Bekasyl áýlıe
Osynyń aıasynda qazaq dalasynan shyqqan danalarymyzdyń, ǵulamalarymyzdyń esimin qaıta jańǵyrtyp jatyrmyz.
Solardyń arasynda Bekasyl Bıbolatuly - túbi bir túrki jurty rýhanııatynyń ornyǵýyna mol eńbek sińirgen rýhanı ustaz retinde halyqpen qaıta qaýyshyp, tanymal bola bastady.
Myrzataı Joldasbekov
Memleket jáne qoǵam qaıratkeri
Adam balasy óziniń uzyna boıy tarıhynda san túrli adasýdy basynan keship keledi. Myńdaǵan jyldar boıy qalyptasqan qasıetti ilimge tyıym salǵan, dindi qýdalaǵan totalıtarlyq júıeniń zııany men zalaly az bolǵan joq. Sonyń saldarynan ata – babalarymyz ǵasyrlar boıy jıǵan asyl muralary órtendi, joıyldy; qalyptasqan ilim, bilim, sana, rýhanııat kúıredi. Báribir, qalaı degende de, adamzat jasaǵan mádenıet, ushty – kúıli eshqashan joıylyp ketken joq, qaısybiri saqtaldy.
«Aıdyń on besi qarańǵy bolsa, on besi jaryq» demekshi, elimiz egemendik alyp, joǵalǵanymyz tabylyp, óshkenimiz qaıta jana bastaǵan kezde babalarymyzdan bizge aman jetken keıbir baǵa jetpes jádigerler tabylyp, urpaqtarymen qaıta qaýyshýda. Mundaı shyǵarmalardyń muraty – izgilik, adamgershilik, meıirimdilik, ádildik, otansúıgishtik, jaqsylyqqa baýlý, jamandyqtan jırkendirý, kómektesý, aýyrdy jeńildetý. Ol shyǵarmalar qaı zamanda da qundylyǵyn joǵaltpaıdy, el muratyna qyzmet ete beredi.
Osyndaı qundy jádigerlerdiń biri de biregeıi – Bekasyl Bıbolatulynyń «ZIKZAL» atty kitaby.
Bul – asa mańyzdy ǵylymı málimetter shoǵyrlanǵan, qasıetti ári qundy shyǵarma. Joǵaryda aıtylǵandaı, basynan baǵy taıyp, tirshiliktiń tar jol, taıǵaq keshýlerine kezdesip, toryqqan, neshe túrli qıyn synaqtarǵa tap bolyp, qıyndyqtan shyǵatyn jol tappaı seńdelgen, dertke shaldyǵyp jany júdegen, perzentke zar bolyp qasiret shekken, ómirden túnilgen adamdarǵa ómir tylsymdarynyń syrlary men qupııalaryn ashyp, dertine daýa bolatyn ǵylymı málimetterdiń, sheshimder men tujyrymdardyń, qaǵıdalar men nusqaýlardyń, naqtyly aqyl – keńester men ulaǵatty ósıetterdiń jınaǵy baıandalǵan ǵylymı jaýhar. Sondyqtan bul shyǵarmany ǵylymda óte sırek kezdesetin, erekshe qundy, asa paıdaly, rýhanı ári dúnıaýı ǵylymdardyń tyń málimetteri jınaqtalǵan biregeı týyndy dep baǵalaý oryndy.
Mundaı shyǵarmany ekiniń biri jaza almaıdy. Alla ondaı baqytty jurttyń bárine bere bermegen. Zamanynda ataqty ǵulamalardyń biri retinde tanylǵan Bekasyl Bıbolatulyndaı ǵulama, áýlıe kisilerge bergen.
Búgingi urpaqqa ǵulamadan jetkeni «Zıkzal» eki tomdyq kitaby.
2018 jyly Nur-Sultan qalasynda «Bekasyl áýlıe» jeke qory quryldy. «Bekasyl Áýlıe» - bekasyl.kz ınternet-portaly qosyldy. Bul asyl murany boıǵa sińirip, jan – jaqty, tereń zertep, taǵlymyn, qoǵamnyń paıdasyna, adamzattyń turmys – tirshiligine paıdalanýǵa jol ashyldy degen sóz.
