Beıimdeý ortalyǵy tar, keıde balalardy ornalastyratyn jer tappaımyz – Aqtóbe ıývenaldy polıtsııasy
- Jańa oqý jyly bastalǵan shaqta, ár aýdan, aýyl, qaladan jınalǵan stýdentterdiń basy qosylyp, qylmys kóbeıip ketetin edi. Bıyl bul ýaqytta Aqtóbe qalasyndaǵy jaǵdaı qalaı boldy?
- Qala boıynsha balabaqsha, mektep, kolledjdegi 18 jasqa tolmaǵan balalardyń bárin biz qaraımyz. Aýmaǵymyzda tórt bólimshe bar. Olar Aqtóbe qalasynyń Almaty jáne Astana aýdandarynda ornalasqan. Barlyǵy 36 qyzmetker bar qaramaǵymda. Tek mektepke emes, belgilengen aýmaqqa jaýaptymyz. Jyl saıyn jańa oqý jyly bastalǵan kezde túrli jaǵdaı tirkeletin edi. Bıyl mundaı keleńsizdik bolmady. Qazir qala boıynsha 28 kolledj, 3 ýnıversıtet baqylaýda. Onda 24 myńnan astam stýdent bilim alady. Teń jartysy qaladan tys jerden kelgen. Tek aýdan, aýyl emes, Atyraý, Mańǵystaý, Qyzylorda oblystarynan da bar. Kóbi jataqhanada turady. Sondyqtan jataqhanaǵa jıi reıd júrgizemiz. Ár qaladan kelgen balalar kelispeı qalýy múmkin. Qýanyshqa oraı bıyl mundaı derek bolmady. Al bopsalaý deregi tirkeldi. Kolledjderdiń birinde stýdentke shákirtaqy túsken kezde buryn osy bilim ordasynda oqyǵan jigit kelip, qorqytqan. Birden anyqtalap, jazalandy.
- Oqýshy, stýdenttermen jıi kezdesý ótkiziledi. Olardy ne qyzyqtyrady?
- Qazirgi kezde ákimshilik quqyqbuzýshylyq týraly túsindirip júrmiz. Urlyq, buzaqylyq týraly da mysaldar kórsetip, aıtamyz. Balalar ınternetten qarap, durys aqparat almaıdy. Kolledj ákimshiliginiń ishki erejesine saı stýdent saǵat 21:00-den bastap jataqhanada bolýy kerek. Al zań boıynsha kámelet jasqa tolmaǵandar 23:00-den keıin kóshede júre almaıdy. Sonymen qatar túngi ýaqytta apasy-jezdesi, aǵa-jeńgesimen júrgen bala da zań buzǵan bolyp esepteledi. Talap boıynsha ata-anasymen nemese qamqorshysymen bolsa ǵana kez kelgen ýaqytta júrip-turýǵa ruqsat berilgen. Jasóspirimderge 14 jastan bastap qylmystyq jaýapqa tartylatynyn da aıtamyz. Internet saýda, odan tabys tabý qanqyndy damyp kele jatqan kezde jeńil aqsha tabamyn dep san soǵyp qalatyndar kóp. Keıde tasymaldaýshy bolyp ketkenin de bilmeı qalýy múmkin. Muny da eskertemiz. Taıaýda qarııany bireýler aldap, aqshasyn jetkizýshi arqyly almaq bolǵanda stýdent qyraǵylyq tanytyp, kómektesti. Bul árıne jaqsy jańalyq, biraq óte saq bolǵan jón.
- Ata-anasynan jyraqta júrgen balalar qoǵamda ózin qalaı ustaıdy? Polıtsııa qyzmetkerlerine sene pe, problemasyn ashyq aıta ala ma?
- «Aıala» ómirlik qıyn jaǵdaıdaǵy balalardy qoldaý ortalyǵynda qazir 74 bala bar. Onyń ishinde 5-6 baladan ata-anasy bas tartqan. Olar «16 jasqa kelgen balamnyń tárbıesimen aınalysa almaımyn» degen. Keıbir balamen sóılesken kezde «ata-anam jumysta, maǵan kóp kóńil bólmeıdi» dep qylmysqa baratynyn da bildik. Osy jolmen ózine nazar aýdarǵanyn qalaıdy. Psıhologtar ata-ananyń jylýyna muqtaj ekenin bilip, habarlap jatady. Ajyrasqan, buryn sońdy esepte turǵan eresekterdiń balalary bar mán-jaıdy ashyq aıtyp, talqylaıdy. Keıde tolyqqandy otbasy balalary da túsip jatady. Olar tis jarmaıdy. Biz kámelet jasqa tolmaǵan bala bólimge jetkizilse, aldymen mektep ákimshiligine habar beremiz. Túngi reıdke shyǵamyz, tirkelgen balalardyń aty-jónin prokýratýra men bilim bólimine jiberip otyramyz.
- Buǵan deıin mektep ınspektorlary jetispeıdi dep jıi aıtatynbyz. Qazir qalaı?
- Bıyl qańtarda jasóspirimder jónindegi ınspektorlar sany eki ese qysqardy. Qyzmeti ýchaskelik polıtsııa ınspektorlaryna da júkteldi. Qolaısyz otbasylardy anyqtaý, mektepterge baryp, aldyn alý jumystaryn júrgizý ortaq mindetimizge aınaldy. Al ıývenaldyq polıtsııa bólimshesi beıimdeý ortalyqtaryna ornalastyrý, ata-ana quqyǵynan aıyrý qujattaryn jınaqtaý sekildi jumysty mindetine aldy. Ózgeriske saı mektepterge ınspektorlar otyrmaıdy. Tek aptasyna bir ret baramyz, shaqyrtý bolsa shuǵyl jetemiz. Ári beınebaqylaý kamerasy qondyrylyp, bári avtomattandyrylyp jatyr. Oqýshynyń mektepke kirip-shyqqanyn kórip, qajet bolsa dabyl túımesin basýǵa bolady.
