Bıyl 6 uıymǵa tóraǵalyq etetin Qazaqstan halyqaralyq arenada ne usyna alady
Elimiz 2024 jyly Shanhaı yntymaqtastyq uıymy, Ujymdyq qaýipsizdik sharty uıymy, Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńes, Túrki memleketteri uıymy, Araldy qutqarý halyqaralyq qory, Azyq-túlik qaýipsizdigi jónindegi Islam uıymyna tóraǵa bolady.
Prezıdent janyndaǵy Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń eýropalyq jáne amerıkalyq zertteýler bóliminiń jetekshi sarapshysy Mıras Jıenbaevtyń aıtýynsha, memleketimiz – búginde jahandyq basqarý júıesiniń negizin quraıtyn halyqaralyq uıymdardyń mańyzdy múshesi ǵana emes, sonymen qatar kóptegen óńirlik jáne halyqaralyq bastamalardyń avtory.
2024 jyly álemdik saıasattyń ortalyq elementi dep jahandyq saılaý tsıkliniń bastalýyn aıtýǵa bolady. Mundaı jaǵdaıda taraptardy ózara baılanystyrýshy kópir quratyn dıplomatııalyq protsesterdiń mańyzy arta túsedi. Al Qazaqstan bir mezgilde birneshe irgeli halyqaralyq uıymǵa tóraǵalyq etý kezeńine aıaq basyp otyr. Bul qazaqstandyq dıplomatııanyń ereksheligine aınalady, – degen pikir bildirdi sarapshy.
Shanhaı yntymaqtastyq uıymy
Qazaqstannyń tóraǵalyǵy aıasynda Shanhaı yntymaqtastyq uıymynda Ekologııa jyly bastaldy. Byltyr uıymǵa múshe memleketter Qazaqstannyń 2024 jyldy Uıymdaǵy Ekologııa jyly dep jarııalaý bastamasyn biraýyzdan qoldady jáne Shanhaı yntymaqtastyq uıymy Úkimet basshylary keńesinde ázirlengen is-sharalar jospary bekitildi.
Atap aıtqanda, SІM málimetinshe, Uıymdaǵy Ekologııa jyly Qazaqstannyń usynysymen oqý oryndarynda taqyryptyq, sondaı-aq Uıym hatshylyǵy ótkizetin jekelegen sharalardan bastalady. Joba aıasynda ekologııalyq uıymdar Dúnıejúzilik qorshaǵan ortany qorǵaý kúnine, Dúnıejúzilik sý kúnine, Halyqaralyq bıologııalyq ártúrlilik kúnine jáne Dúnıejúzilik orman kúnine arnalǵan is-sharalardy qosa alǵanda, ártúrli taqyrypqa arnalǵan 20-ǵa jýyq birlesken sharany josparlap otyr.
Biz Qazaqstannyń tóraǵalyǵymen bastalǵan is-sharalardy Uıymnyń BUU Turaqty damý maqsattaryna qol jetkizýdegi eleýli úlesi dep sanaımyz. Qazaqstan qorshaǵan ortany qorǵaý isinde Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń praktıkalyq sharalaryn qabyldaýdy odan ári ilgeriletetin bolady, – dep málimdedi SІM resmı ókili Aıbek Smadııarov.
Araldy qutqarý qory
Bul qordyń qurylǵanyna byltyr 30 jyl toldy. Al, bıylǵy tóraǵalyq aıasynda 23 qańtarda Memleket basshysy Halyqaralyq Araldy qutqarý qory Atqarýshy komıtetiniń tóraǵasy Ashat Orazbaıdy qabyldady.
Aqordanyń habarlaýynsha, kezdesýde Prezıdentke Qordyń qyzmeti men onyń aldaǵy jyldary, ıaǵnı Qazaqstannyń uıymǵa tóraǵalyǵy kezinde atqaratyn mindetteri jóninde málimet berildi.
