Betpaqdaladaǵy qalashyq: Ýran qalaı óndiriledi
Shymkentten shyqqan kólik 5 saǵat jol júrip, «Qarataý» rýdnıgine kelip toqtady. Qaqpadan arnaıy kútip alǵan qaýipsizdik bóliminiń basshysy erejelerdi túsindirip, ishke alyp ótti. Óndiris ornynyń formasyn kıip, kózildirik pen maska taqtyq. Kaska men qolǵabymyz da bar. Aıaqta etik. Sodan betpaqdaladaǵy tirshilikpen tanysýdy bastap kettik.
Kúnine 16 keliden astam ónim
Ýran 650-700 metr tereńdikten alynady. Ol úshin arnaıy uńǵymalar qazylǵan. Qarataý rýdnıgindegi 7 500 gektar alqapta dál qazir 1 500-den astam uńǵyma jumys istep tur. Barshasy bir-birimen baılanystyrylǵan. Jer astynan alynǵan ónim, qubyrlar arqyly ashyq aspan astynda jasalǵan basseınge jiberiledi.
«Tehnologııalyq uńǵymalardyń eki túri bar. Biri jer astyndaǵy qatty ýrandy kúkirt qyshqyly arqyly suıyqtyqqa aınaldyrsa, ekinshi uńǵyma sol suıyq ónimdi soryp alady. Bul jumystar avtomatty jaǵdaıda atqarylady, ıaǵnı jer betine ýran jabyq jaǵdaıda kóteriledi. Ekologııalyq jaǵynan jáne ónimdilik turǵysynan qaraǵanda, bul - eń tıimdi ádis. Sodan nasos arqyly tundyrǵysh basseınge jınaımyz. Barlyq protses jabyq jaǵdaıda ótedi», - deıdi «Qarataý» JShS-niń geotehnologııalyq alań basshysy Nurjan Qaldybekov.
Basseınde ónim sý arqyly tundyrylady. Qumdardan tazartylǵan soń, taza eritindi magıstraldyq qubyrlar arqyly zaýytqa jiberiledi.
Óńdeý tsehynda ónim eritindilerden ajyratylady. Al, affınaj tsehynda ýran oksıdi túrinde daıyn ónim shyǵarylady. Tundyrý, súzý, qyzdyrý protsesterinen ótedi. «Ýran keni kontsentraty» standartyna sáıkes keletin ýran oksıdi (U3O8) alynǵanǵa deıin 850 gradýstyq ystyqta qyzdyrylady. Sodan qoımaǵa jiberiledi. Onda ýran oksıdi taýarlyq-oraý konteınerine quıylyp, sertıfıkattalady. Osylaısha kenishte kúnine 16 keliden astam ónim daıyndalady. Al, jylyna 3 200 tonna ýran óndiriledi.
Geotehnologııalyq alań basshysy Nurjan Qaldybekovtyń kompanııada jumys istep kele jatqanyna 16 jyl bolǵan. Oqý ornyn bitirgen soń, birden operator bolyp qyzmetke ornalasypty. Keıin sheber, aýysym bastyǵy, polıgon bastyǵynyń orynbasary qyzmetterin atqardy. Arasynda bilimin jetildirip, biliktiligin arttyrdy. Tájirıbesin shyńdady. Qazir Nurjan eń kúrdeli ýchaskelerdiń biri – ýran tikeleı óndiriletin geotehnologııalyq polıgondy basqarady.
«Qazatomónerkásip» UAK» AQ júıesinde «Qarataý» - alǵashqylardyń biri bolyp tehnologııalyq protsesterdi avtomattandyrǵan rýdnık. Bul kásiporynǵa qaýipsizdik tehnıkasyn túbegeıli jaqsartýǵa jáne óndiristik jaraqattanýdy boldyrmaýǵa, sondaı-aq zııandy óndiriste jumys isteıtin jumysshylardyń densaýlyǵyn qorǵaýdy jańa deńgeıge kóterýge múmkindik berip otyr. Sondaı-aq, ýran jer astynda óndiriletindikten jer beti ózgerissiz qalady jáne landshafttyń buzylýyna jáne qaldyq qoımalarynyń paıda bolýyna jol berilmeıdi. Kásiporynnyń daıyn ónimi - ýran oksıdi. Bul óz kezeginde qaýipsiz tasymaldaýǵa jaramdy ýrannyń zııansyz túri bolyp tabylady», - deıdi Nurjan Qaldybekov.
Vahtalyq qalashyqtaǵy jaǵdaı
Ýran óndirisinde qyzmet atqaratyn jumysshylarǵa barlyq jaǵdaı jasalǵan. Munda árbir qyzmetker 15 kúndik vahtalyq ádispen eńbek etedi. Al, jalaqylary joǵary. Jatyn oryndary da qaladaǵy qonaq úılerden kem emes. Árbir bólme 2 qyzmetkerge arnalǵan.
