde «Eýropaғa jol» memlekettik baғdarlamasy қabyldandy. Sondyқtan, biz damyғan eldermen yқpaldasýғa yntalanyp, olar қabyldaғan halyқarlyқ standarttarmen sanasýymyz қajet. Biz azamattardyң ұltyn, oқý құraldary - rıderler oқymaıtyn, pasporttyң basқa betterine jazyp қoıa alamyz. Al elektrondyқ tөlқұjattardy alyp қoıғan 2700 azamattyң құjatyna bұl өzgerister tegin engiziletin bolady. Jәne ol mindetti talap bolmaıdy. «Ұlt» baғany ony қalaғan azamattarғa ғana engiziledi. - Әңgimeңizge rahmet! P.S. Keshe, қaңtardyң 19-y kүni Үkimet үıinde өtken selektorlyқ keңestiң қorytyndysy boıynsha ҚR Premer-Mınıstri Kәrim Mәsimov Әdilet mınıstrligine jaңadan berilip jatқan bıometrııalyқ tөlқұjatta azamattyң ұltyn belgileýdi tapsyrdy. Keңesten keıin jýrnalısterge sұhbat bergen ҚR Әdilet mınıstri Zaғıpa Balıeva «osy kүnnen bastap barlyқ jaңa tөlқұjattarda azamattardyң ұlty jazylatynyn, al bұғan deıin berilgen tөlқұjattarғa azamattyң ұlty қosymsha aқy tөlenbeı engiziletinin» atap kөrsetti.