Erlan Aryn
L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetindegi «Rýhanı jańǵyrý» ınstıtýtynyń dırektory
Elbasymyz N. Nazarbaevtyń Rýhanı jańǵyrý baǵytyndaǵy bastamasy aıasynda qazaq dalasynan shyqqan danalarymyzdyń, ǵulamalarymyzdyń esimin qaıta jańǵyrtyp jatyrmyz. Solardyń arasynda Bekasyl Bıbolatuly - túbi bir túrki jurtynyń rýhanııatynyń ornyǵýyna mol eńbek sińirgen rýhanı ustaz retinde tanymal bola bastady.
Bekasyl Bıbolatulynyń «Zıkzal» atty kitaby halqymyzdyń qundy rýhanı murasy dep qabyldanady. Óıtkeni, ol qazaq rýhanııatyna, ǵylym-bilimine zor úles qosty.
Endigi kezekte zertteýshiler tarapynan arnaıy túsindirmeler jazylyp, kólemdi tabaqpen jaryq kórgen kitaptyń negizinde portal ashylýy sóz joq úlken jetistik. Jaqynda qurylǵan «Bekasyl áýlıe» qorynyń qyzmetiniń maqsaty - Bekasyl Bıbolatulynyń búkil adamzattyń qymbat jaýharlarynyń biri sanalatyn «Zıkzal» atty eńbegimen qazaq halqyn keńinen tanystyrý dep oılaımyn.
Búkil sanaly ǵumyryn halyq rýhanııatyna arnaǵan, meshit saldyryp, bala oqytqan Bekasyl baba Bıbolatuly ǵylym men bilimge de úles qosqan. Onyń muralary týraly jarııalanymdar sońǵy on jyldyqta ǵana tam-tumdap jaryq kórýde. Bekasyl babanyń tulǵalyq bolmysy, shyǵarmashylyǵy áli de úlken zertteýdi, zerdeleýdi qajet etedi.
Bekasyl babanyń kitaptaryn oqyǵan adam shıpagerliktiń, duǵamen emdeýdiń, zikir baılaýdyń, jadyny ashýdyń kóptegen túrlerimen tanysa alady. Atalmysh eńbekte áripterdiń qupııa syry, juldyzdardyń jumbaǵy, mezgilderdiń adamnyń minez-qulqyna qalaı áser etetindigi, aýrý-syrqaýlardan duǵamen jáne qandaı em-domdarmen emdelý kerektigi, zulym kúshter tarapynan jadylanǵan sátte, odan aıyqtyratyn Quran men hadıske saı bekitilgen duǵalar kórsetilgen. Osy taqyryptar boıynsha ómirlik tájirıbeden naqty mysaldar (qıssa) berilgen. Sondaı-aq, kúndelikti ómirdegi adamdardyń ádet-qylyqtarynyń syr-qupııasy, ony din sharttaryna saı qalaı jasaý kerektigi sóz bolady. Túrli kásipterdiń syry, baqytqa jetýdiń jumbaqtary, tarıhta bolǵan adamdardyń mıstıkalyq halge dýshar bolǵan sátteri, jalpy, adam balasynyń ártúrli rýhanı kúıleri dinı turǵyda taldanǵan.
Osydan kórip otyrǵanymyzdaı Bekasyl atamyz adam balasynyń jan-jaqty damýyna jol kórsetip otyrǵan úlgili tulǵa. Búgingi urpaq úshin bulardy bilý asa mańyzdy.