Qasym-Jomart Toqaev Halyqaralyq Araldy qutqarý qorynyń quryltaıshy memleketteri arasyndaǵy ózara yqpaldastyqty kúsheıtý qajet ekenin atap ótti. Sonyń ishinde Ortalyq Azııadaǵy sý-energetıka resýrstaryn tıimdi paıdalaný, Aral teńizi basseınindegi sý resýrstaryn esepteıtin, monıtorıng júrgizetin, basqaratyn jáne ózara bóletin biryńǵaı avtomattandyrylǵan júıeni engizý úshin yntymaqtastyqtyń óńirlik tetikterin qurý máselelerine basa nazar aýdarý keregin aıtty.
QR Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrliginiń málimetinshe, bıyl Dúnıejúzilik bankpen birlesip júzege asyrylyp jatqan Soltústik Araldy saqtaý jobasynyń ekinshi kezeńin bastaý josparlanǵan.
Sonymen qatar, Araldy qutqarý baǵytynda atqarylyp jatqan sharalar týraly «Baıtaq» jasyldar partııasynyń tóraǵasy Azamathan Ámirtaevtyń pikirin suradyq. Onyń aıtýynsha, Aral óńirine aǵash otyrǵyzyp, jerdi qunarlandyrý jáne Sý mınıstrliginiń birqatar jobasy josparlanyp otyr.
Qazaqstan bıyldan bastap Araldy qutqarý qoryna tóraǵalyq etedi. Bul baǵytta úlken máseleni kótergendikten naqty nátıjege jetý kerek. Biz Ózbekstanǵa baryp, Aralqumdy jasyldandyrǵan jobasyn kórdik. Olar 1,5 mln ga jerge aǵash otyrǵyzǵan. Biz de Aralqumnyń tuzdy bolyp jatqan jerlerine aǵash otyrǵyzyp, qunarlandyrý jumysyn bastadyq. Sonymen qatar, Sý mınıstrligi de osy baǵytta úlken jobany daıyndap otyr. Soǵan da qatysamyz. Araldan partııamyzdyń fılıalyn ashyp jatyrmyz, sol jaqtyń azamattary - partııamyzdyń múshesi. Sondaı-aq, memleket tarapynan Araldy qutqarý maqsatynda qomaqty qarjy bólinip jatyr. Jasyldar partııasy retinde sonyń durys jumsalýyn baqylaýǵa alamyz, – dedi Azamathan Ámirtaev.
Aıta keteıik, Qazaqstan aldaǵy úsh jylda Halyqaralyq Araldy qutqarý qoryn basqarady. Prezıdent 2026 jyly – tóraǵalyqtyń sońǵy jylynda kelesi sammıtti ótkizýdi usyndy.
Ujymdyq qaýipsizdik sharty uıymy
Qasym-Jomart Toqaev 2024 jyldyń 1 qańtarynan bastap UQShU-ǵa tóraǵalyq etý mindeti Qazaqstanǵa ótetinin málimdedi. Prezıdent uıym aıasynda ujymdyq qaýipsizdik júıesin odan ári nyǵaıtýǵa elimizdiń eleýli úles qosýǵa daıyn ekenin aıtyp, Qazaqstan tóraǵalyǵy kezinde uıym qyzmetinde erekshe nazar aýdarýdy qajet etetin birqatar basym baǵytty usyndy.