Taza tabıǵı sýdy tutynyp, 3 mezgil ystyq tamaq ishedi.
Jumystan bos ýaqytta basseınge túsip, bılıard, playstation men kompıýter oınaıdy.
Massaj qabyldap, sportpen shuǵyldanady. Kitap oqyp, teledıdar kóredi. Sondaı-aq, ystyq kofe ishýge arnaıy bólme de qarastyrylǵan. Munyń barlyǵyna tek arnaıy belgilengen ýaqytpen barýǵa bolady. Sebebi, jumysshylar ýaqtyly tynyǵyp, jumysqa da ýaqtyly shyǵýy qajet. Temirdeı tártip. Barsha is-áreket beınebaqylaý arqyly qadaǵalanady.
«Qarataý rýdnıginde 529 adam jumys isteıdi. 60 adam ortalyq apparatta bolsa, qalǵany vahtalyq ádispen kelip ketedi. Jumysshylardyń negizgi bóligi - jergilikti turǵyndar. Mekeme Sozaq aýdanynyń damýyna jyl saıyn qarjylaı kómek kórsetip keledi. Atap aıtar bolsam, áleýmettik nysandar salýǵa jáne ınjenerlik ınfraqurylymmen qamtýǵa jyl saıyn 140 myń AQSh dollaryn aýdaryp otyrady. Áleýmettik az qamtylǵan otbasylardan shyqqan 118 balany óndiris salasyna beıimdep, oqytyp jatyr. Bul baǵytqa qaralǵan qarajat - 83 mln teńge. Ár mereke saıyn Qarataý, Aqsúmbe, Sarjaz aýylyndaǵy 350-ge jýyq balany qýantyp, syılyqtar berip keledi», - dedi Qarataý rýdnıgi bas dırektorynyń óndiris jónindegi orynbasary Oljas Súleımenov.
Jalpy «Qazatomónerkásip» sońǵy úsh jylda áleýmettik mańyzy bar jobalarǵa 2,4 mlrd teńge bólgen. Al, sý tasqynynan zardap shekken aımaqtarǵa jalpy somasy 1,3 mlrd teńge aýdarypty.
Ýran óndirý ulǵaıady
Bıyl elimizdegi ýran óndirisiniń kólemi jyldaǵydan artady. Bul týraly «Qazatomónerkásip» UAK» AQ basqarma tóraǵasynyń óndiris jónindegi orynbasary Qýanysh Omarbekov aıtty. Ótken jyly 21 112 tonna ýran óndirilse, bıyl bul kórsetkish 22 500 tonnaǵa jetpek.
«Bul jerde Qazaqstan jerinde ornalasqan barsha ýran óndirýshi kásiporyndardyń úlesi bar. Al, «Qazatomónerkásiptiń» jyldyq jospary 11 000 tonnadan asady. Jospardy oryndaýǵa eshqandaı kedergi joq. 8 aıdyń kórsetkishi boıynsha josparly túrde kele jatyrmyz. Alǵa qoıǵan maqsattarymyzdy jyl sońyna deıin tolyq oryndaı alamyz», - dedi Qýanysh Omarbekov.
Kásiporyn óndiristi arttyrý úshin tehnologııany jetildirýge basa kóńil bólip otyr. Sondaı-aq, tehnıkalyq ýnıversıtettermen birlesip ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizip keledi. Barlaý jumystaryn da jetildirip jatyr. Taǵy bir aıta keterligi, keler jyly kúkirt qyshqylyn óndirýge múmkindik beretin zaýyt qurylysy bastalmaq.
«Aldaǵy 10 jyldyq baǵdarlamamyzǵa aýqymdy ózgerister engizip otyrmyz. Barlaý jumystaryn kúsheıtip, mıneraldyq resýrstyq bazany arttyrý josparymyzda bar. Qazir 2 kenish ornyn barlaýǵa lıtsenzııa aldyq. Sozaq aýdanynda ornalasqan «Inkaı-2» kenish ornynda shamamen S2 sanaty boıynsha sanaǵanda 82 000 tonnadan astam ýran qory bar dep baǵalap otyrmyz. Al, Jalpaq kenishiniń shyǵys bóliginde R1 jáne R2 sanattary boıynsha ýran resýrstary anyqtaldy. Boljam boıynsha resýrstar 30 myń tonnaǵa deıin jetedi. Odan bólek, josparda taǵy 3 kenish orny bar», - dedi Qýanysh Omarbekov.
Eki kún ishinde ýran óndirisiniń barysymen tanystyq. Al, qaıtarda qyzyq úshin boıymyzdaǵy radıatsııany tekserip kórdik. Qaýipti jaǵdaıǵa jetpepti. Qalypty. Sodan kelgen kóligimizge qaıta jaıǵastyq.