Qazaq rýhanııatyndaǵy alyp tulǵalardyń biri Máshhúr Júsip Kópeıulynyń Ońtústikke saparyn baıandaıtyn, «Qazaq balasy oqydym, toqydym dese de, Bekasyl haziret bola ma» degen eńbeginde Bekasyl áýlıeniń qadir-qasıetin bylaı dep jazady: «Pirádarmen bolǵan on kúnimdi aıtyp, búgingi jurtqa jetkize alam ba. «Júsip baýyrym, myna men paqyrdyń kóziniń maıyn taýysqan «Juldyznamany» ermek qyl» dep qolyma kitabyn ustatty. Jeti jurttyń qamyn jep, jeti ulttyń tilimen órilgen dúnıede ne joq deısiń. Arabtyń da, Túriktiń de, Parsynyń da tilin uǵyp, sóz marjany túzilgen dúnıe. ...Hazirettiń qara sózi bir tóbe de, aqyndyǵy bir tóbe, qulaǵynyń tesigi, kókireginiń esigi bar pendege jeterlik. Bekasyl haziretti kórgende, jol azabyn umytyp, birge týǵanymdy kórgendeı kúıde boldym. Bul kisiniń aýzynan shyqqan dúrleri, elge bergen bata-tileginiń qabyldyǵyna tań qalasyń», «Mıýa aǵashynyń kóleńkesindeı bir qaýym eldiń duǵa daryǵan asylymen qosh aıtystyq» dep tolǵanady, atalarymyzdyń búgingi urpaqtaryna úırenerlik úzdik úlgi tanytqanyn aıtady.
Qazaq mádenıeti men ádebıetiniń áıgili tulǵasy Máshhúr Júsip Kópeıuly men shyn maǵynasynda «jeti jurttyń tilin bilgen» degdar, ońtústikten shyqqan ataqty Bekasyl hazirettiń rýhanı qarym-qatynasy týraly derek baspasóz betinde sońǵy jyldary ǵana jarııalana bastady. Keńes úkimeti dáýirinde bek-bıler men kósemderdiń ájýaǵa aınalyp, kerek deseńiz kóbi umytylǵany, al jalpy qazaq tarıhynyń keńestik saıasattyń kóleńkesinde qalyp qoıǵany belgili.
Sondyqtan Bekasyl Bıbolatulynyń shyǵarmashylyǵy men eńbekterin ǵalamtorǵa shyǵarý keıingi óskelen býynǵa qajetti qundy mura retinde qoljetimdi bola tústi.
Raýshan KAJIAKBAROVA
OQMPÝ fılologııa fakýlteti qazaq tili men ádebıeti
kafedrasynyń dotsenti
Bekasyl Bıbolatulynyń eki tomdyq«Zıkzal» atty ǵıbrat kitaby – halqymyzdyń təýelsizdik jyldarynda tapqan asyl qazynalarynyń biri. On toǵyzynshy ǵasyrda qaǵazǵa túsken qundy qoljazba 2003 jyly Bekasyl əýlıeniń shóberesi, Məjilis depýtaty bolǵan general Erjan Isaqulovtyń qolyna tıgeli beri tórt ret shyǵarylyp, ǵylymı aınalymǵa túsip, birneshe konferentsııalardyń arqaýy etilgen. Shyǵarmany ıgerý úshin búgingi urpaq alystap ketken tápsir, hadıs, sharıǵat, paıǵambarlar tarıhy pánderinen habardar bolý shart.
«Zıkzal» tek qazaq ultynda ǵana emes, álemdik deńgeıde sırek kezdesetin qundy eńbek ekeni aqıqat. Kitaptyń negizgi bóligi «Palnama», ıaǵnı «Joramal ilimi». Dúnıe júzindegi «Palnama» atalatyn kitaptardyń toǵyzynshysy ekendigi týraly derekti Záripbaı Orazbaı aǵylshyn oqymystysy Charlz Ambroýz Storı men túrkitanýshy ári ırantanýshy orys ǵalymy ıÝrıı Bregel syndy ǵalymdardyń kitabynan alǵan eken. Osy derekterdiń negizinde álemdik deńgeıdegi kitaptardyń toǵyzynshysy bolyp tabylady. «Palnamanyń» ıaǵnı «Joramal iliminiń» negizi «Ábjad ilimi» ekendigi sońǵy aýdarmada anyq túsindirilgen. «Ábjad» ilimi «Úlken ábjad», «Orta ábjad» jáne «Kishi ábjad» bolyp úshke bólinedi. Mundaı ilimdi Bekasyl áýlıeniń dáýirindegi medreselerde oqýdyń eń sońǵy jylynda ǵana oqytatyn bolǵan eken. Mamandardyń aıtýynsha, Ábjad ilimi – arab tili lıngvıstıkasynyń erekshe salasy, arabtardyń ejelgi álippesiniń tártibi. Osy álippeniń eń alǵashqy tórt árpiniń jıyntyǵy (A,B,J,D) «Ábjad» dep atalǵan. Ábjad sózderdi jasyryn shıfr (kodırovka) túrinde keltirýge, sol arqyly sózderdiń qupııa maǵynalaryn ashýǵa múmkindik beredi eken. Keıbir ǵulamalar basqasha da túsinik beredi. Osman tarıhshysy Qajy Halıfa «Kashf az-zýnýn an asamı-l-kýtýb ýál-fýnýn» degen kitabynda Ábjadqa bylaı túsinik beredi – «Ilmýl fıllaqtırat» qupııalar jaıly ilim. Ábjad ilimi – jaı ǵana ilim emes, ol araılaný ıen ıllahı nurlanýdy qajet etetin ilim. Sondyqtan bul qasıetti ilimdi ıgerip kitabyna engizgen ǵulama ózi ómir súrgen dáýirde úlken dárejeli tarıqat pirleriniń biri boldy.
