«Beıádep sózge nege beıimbiz?» - baspasózge sholý
***
«Egemen Qazaqstan» basylymynyń ınternet nusqasynda « Qyzylordadaǵy sumdyq apatqa kimniń sebepshi bolǵany anyqtaldy...» atty materıal basylǵan. «Qyzylorda oblysynyń Shıeli aýdany aýmaǵynda oryn alyp, 10 adamnyń ómirin julyp ketken jol-kólik oqıǵasyna kináli júrgizýshiniń esimi belgili boldy. Osy sumdyq apattan aman qalǵan jolaýshylar biraýyzdan buǵan djıp tizginindegi azamattyń aıypty ekenin aıtýda. Aıtýlarynsha, qarsy baǵytpen avtobýs emes, qymbat kólikti aıdaýshy júıtkigen. Rýlde shendi qarjy polıtseıi otyrǵan degen de aqparat bar. Sol quzyrly organnyń atyna kir keltirmes úshin tártip saqshylary kináni avtobýs júrgizýshisine arta saldy deıdi japa shekken jolaýshylar», - dep jazady gazet KTK telearnasyna silteme jasap. Eske sala keteıik, 10 adamnyń ómirin jalmaǵan jantúrshigerlik jol apaty 7 mamyr kúni Shıeli aýdanynyń Tartoǵaı aýyly tusynda bolǵan edi. Onda «Lend Krýzer Prado» men «Mersedes» shaǵyn avtobýsy betpe-bet soǵylǵan. Soqqynyń qatty bolǵany sonsha, kólik ishindegi adamdar terezeden syrtqa ushyp ketken. Aıdalaǵa «jedel járdem» jetkenshe, jaraqat alǵan jolaýshylar birinen soń biri jan tapsyrypty. Tártip saqshylarynyń aldyn ala boljamy boıynsha, apatqa qarsy baǵytpen júrdi delingen avtobýs júrgizýshisi kináli sanalǵan. Alaıda, aman qalǵan adamdar múldem basqa málimet aıtyp otyr. Apattan aman qalǵan taǵy birneshe adam qazir dárigerlerdiń qaraýynda. Biri basynan aýyr soqqy alyp, hál ústinde jatsa, endi biriniń qol-aıaǵy synǵan. Ajaldan aman qalǵandardyń barlyǵynyń ómirine tóngen qaýip joq, deıdi aq halattylar. Al, Qyzylorda oblystyq jol polıtsııasy bolsa, áli resmı jaýap qatqan joq. Sondyqtan japa shekkender Qyzylorda oblysynyń ákimine hat jazyp, istiń ádil tergelýin surap otyr.
***
«Ana tili» basylymynyń sońǵy sanynda «Beıádep sózge nege beıimbiz?» degen taldamaly maqala berilgen. Aǵylshyn tilinde «sleng», «jargon» degen sózder bar, onyń maǵynasy frazeologızmge uqsas, ıaǵnı fonetıkalyq, grammatıkalyq júıege baǵynbaıdy. Osyndaı sóz tirkesterine jastar tym qumar bolyp barady. Ony sánge aınaldyryp alǵan, maqtanysh kóredi: «syndyrdy», «bazar joq», «lapsha ildi», «qulaqtan tepti», «qýady ekensiń», «laqtyryp ketti», «qoraǵa kirdi» degen sózderdi jıi estımiz. «Sheshimin taba almasa, «tormozy ustap qaldy», «zavısat etip qaldy», kópshilikpen kelýdi «tolpa», menmensýdi «tıpaj bolý», aqsha talap etýdi «schetchık qoıý», qońyraý shalýdy «maıak tastaý» dep jatady. Bul jargon sózderde orys sózderiniń komponentteri bar. Biraq bul Týrgenevtiń, Tolstoıdyń, Chehovtyń tili emes, demek bul oraıda jaqsy nárseni, ozyq oıdy alyp otyrǵan joq. Bul kósheniń sózi. Bundaı sózder bizdiń kezimizde de bolǵan. Biraq ony kópshilik orynda emes, óz ortalarynda qoldanatyn. Shekaradan shyǵyp bara jatsa, tyıym salýshylar (ata-ana, mektep, qoǵam bolyp) tosqaýyl qoıa biletin», - dep jazady maqala avtory.