UQShU-nyń qaýipsizdik salasynda múddeli eldermen jáne halyqaralyq uıymdarmen yntymaqtastyq ornatý. Birikken Ulttar Uıymymen jáne onyń qurylymdarymen arada qalyptasqan yqpaldastyq deńgeıin saqtaýǵa basa mán berýdi usynamyz. Bul jumys 2010 jyldyń 18 naýryzynda UQShU men BUU hatshylyqtary arasynda qol qoıylǵan Yntymaqtastyq týraly birlesken deklaratsııa negizinde júrgiziledi. TMD men ShYU arasyndaǵy yntymaqtastyqty odan ári tereńdetýdi quptaımyz. «UQShU-nyń TMD-men jáne ShYU-men yntymaqtastyǵyn nyǵaıtý jónindegi praktıkalyq sharalar» atty qujatta onyń naqty qadamdary aıqyndalǵan, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Áskerı yntymaqtastyq máseleleri boıynsha qarym-qatynas ta Uıym qyzmetiniń mańyzdy baǵyty retinde usynyldy. UQShU Ujymdyq kúshterin jedel áreket etý máselelerine qatysty normatıvtik-quqyqtyq bazany jetildirý qajet.
Sonymen qatar, Qasym-Jomart Toqaev halyqaralyq terrorızm men ekstremızmge qarsy is-qımyl baǵytyndaǵy yntymaqtastyqty damytý isin taǵy bir basymdyq retinde atady. Onyń aıtýynsha, ujymdyq qaýipsizdik júıesiniń terrorızmge qarsy qyzmetine jiti nazar aýdarylady.
Lańkestik toptarǵa qosylýdy josparlap júrgen azamattarymyzdyń elden tysqary shyǵyp ketýine jol bermeý úshin birlesken jumysty jalǵastyrǵan jón. Terrorızmge jáne ekstremızmge qatysy bar adamdardy izdeý, ustaý jáne ekstradıtsııalaý tetikterin iske qosý mańyzdy. UQShU Qaýipsizdik keńesi hatshylarynyń komıteti janyndaǵy terrorızm men ekstremızmge qarsy kúres máselelerimen aınalysatyn sarapshylardyń Jumys tobyn jandandyrýdy usynamyz, – dedi Memleket basshysy.
Memleket basshysynyń basqa da usynystaryn Aqordanyń saıtynan oqýǵa bolady.
Azyq-túlik qaýipsizdigi jónindegi Islam uıymy
Jalpy qaýipsizdik máselesi 2024 jyly Qazaqstan tóraǵalyq etetin ár uıymnyń kún tártibinde tur dese bolady. Ózara qyzyǵýshylyq týdyratyn máseleler boıynsha ártúrli kópjaqty qurylymdardyń is-sharalaryn úılestirýdi kútýge bolady. Munda, ásirese, Azyq-túlik qaýipsizdigi jónindegi Islam uıymynyń áleýeti zor.
Bıyl uıym tóraǵasy retinde Qazaqstan azyq-túlik júıesin, kólik-logıstıkalyq ınfraqurylymdy damytýǵa jáne azyq-túlik ónimderin jetkizýdiń jańa baǵyttaryn qalyptastyrýǵa, ınvestıtsııalyq yntymaqtastyq jáne gýmanıtarlyq baǵdarlamalarǵa erekshe nazar aýdara otyryp, uıym qyzmetiniń negizgi baǵyttary boıynsha jumysyn jalǵastyrady.
Aıta keteıik, atalǵan uıym osydan 10 jyl buryn Qazaqstannyń bastamasymen qurylǵan. Búginde oǵan 35-ten astam memleket múshe jáne ol Islam yntymaqtastyǵy uıymy keńistiginde azyq-túlik qaýipsizdigin nyǵaıtýǵa zor úles qosyp keledi.
Túrki memleketteri uıymy
Byltyr Túrki memleketteri uıymynyń basshylary Astanaǵa onynshy sammıtke jınaldy. Alǵashynda jumysyn Keńes retinde bastaǵan uıym sońǵy jyldary qyzmetin jandandyrdy. Búginde qarqyndy damyp kele jatqan bedeldi halyqaralyq uıym deýge de negiz bar.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev TMU sammıtinde Qazaqstannyń tóraǵalyq uranyn aıtty.
Túrki birligin nasıhattaý maqsatynda tóraǵalyǵymyz «Túrki dáýiri!» nemese «Turktime!» uranymen ótedi, – dedi Prezıdent.