- Bizde balalar jıi joǵalady. Olar qaıda júredi?
- Jyl basynan beri kámelet jasqa tolmaǵan 100-den astam bala joǵalyp, tabyldy. Kóbine ata-analar balasyn baqylaýsyz jiberedi. Máselen 28-qazan kúni «kóshege kettim» dep shyǵyp ketken balany ata-anasy 31-qazan kúni ǵana izdedi. Biz qyzdy Petropavldan taýyp aldyq. Dostarynyń úıinde qydyryp júr. Al keıde urysyp, ata-anasyn tyńdamaı ketip qalady. Taıaýda qala mektepteriniń birinde oqıtyn bala óz-ózine qol jumsady. Ol jumys istep, qarjysyn jumsaǵan kezde ata-anasymen sózge kelip qalǵan. Bala sony kótere almady. Negizi bala joǵalǵan kezde tez habar berip, kómek suraıtyn ata-analar bar, keıbiri asyqpaıdy. Aqtóbe qalasy boıynsha tórt bólimde kezekshi ınspektorlar jumys isteıdi. Olar shaqyrtýǵa kúndelikti shyǵyp, barady. Al kámelet jasqa tolmaǵan bala joǵalsa, barlyq ıývenaldy polıtsııa qyzmetkeri jumylyp, izdeıdi. Árkim óz aýmaǵyn sholyp shyǵady. Eriktiler de túnimen júrip, kómektesedi. Prokýrorlar, depýtattar da qalys qalmaıdy.
- Qazir qalada qansha bala tirkeýde tur?
– Qazir 105 bala, 179 qolaısyz otbasy tirkeýde tur. 15 adam ata-ana quqyǵynan aıyryldy. Olardyń arasynda qylmys jasaǵandar, ishimdik ishetinder men arnaıy mektepke baryp kelgender bar. Úıinen jıi ketip qalatyndardy arnaıy mektepke jiberemiz. Ol Taraz, Qyzylorda, Aqtaý qalasynda ornalasqan mektepter. Qazir «Aıala» beıimdeý ortalyǵynda jatqan qyz sot sheshimimen soń Aqtaýǵa jiberiledi dep otyrmyz. Ol buǵan deıin de sol mektepte tárbıelengen. Keıbiri túzeledi, keıbiri ádetin qoımaıdy. Barlyǵy ata-anaǵa, otbasyndaǵy tárbıege baılanysty. Bıyl bir tonaý deregi boldy. Qazirgi kezde kámelet jasqa tolmaǵan bala túzetý mekemesinde jazasyn ótep jatyr. Ol kópbalaly otbasynda tárbıelengen. Ákesi júk tasýshy, anasy balamen úı otyr. Bala 5-synyptan bastap urlyq jasaǵan. 7-synypta arnaıy mektepke bardy. Ol ata-anasyn múlde tyńdamaıdy. Bul da problema. Qazir eresekter ishimdikke salynǵan nemese jumysy kóp, sóıtip balasy nazardan tys qalǵan. Osy eki jaıt jıi aıtylady. Otbasy bolyp psıhologqa da barýǵa «ýaqyt joq» dep aıtady. Inspektora 2-3 kún aparar, bárin jetektep júre almaıdy.
- Osy salada taǵy qandaı problema bar?
- «Aıala» beıimdeý ortalyǵynyń syıymdylyǵy – 50 adam. Onda qazir 74 bala bar. Eger 102 nómirine shaqyrtý tússe, «ana-anasy iship jatyr» dese biz mindetti túrde balany alyp ketýimiz kerek. «Aıala» beıimdeý ortalyǵy tar, keıde balalardy ornalastyratyn jer tappaımyz. Sol sebepten týma-týystaryn izdestirip ketemiz. Eger týmasy tabylmasa, ishimdik ishken adam esi kirgenshe, aıyqqansha janynda ınspektor otyrady. Osy eń qıyn másele. «Aıalaǵa» qosymsha oryn ashyp jatyr dedi. Shynyn aıtqanda ol sanıtarlyq normaǵa saı emes bolýy múmkin. Keıde ata-anasy ishse, erteńine «balańyzdy alyp ketińiz» dep baryp turamyz. Ekinshi kún qonatyn oryn bolmaıdy sebebi. Bul bıyl ǵana kezikken problema. Sońǵy 3-4 aıda qıyndady. Jyl basynan beri 15 ata-ana bala baǵý quqyǵynan aıyryldy. Olardyń keıbirinde 2-3 bala bar ekenin eskerý kerek. Odan bólek óńirde erekshe qamqorlyqty, baqylaýdy qajet etetin balalar arasynda shara uıymdastyrylyp jatyr. Fýtbol, tennıs, voleıboldan jarystar uıymdastyrylyp, drama teatrda spektakl tamashalaıdy. Sonymen birge sportta jetistikke jetken adamdarmen kezdesip, Eset batyr kesenesine saıahattaıdy. Erikti bolýǵa da balalardy shaqyramyz. Osy baǵyttaǵy jumysty úzdiksiz júrgize beremiz.
- Áńgimeńizge rahmet.