Osy basylymda «Qaıtsek kóbeıe alamyz?» atty maqala kópshilik nazaryna usynylyp otyr. Statıstıka mamandary 2015 jyldan bastap Qazaqstandaǵy bala týý sany tómendeı bastaıtyny týraly boljam jasady. Onyń sebebi 90-jyldardaǵy demografııalyq daǵdarys kezinde dúnıege kelgen balalardyń reprodýktıvti jasqa túsýi eken. ıAǵnı táýelsizdik jyldary ómirge kelgen bala sanynyń azdyǵy búgingi kúnniń demografııalyq kórsetkishine de áser etkeli otyr. «Qazaqstannyń halyq sanyna orasan yqpal etetin eki demografııalyq tolqyn bar. Birinshisin «kúshti tolqyn», ekinshisin «álsiz tolqyn» deýge bolady. Bul tolqyndardyń tarıhy tym tereń emes, Uly Otan soǵysy jyldaryna baryp tireledi», - dedi maqala avtory.
***
«Túrkistan» basylymynda « Balaqaıdyń armany oryndaldy, Qaırat Nurtas qaradomalaqtyń halin suraýǵa bardy» degen taqyryppen maqala berilgen. Bes jasar balaqaıdyń basty tilekteriniń biri oryndaldy. Endigi armany - janyna batqan dertinen qulan-taza aıyǵý. Ol da balaqaıdyń taǵdyryna nemquraıdy qaramaıtyn janashyr aǵaıynnyń qolyndaǵy sharýa. Qyzylorda oblysynda turatyn bes jastaǵy balaqaıdyń boıynda týabitti derti bar: ıhtıoz. ıAǵnı, anasynyń qursaǵynan denesiniń 90 paıyzyn quddy kúıik shalǵandaı, qabyrshaqtanyp shyqqan. Onyń neden paıda bolǵanyn dárigerler tap basyp aıta almaı otyr. Qandaı emi baryn da bilmeıdi. Sosyn shyǵar Jasulannyń qulan-taza aıyǵyp ketýi tek shet elderdegi dárigerlerdiń qolynda kórinedi. Ol úshin ata-anasy 8 mıllıon teńge jınaýy tıis.
Osy gazette fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty Qońyr Muqataıqyzymen aradaǵy suhbat «Kitaptyń sany kóp. Sapasy qandaı?» degen taqyryppen berilgen. «Iá, men onymen kelisemin, búgingi kúnde kitap shyǵarý mádenıeti tómen, ony moıyndaýymyz kerek. Qazaqstannyń táýelsizdik alýy búkil baspa isiniń damýyna jańa serpin berdi. 1991 jyly Kitap palatasynda «Raýan», «Jalyn», «Jazýshy», «Qazaqstan», «Óner» sııaqty nebári 14 baspa tirkelgen bolsa, qazirgi kezde olardyń sany joǵaryda aıtyp ketkendeı 360-qa jetken. Naryq zamanyna baılanysty kitap, baspa isi de bıznestiń bir túrine aınaldy da, kitap basý salasyn da baspa-polıgrafııa salasynan habary joq, tájirıbesiz ár túrli mamandyq ıeleri keldi. Olardyń kásiptik bilimi, baspa jumysynan tájirıbeleri joq bolǵan soń, ol árıne shyǵaryp otyrǵan kitaptarynan kórinis tabady. Sondyqtan da baspa salasynyń qarqyndy damýyna baılanysty, onyń mamandaryn da daıyndaý kún tártibinen túspeıtin másele», - deıdi ol.