Bul basymdyqtar Uıymnyń 20-shy sammıtine deıingi on jyldyq kezeńdi qamtıtyn qysqa jáne orta merzimdi kezeńge arnalǵan, – dep atap ótti Memleket basshysy.
Túrki memleketteri uıymy týraly aıtqanda byltyr qurylǵan ınvestıtsııalyq qorǵa toqtalýdyń mańyzy zor. Sebebi uıymǵa múshe memleketter Qazaqstan Prezıdentiniń qor qurý ıdeıasyn qoldap, negizgi kapıtalyna jarna quıýǵa da kelisti.
Túrki ınvestıtsııalyq qorynyń prezıdenti Baǵdat Ámireevtiń aıtýynsha, aldaǵy jyldary qordyń qarjysy birneshe mıllıard dollarǵa jetýi múmkin. Óıtkeni, onyń bolashaǵyna senimmen qaraıtyn halyqaralyq qarjy uıymy kóp.
Qor jumysyn endi bastady. Soǵan qaramastan, bizdiń elderimiz burynnan yntymaqtasyp kele jatqan halyqaralyq qarjy ınstıtýttary bar – bul Islam damý banki, Azııalyq ınfraqurylymdyq ınvestıtsııalar banki – olar da ınvestıtsııa salýǵa daıyn. Aldaǵy jyldary qorda birneshe mıllıard dollar bolady dep kútip otyrmyz. Osylaısha bizde úlken kapıtal bolady. Sonymen qatar, biz aktıvterdi tartamyz. Óz qarajatymyzdyń esebinen bólek, biz jobalarymyzdy qarjylandyrý úshin basqa aımaqtyq qarjy ınstıtýttarymen belsendi túrde yntymaqtasamyz, sondyqtan kapıtal ondaǵan ese ulǵaıýy múmkin, óıtkeni Katar qory, Saýd Arabııasy qory, Ámirlikter qory sekildi bul ınstıtýttardyń úlken múmkindikteri bar. Olar bizben jumys isteýge daıyn, sondyqtan úlken kólemde qarjy kútemiz. Osylaısha, biz qarjy ınstıtýty retinde ǵana emes, ınvestıtsııalar tartý ınstıtýty retinde de áreket etemiz. Bul onyń mańyzdylyǵyn aıqyndap otyr, – degen bolatyn Baǵdat Ámireev Kazinform tilshisine eksklıýzıv suhbatynda.
Dıplomattyń aıtýynsha, qordyń qarjysy negizinen ortaq jobalarǵa, onyń ishinde iri jobalarmen qatar, shaǵyn jáne orta bıznes sýbektilerin de qamtıdy. Sondaı-aq, qordy qurý óńirishilik saýdany damytýǵa, shaǵyn jáne orta bıznes jobalaryn qarjylandyrýǵa, kóliktik jáne logıstıkalyq tizbekterdi, qoıma jáne óndiristik múmkindikterdi keńeıtýdi qoldaýǵa, tsıfrlyq ınfraqurylymdy qurýǵa jáne jańǵyrtýǵa, ónerkásip óndirisin, ınfraqurylymdy, kólik, aýyl sharýashylyǵyn qosa alǵanda, ózara qyzyǵýshylyq týdyratyn salalarda damý jobalaryn qoldaýǵa járdemdesetin bolady, aqparattyq jáne kommýnıkatsııalyq tehnologııalar, jasyl ekonomıka, týrızmge de baǵyttalady.
Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńes
Qazaqstan - bıyl Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńeske (AÓSShK) de tóraǵa. Uıym tóraǵalyǵynyń basymdyqtaryn iske asyrý boıynsha AÓSShK hatshylyǵynyń Jol kartasyna qol qoıyldy.