Qoǵamnyń barlyq salasyn tsıfrlandyrý mańyzdy mindet. Tsıfrlandyrý máselesinde de, nýmerologııalyq ǵylym boıynsha da taptyrmaıtyn qundy dúnıe ekendigin aıta alamyz.
Bekasyl áýlıe kitabynyń «Adamzat ómirinde kezdesetin túrli qubylystar baıany» dep atalatyn bóliminde bylaı deıdi: «Adam – Allanyń kórkem, erekshe mahabbatpen jaratqan jaratylysy. Barlyq álemderdiń jaratýshysy jaratqan maqulyqtarynyń ishinde adamǵa ǵana oı-sana, aqyl berdi. Sóıleý qabiletine ıe qyldy. Adam boıynda jaqsy qasıetter bolsa, oǵan baq ta, baqyt ta qonady» degendi ýaǵyzdaıdy. Adamǵa qoıylatyn basty talap – asyl da izgi adamgershilik qasıetterdi boıyna sińirý, ulaǵatty azamat bolyp shyǵý. «Adam – óziniń adamgershiligimen, qaıyrymdylyǵymen, adaldyǵymen jáne ádilettigimen ardaqty». Ǵulama, ıslamı ilimniń ıesi «Imannyń alpystan astam tarmaǵy bar, al uıat – ımannyń bir tarmaǵy. Uıat kimde bolsa, ıman sonda» deı kelip, ımanı tárbıeniń ereksheligin ashyp kórsetedi.
Shyn mánisinde «Zıkzal» taǵylymy mol, kóp qyrly: paıǵambarlar tarıhy, ıslamı aqıqat ilimi, sopylyq sanaty, juldyznamalyq ilim, joramal jasaý, duǵalarmen emdelý, burjylyq ilim negizderi, ómirdegi túrli qubylystar baıany, jyldar sıpattamasy qamtylǵan jan-jaqty tereń ilimdi qasıetti kitap. Emshilik qyr-syry, kásiptiń qadir qasıeti týraly ilimi de óz aldyna tereńinen saralaýdy qajet etedi. Tylsym álemniń ereksheligi de qaıran qaldyrady. Qazaq, shyǵys ertegilerinde, ańyzdarynda jıi kezdesetin dáý, dııý, tylsym dúnıe keıipkerlerinen saqtaný joldary, Paıǵambarlarǵa qatysty málimetter de oqyrman úshin óte qasıetti jazbalar bolyp sanalady.
Táýelsizdik alyp, ult rýhanııatynyń damýyna kóńil bóline bastady. Osy oraıda, Bekasyl Bıbolatulynyń taǵylymdy eńbegin ǵylymı aınalymǵa engizý qajet. Ol úshin Bekasyl Bekbolatuylynyń eńbegin zerdeleıtin arnaıy qor qurylyp otyr. Mine endi ınternette «Bekasyl álemi» atty arnaıy portal ashylǵany erekshe oqıǵa dep sanaımyn.
Ózim de Bekasyl Bıbolatulynyń murasynyń qundylyǵyn oqyrman qaýymǵa jetkizýdi maqsat tuttym.
Erjan Isaqulov
Bekasyl atanyń urpaǵy,
saıasat ǵylymdarynyń doktory, general
2018 jyly Nur-Sultan qalasynda «Bekasyl áýlıe» jeke qory quryldy.