Jol kartasy – Qazaqstannyń AÓSShK tóraǵalyǵynyń qarqyndy kún tártibin jáne uıymǵa múshe memleketter hatshylyqqa júktegen barlyq mindetti júzege asyrý boıynsha júıeli túrde jańartylatyn is-sharalar jospary.
Qujatta, basqalarmen qatar, jaqynda AÓSShK maquldaǵan AÓSShK Transformatsııalaý jol kartasynyń segiz klasteri bar.
Strategııalyq baǵytqa qosymsha, hatshylyq Jol kartasy AÓSShK basqarýshy jáne jumys organdarynyń negizgi qyzmetterin, ınstıtýtsıonaldyq damý jáne AÓSShK baqylaýshylary, seriktesterimen yntymaqtastyq máselelerin qamtıdy. Sondaı-aq, qujat Senim sharalary katalogynyń basym baǵyttary boıynsha tujyrymdamalar men is-sharalar josparlaryn jańartýdaǵy hatshylyq bastamalaryn kórsetedi, – dep habarlady uıymnyń baspasóz qyzmeti.
Jol kartasy hatshylyqtyń 2024 jylǵa deıingi senim sharalaryna qatysty qyzmetin baǵyttaıdy. Sondaı-aq, ol AÓSShK Hatshylyǵynyń áleýetin arttyrýdy kózdeıdi.
Sonymen qatar, Senat tóraǵasy Máýlen Áshimbaev keńestiń Astanada ótken VI sammıtinde aıtylǵan bastamalarǵa nazar aýdaryp, ony tolyqqandy halyqaralyq uıymǵa aınaldyrýdy kózdeıtin Jol kartasyn iske asyrý tetikterine toqtaldy.
Astanada ótken Sammıtte Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstannyń 2022-2024 jyldary Uıymǵa tóraǵalyǵy kezeńine arnalǵan basymdyqtardy aıqyndap berdi. Olardyń qatarynda Eriktiler qozǵalystary kóshbasshylarynyń sletin ótkizý, Múshe memleketterdiń jetekshi ýnıversıtetteriniń áriptestik jelisin qurý, Ekologııa máseleleri boıynsha joǵary deńgeıli konferentsııa uıymdastyrý, Ornyqty ózara baılanys jónindegi keńes qurý sııaqty bastamalar bar. Senat Keńesti ınstıtýtsıonaldy turǵydan damytýǵa arnalǵan mindetterdi iske asyrýǵa zańnamalyq qoldaý kórsetýge daıyn, – dedi Máýlen Áshimbaev uıymnyń bas hatshysymen kezdesýde.
Elimizdiń birneshe uıymǵa tóraǵalyǵyna qatysty túıindi sarapshy Mıras Jıenbaetyń pikirimen qorytyndylaımyz. Onyń sózinshe, Qazaqstan álemdik arenadaǵy eń serpindi «orta memleketterdiń» biri retinde turaqtylyqty saqtaý maqsatynda halyqaralyq yntymaqtastyqtyń neǵurlym tıimdi negizderin qurýdy izdestirýge eleýli úles qosa alady.
Bizdiń elimiz Qazaqstannyń halyqaralyq uıymdardaǵy tóraǵalyǵy áleýetiniń sınergetıkasyn qamtamasyz etýdi basshylyqqa alady, onyń tabysty bolýy jalpy búgingi jáne bolashaq máseleleri boıynsha dıalogtan utymdy áreketterge kóshý úshin júıeli mánge ıe bolady. Dıplomatııalyq dástúrimizdiń eleýli oń tájirıbesin paıdalana otyryp, Astana ekige qaq jarylǵan álemdegi dıplomatııanyń eń belsendi ortalyqtarynyń biri retindegi pozıtsııasyn nyǵaıtyp keledi. Sonymen qatar, geosaıası shıelenisterdiń kúsheıýi jaǵdaıynda konstrýktıvti beıbit dıalog pen dıplomatııany qoldaý keńistigin keńeıtedi, – dep túıindedi Mıras Jıenbaev.