Atalǵan qordyń qyzmetiniń maqsaty - Bekasyl Bıbolatulynyń búkil adamzattyń qymbat jaýharlarynyń biri sanalatyn «Zıkzal» atty eńbegimen qazaq halqyn keńinen tanystyrý.
Bul eńbektegi ıslamnyń asyl qasıetterin, adamzattyń baıtaq tájirıbesi men dástúrin, ómir saltyn, zamananyń oı-sanasyn, ǵylymnyń san-salasyn qamtyǵan, qazaq topyraǵynda buryndy-sońdy kezdespegen Bekasyl Bıbolatulynyń asa qundy, taǵlymdy, ǵıbratty murasyn qoǵamnyń ıgiligine paıdalaný.
Osy oraıda «Bekasyl Áýlıe» ınternet-portaly ashylǵanyn jarııalaımyz. Bekasyl Bıbolatulynyń «Zıkzal» atty kitabynyń elektrondyq nusqasyn arnaıy tólemdi saıtqa shyǵardyq.
Endigi kezekte ǵylymmen, din isterimen, mádenıet, bilim berý úrdisterimen aınalysatyn memlekettik organdar men qoǵamdyq uıymdarmen jan-jaqty jáne keshendi ózara áreket jasaý, olardyń kómegimen arnaıy «Bekasyltaný» ortalyǵyn ashý jospary tur.
«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń aıasynda arnaıy ǵylymı jobany júzege asyryp, Bekasyl Bıbolatulynyń ómirbaıany, ósken ortasy, jalpyǵa ortaq adamgershilik qundylyqtardy nasıhattaıtyn shyǵarmashylyǵy jaıly, ondaǵy umyt bolǵan dástúrler, nanym-senimder men qazaq musylmandyǵynda burynnan qalyptasyp, dala halqynyń bolmysymen, tabıǵatymen bite qaınasyp ketken dinı mektep týraly aýqymdy ǵylymı eńbekter men oqýlyqtar shyǵarý, qysqa metrajdy fılmder men vıdeorolıkter túsirý,ǵylymı konferentsııalar men kezdesýler ótkizý aldaǵy ýaqytta atqarylar mindetterimiz dep sanaımyn.
Qazaqstan Respýblıkasynyń musylmandar dinı basqarmasymen birlese otyryp Bekasyldyń shyǵarmasyn óskeleń urpaqqa ónege etý, ondaǵy dástúrimizge, bolmysymyzǵa, dinı saladaǵy jolymyzǵa týra keletin jáne aıshyqtaıtyn dinı jáne rýhanı baǵyttaǵy eńbekterin dinı basqarmanyń joǵarǵy oqý oryndarynda jáne medreselerinde oqytýdy uıymdastyrýdy qolǵa aldyq.
Ǵulama ǵalymnyń qazaq mádenıetindegi ózine laıyqty ornyn tolyq anyqtaý úshin onyń eńbegin ártúrli ǵylym salalarynyń (dintaný, fılosofııa, tarıh, medıtsına, psıhologııa, etnografııa jáne t.b.) bedeldi ókilderin tarta otyryp, keshendi túrde zertteýler júrgizý jáne taldaý bastalyp ta ketti. Bul qadamymyz jurtshylyq tarapynan zor qoldaýǵa ıe bolýda.
Kitappen álem jurtshylyǵyn tanystyrý úshin ony aǵylshyn, orys, túrik jáne ózbek tilderine aýdarý máselesimen shuǵyldanýdamyz. Osy taqyrypta jazatyn shetel ǵalymdarymmen kelissózder bastaldy.
Bekasyl Bıbolatulynyń kitaphanasyn izdestirýdi bekasyltanýshylar qolǵa aldy. Sol janashyr qaýymnyń qoldaýymen Bekasyl Bıbolatulynyń mýzeıin qurý da oıda bar.
Sonymen qatar Ǵulamanyń atyndaǵy mekteptiń aldynda Bekasyl Bıbolatulynyń eskertkishin turǵyzyp, Bekasyl Bıbolatulynyń kesenesin rekonstrýktsııalaý jáne kerek jaǵdaıda jóndeýler ótkizip turý atalǵan Qordyń basty mindeti bolyp sanalady.